Thành công của can thiệp động mạch vành (ĐMV) qua ống thông nói riêng và tim mạch can thiệp nói chung khẳng định một tầm vóc mới của y học Việt Nam với khu vực và thế giới.
Biến những điều "không thể" trở thành "có thể"
Trong một lần đến Viện Tim mạch Việt Nam, GS. Shigeru Saito - Chủ tịch Hội Tim mạch can thiệp Nhật Bản đã thốt lên rằng: "Tôi khâm phục sức sống mãnh liệt trong mỗi con người Việt các bạn và thật sự ngưỡng mộ tài năng của các bác sĩ Việt Nam". Bởi ông vô cùng ngạc nhiên khi nhận ra bệnh nhân mà PGS.TS. Nguyễn Quang Tuấn can thiệp ĐMV chiều hôm trước thì sáng ngày hôm sau đã ung dung xuất viện ngồi uống nước ở một quán cóc ngay cổng Bệnh viện Bạch Mai, đây là điều mà một GS hàng đầu thế giới trong lĩnh vực tim mạch can thiệp như ông chưa từng chứng kiến.
 Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Quốc Triệu trao giải nhất Nhân tài đất Việt cho các tác giả lĩnh vực y tế. |
Hơn 10 năm mang sự màu nhiệm đến cho những trái tim bị tắc nghẽn ĐMV, PGS.TS. Nguyễn Quang Tuấn và TS. Phạm Mạnh Hùng phải đối mặt với vô vàn những ca bệnh phức tạp, thậm chí có người đã chết lâm sàng, can thiệp đặt stent ĐVM trong tình trạng vừa phải cấp cứu nhưng đã được các anh hóa giải. Mới gần đây thôi, PGS.TS. Nguyễn Quang Tuấn giải cứu ngoạn mục một trường hợp bệnh nhân 89 tuổi (Vĩnh Yên, Vĩnh Phúc) bị nhồi máu cơ tim trên thể trạng tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, đái tháo đường. Bệnh nhân này bị hẹp trên 90% thân chung ĐMV trái, hẹp nhiều lỗ vào của ĐMV phải, nhiều đoạn ĐMV nhánh cũng bị hẹp. Cùng với tình trạng nhồi máu cơ tim nặng thì bệnh nhân còn bị suy giảm chức năng của nhiều cơ quan khác. Do tuổi khá cao và bệnh quá nặng nên bệnh nhân không còn đáp ứng với biện pháp điều trị nội khoa tối ưu. Vị trí tắc cực kỳ nguy hiểm bởi động mạch thân chung cung cấp ¾ máu cho quả tim. Nếu là người trẻ phải tiến hành phẫu thuật nhưng bệnh nhân tuổi cao có thể tử vong ngay trên bàn mổ vì khó đáp ứng được quá trình gây mê. Vấn đề còn lại chỉ có thể can thiệp giải phóng chỗ bị tắc. Khi can thiệp đòi hỏi phải cực nhanh, chính xác nếu không bệnh nhân cũng tử vong ngay khi đang làm thủ thuật. Tiên lượng chặt chẽ tất cả mọi yếu tố nguy cơ, PGS. Nguyễn Quang Tuấn và các bác sĩ Viện Tim mạch quyết định can thiệp đoạn bị tắc với một yêu cầu chỉ được phép bơm bóng nong đặt stent trong vòng từ 5-7 giây. Bằng kỹ thuật hoàn hảo và chiến thuật can thiệp đúng đắn, các bác sĩ đã thực hiện ca can thiệp đã thành công, quả tim của người bệnh gần 90 tuổi đã được tái tưới máu kịp thời.
Người ta ví tim mạch can thiệp (TMCT) như một chàng trai trẻ, khoẻ mạnh và quyến rũ. Đó là một chuyên ngành còn mới mẻ nhưng những bước đi của nó khiến người ta không khỏi kinh ngạc. Bởi muốn trở thành một bác sĩ TMCT họ phải giỏi về lâm sàng tim mạch, sử dụng hiệu quả các phương tiện chẩn đoán hình ảnh, khéo léo trong thao tác kỹ thuật và cần có sự nhạy cảm đặc biệt trước nhịp đập của mỗi trái tim.
