Sự bùng phát của virut Ebola đang làm dấy lên nỗi e ngại về con virut tử thần được phát tán khắp thế giới bằng du lịch hàng không. Trong bài viết này, các chuyên gia sẽ phân tích về hiểm họa của virut Ebola lây lan qua đường hàng không.
Liệu các khoang máy bay có là hang ổ của dịch bệnh? Những chuyến bay chở khách thường xuyên đề cập việc khách hàng hắt hơi có thể làm lây lan mầm bệnh. Và khả năng dịch bệnh nghiêm trọng có thể gây ra dịch bệnh hay đại dịch xuất phát từ sự lây lan từ du lịch hàng không đang là nỗi ám ảnh trong suốt nhiều năm qua, cho dù đó là cúm gia cầm, bệnh Sars hay lao phổi. Bây giờ, chúng ta đang ở giữa một trong những đợt bùng phát virut Ebola nguy hiểm nhất từ trước tới nay. Dịch này bắt nguồn ở Guinea hồi đầu năm 2014 và nhanh chóng chạm tới Liberia, Sierra Leone và Nigeria.
Một thành viên của Tổ chức các bác sĩ không biên giới (DWB) đang đặt một thiết bị bảo vệ nhằm điều trị cho bệnh nhân bị nhiễm Ebola gần đây ở Nigeria.
Các nước phương Tây tỏ ra lo lắng về dịch Ebola sau khi xuất hiện tin một người đàn ông bay chuyến bay nội địa mang theo virut. Họ lo ngại rằng, du lịch hàng không có thể nhanh chóng phát tán dịch bệnh ra toàn cầu. Thủ tướng Anh - David Cameron đã mô tả Ebola là “một mối đe dọa nghiêm trọng”. Làm thế nào để có thể phát hiện được một chuyến bay mang theo mầm bệnh chết người và ngăn chặn một hành khách mang virut từ quốc gia này sang quốc gia khác? Nhằm tìm hiểu về những rủi ro có liên quan, BBC Future đã nói chuyện với các nhà nghiên cứu về bệnh truyền nhiễm nhằm giúp quý vị độc giả hiểu rõ hơn về sự lây lan bằng đường hàng không, đồng thời giúp cho chúng ta biết về hiểm họa Ebola lây lan trên toàn cầu.
Những vấn đề lây lan
Hiểm họa về việc bỏ sót một chuyến bay chuyên chở một hành khách bị mắc bệnh không cao như bạn tưởng - dẫn lời bà Christine Pearson, người phát ngôn của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) tại Atlanta, tiểu bang Georgia. Bà Pearson cho biết: “Nó không nguy hiểm hơn so với nơi mà bạn tiếp xúc với số đông người nhiễm - giống như quầy thực phẩm tại siêu thị là một ví dụ”. Ông John Oxford, một nhà vi trùng học tại Đại học Queen Mary (London) nhất trí với quan điểm của bà Pearson. Ông chỉ ra rằng, hệ thống thông gió của máy bay từ sàn đến trần, có thể đã lọc sạch vi khuẩn và virut trước khi nó bắt đầu một vòng tuần hoàn.
Sự đe dọa tiềm tàng của các vi khuẩn chỉ là vài hàng bên ngoài các tàu bay, thậm chí sau đó bệnh chỉ xuất hiện ở quy mô nhỏ, theo nghiên cứu vừa được công bố của Thời báo y khoa Anh. Sau khi tiến hành phỏng vấn nhiều khách hàng, các nhà nghiên cứu kết luận rằng chỉ có khoảng 3,5% nguy cơ mắc bệnh nếu như bạn ngồi ở ghế của những hành khách có mang virut. Một nhóm các nghiên cứu khác về bệnh sởi và bệnh lao cũng cho kết quả tương tự về tỷ lệ lây lan thấp trong các chuyến bay. Từ các nghiên cứu dạng này, ông John Oxford khẳng định: “Rủi ro lớn nhất không phải là trên máy bay mà là trên xe taxi trong khi đến phi trường”.
Tuy nhiên, ông John Edmunds, giáo sư về mô hình bệnh truyền nhiễm công tác tại Trường Vệ sinh và Y học nhiệt đới London (LSHTM) đã chỉ ra rằng, thật khó khăn để đi đến bất kỳ kết luận vững chắc nào, ngay cả đối với những căn bệnh phổ biến hơn. GS. Edmunds nhấn mạnh, số lượng các nghiên cứu thì nhỏ, nghĩa là bạn không thể tìm ra những con số tuyệt đối và so sánh với các rủi ro của truyền nhiễm ở trường học. Vì vậy, nó còn khó khăn hơn khi đánh giá rủi ro về sự lây lan hàng không đối với những căn bệnh hiếm và chưa từng nghiên cứu như Ebola. Phương pháp lây truyền rõ ràng là một yếu tố. Có một vài tài liệu về sự lây lan của Norovirus giữa các hành khách - có lẽ là do sử dụng chung nhà vệ sinh.