Con đường đến vinh quang thấm đẫm vị mặn của mồ hôi và nước mắt
Cách đây hơn 10 năm, can thiệp ĐMV ở Việt Nam chẳng khác gì một đứa trẻ mới tập đi, thậm chí tên gọi cũng thật xa lạ với giới chuyên môn và người bệnh. Cảm xúc về những ngày đầu tiên can thiệp ĐMV vẫn còn nguyên vẹn với TS. Phạm Mạnh Hùng. Ngày ấy, TMCT nói chung và can thiệp ĐMV nói riêng ở Việt Nam là một khái niệm còn quá mới, mặc dù trước đó có những ca thông tim để chẩn đoán nhưng chưa phải làm can thiệp thực sự. Dù có thận trọng đến mấy thì những bước đi đầu tiên của chú bé mới tập đi như TMCT lúc bấy giờ cũng không thể tránh khỏi những vấp ngã. Với kỹ thuật can thiệp ĐMV, thách thức đầu tiên là một trường hợp bị tắc ĐMV và có nhiều biến chứng phức tạp, đoạn mạch vành bị tắc rất dài, bệnh nhân là người cao tuổi, có chỉ định phải nong vành và đặt stent. Khi cho ống thông đi qua chỗ tổn thương và đặt được stent xong nhưng khi rút ra thì đầu dây dẫn bị đứt lại trong đó. Đây là một dây dẫn cũ, xin lại từ những thiết bị đã qua sử dụng của các đồng nghiệp Mỹ. Vì chưa có kinh nghiệm xử trí, các bác sĩ trẻ vội vàng cho bệnh nhân chuyển ngay lên Bệnh viện Việt Đức để phẫu thuật. Nhưng bệnh nhân bị biến chứng suy thận nặng và đã tử vong.
 Các bác sĩ Viện Tim mạch Việt Nam trong một ca can thiệp động mạch vành. |
Trọng trách để phát triển chuyên ngành TMCT được đặt lên vai những bác sĩ trẻ, khi mọi thứ bắt đầu từ con số không. Không có tiền mua thiết bị can thiệp, tất cả những dụng cụ nong van, nong động mạch vành... đều phải xin lại của những đồng nghiệp thân thiết ở Mỹ, Pháp. Các dụng cụ đó cũng không đồng bộ, nhưng nhiệm vụ phải thực hiện can thiệp thành công bằng những thứ "cọc cạch" ấy. Đã có những đêm trắng họ phải thức trông bệnh nhân, hồi hộp theo dõi từng biến chuyển sau biến chứng.
Sự xuất hiện của TMCT như đặt stent ĐMV không nhận được sự ủng hộ ngay của các đồng nghiệp khác trong nước, rất nhiều người nghi ngờ hiệu quả của biện pháp điều trị này. Báo cáo sau vài ca can thiệp đầu tiên có cả những thất bại và thành công không tìm được sự công nhận của các nhà khoa học, người ta nghĩ rằng không hiệu quả hơn phẫu thuật, gây biến chứng nhiều hơn. Với kỹ thuật đặt stent nong động mạch vành bị tắc vì xơ vữa động mạch còn bị cho là quá xa vời, lúc đó nhiều người cho rằng đó là bệnh của các nước phát triển, có chế độ ăn quá dư thừa dinh dưỡng. Cũng có thể với những bác sĩ còn quá trẻ chưa hề tạo dựng được tên tuổi, đảm nhận một kỹ thuật hoàn toàn mới lại càng khó thuyết phục giới chuyên môn. Mãi đến khi vài trăm ca can thiệp ĐMV và được báo cáo với những hiệu quả rõ rệt thì kỹ thuật này mới bắt đầu có vị trí của mình trên diễn đàn y học.