Nhưng chúng ta nên biết rằng rất khó để bắt Ebola vì: nó không giống như các căn bệnh lây lan qua đường hô hấp như cảm cúm và cảm lạnh, mà nó chỉ có thể lây truyền thông qua tiếp xúc với các chất dịch cơ thể như nước bọt, chất nôn hoặc máu. Không thể chứng minh ai là người bị nhiễm bệnh và đang muốn bay. Patrick Sawyer, một công dân Mỹ đã qua đời vì virut Ebola, đã cho thấy một số triệu chứng về bệnh trên chuyến bay từ Liberia đến Nigeria, làm gia tăng sự âu lo với các hành khách khác. Nhân viên hàng không và các quan chức y tế công cộng cần cảnh giác nhiều hơn về hiểm họa này ngay từ bây giờ và hễ nghi ai có dấu hiệu bệnh là phải kiểm dịch ngay. “Cần giám sát hết thảy mọi người”, nhà nghiên cứu Oxford nhấn mạnh.
Tình huống có thể xảy ra là hành khách đã lên chuyến bay sau khi phát triển gần như đầy đủ các triệu chứng. Nhưng cho đến nay, chưa ai nắm bắt được một ai đó trong giai đoạn đầu mắc bệnh, trước khi họ bắt đầu nôn và chảy máu. GS. Edmunds thừa nhận: “Tôi không muốn bay cùng gã nào đó bị nhiễm Ebola. Nhưng nếu họ ngồi đó với bệnh sốt, tôi cũng không thể hình dung ra tình hình có thể rất nguy hiểm”. Ông Oxford chỉ ra rằng, những biện pháp vệ sinh có thể giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm - ngay cả khi nó không thể loại bỏ hoàn toàn sự nguy hiểm. Ông Oxford quả quyết: “Virut Ebola rất dễ bị tiêu diệt; bạn có thể diệt nó bằng nước nóng và xà bông. Xoa cồn sẽ giết nó trong vòng vài giây”.
Nguy cơ nhỏ
Nếu một người khỏe mạnh mang virut, đi lại trong nước, có nghĩa vẫn còn giai đoạn hai của sự nguy hiểm. Có lẽ sẽ là một hiểm họa lớn cho đại dịch toàn cầu - những chiếc máy bay không bị phát hiện là cách mà cúm lợn và bệnh SARS lan truyền khắp thế giới. GS. Edmunds nhận định: “Lịch sử của sự lây lan bệnh dịch chính là sự gắn kết với những cải tiến của việc đi lại”. Ông Edmunds nhấn mạnh rằng trong quá khứ, sự lây lan của dịch bệnh được giới hạn bằng chiều dài của chuyến đi.
Mặc dù vậy, ông John Oxford vẫn lạc quan cho rằng bệnh truyền nhiễm vẫn có thể được kiềm chế. Bất kỳ ai để lộ ra các triệu chứng sẽ cần đến một chẩn đoán nhanh chóng trước khi họ bị cách ly và các quan chức y tế cũng sẽ kiểm tra bất kỳ ai từng tiếp xúc trước đó với họ - chẳng hạn như các thành viên phi hành đoàn trên máy bay, các cán bộ hộ chiếu và gia đình của họ. “Tất cả là nhằm chặn đứng bệnh và nó sẽ bị chặn lại”. Ông Gregory Härtl, phát ngôn viên của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho rằng lập luận hiện nay của WHO là đại dịch toàn cầu là một “nguy cơ nhỏ”, mặc dù WHO đang làm việc với Hiệp hội Vận chuyển hàng không thế giới (IATA) để xem xét các khuyến nghị của họ.
Hiện nay, IATA không khuyến khích việc quét nhiệt để phát hiện hành khách tại các sân bay - những chiếc máy quét nhiệt tỏ ra bất lực với bệnh nhân ở giai đoạn đầu của bệnh Ebola và không hạn chế việc đi lại của khách hàng không. Tuy nhiên, tình hình đang tiến triển nhanh chóng và các khuyến nghị có thể thay đổi trong những ngày tới. Tại thời điểm này, không ai dám chắc hành khách hàng không nào đã bị nhiễm Ebola, nhưng hy vọng là sự cảnh giác cao sẽ giúp giảm thiểu tối đa các rủi ro tiềm tàng. Tuy nhiên, ngay cả khi kiềm chế Ebola thành công, thì một lần nữa cho thấy, thực sự không có thảm họa hay dịch bệnh nào vượt quá xa với sự kết nối cao của thế giới hiện đại.
(Theo BBC New, 2/8/2014)
NGUYỄN THANH HẢI