 PGS.TS. Nguyễn Quang Tuấn với giải nhất Nhân tài đất Việt. |
Từ những hạt giống đã phát triển thành rừng
Đầu những 1990, TMCT trên thế giới đã bắt đầu phát triển và chiếm một vị trí quan trọng trong điều trị các bệnh lý tim mạch như hẹp hở van tim, tắc nghẽn động mạch vành... nhưng đây là một lĩnh vực khó, không chỉ đòi hỏi kiến thức chuyên môn vững vàng mà còn cả sự khéo léo, nhạy cảm trong thao tác. Với tầm nhìn xa trông rộng, GS. Phạm Gia Khải - lúc đó là Viện trưởng Viện Tim mạch Việt Nam - đã cử những bác sĩ nội trú, có nhiều triển vọng như BS. Nguyễn Quang Tuấn lúc bấy giờ sang học tập kỹ thuật này ở các nước có nền y học phát triển. Với những nỗ lực không mệt mỏi, chỉ trong vòng một thập kỷ, các bác sĩ trẻ đã đưa TMCT đã trở thành một mũi nhọn của y học Việt Nam hiện đại, sánh ngang tầm khu vực. Hiện có nhiều trung tâm can thiệp tim mạch được hình thành và hoạt động ở Hà Nội, TP. Hồ chí Minh, Đà Nẵng, Huế và nhiều bệnh viện tuyến tỉnh. Giáo sư Phạm Gia Khải nói rằng:"Tôi rất mừng vì đã chọn đúng người để gửi gắm mong mỏi của mình, họ như những cây để phát triển thành rừng. Năm 2006 tôi bị đau thắt ngực, phải chỉ định đặt stent để nong mạch vành, tôi đã tin tưởng giao tính mạng của mình cho học trò mà không cần phải lựa chọn ra nước ngoài điều trị. Nói tin tưởng thôi thì chưa đủ mà thật sự tôi rất tự hào về họ".
Sự phát triển của TMCT đang biến những điều "không thể" trở thành "có thể". Những mảng xơ vữa bị canxi hóa vẫn có thể được khoan cắt bằng can thiệp, các thiết bị siêu âm lòng động mạch được ứng dụng cho phép phát hiện sớm và chính xác những tổn thương mà chụp mạch không tìm thấy. Trước đây người ta không thể tưởng tượng được có thể thay van tim và sửa van tim qua ống thông nhưng những người như PGS.TS. Nguyễn Quang Tuấn và TS. Phạm Mạnh Hùng đang thực hiện được điều đó. Thay cho lời kết, tôi xin mượn lời của Rich De Vos được trích dẫn trong cuốn Tự sự của trái tim của PGS.TS. Nguyễn Quang Tuấn: "Ước mơ và thực tại cách nhau không xa. Nhưng để xóa đi khoảng cách đó, bạn cần can đảm thực hiện với niềm tin mình sẽ thành công".
Những dấu hiệu chứng tỏ ĐMV bị tắc nghẽn và cần phải đặt stent - ĐMV là hệ thống mạch máu chạy bao quanh bên ngoài quả tim. Sự tắc nghẽn của của ĐMV do các mảng xơ vữa dẫn đến đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim. - Stent là một giá đỡ bằng thép không gỉ được đưa vào lòng động mạch qua ống thông để ép mảng xơ vữa vào thành mạch, giúp đường kính lòng mạch trở lại bình thường, giải quyết vấn đề thiếu ôxy nuôi cơ tim. Ưu điểm vượt trội của stent so với những biện pháp điều trị khác Thuốc để giảm các triệu chứng của tắc nghẽn ĐMV nhưng không giải quyết được nguyên nhân do mảng xơ vữa. Cũng có thể phẫu thuật bắc cầu nối chủ vành vòng qua chỗ bị tắc nghẽn. Còn đặt stent qua ống thông không phải mổ xẻ, bệnh nhân không chịu đau đớn, vừa làm giảm triệu chứng vừa giải quyết được nguyên nhân là do các mảng xơ vữa gây ra. Người bệnh không phải điều trị lâu ngày tại bệnh viện, có thể ra viện ngay ngày hôm sau. Không phải trải qua tâm lý căng thẳng như một cuộc phẫu thuật và không mất máu. |
Lê Hảo