Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá (FCTC) là văn kiện y tế công cộng đầu tiên mang tính ràng buộc pháp lý quốc tế. Mục tiêu của FCTC là bảo vệ các thế hệ hiện nay và tương lai khỏi các hậu quả tàn phá về sức khỏe, xã hội, môi trường và kinh tế của việc tiêu thụ thuốc lá và phơi nhiễm với khói thuốc.
Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên phê chuẩn Công ước này vào năm 2004, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong bảo vệ sức khỏe nhân dân.
Ngay sau khi phê chuẩn FCTC, Việt Nam đã cụ thể hóa các cam kết bằng việc ban hành nhiều chính sách pháp luật thiết thực. Đặc biệt, Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá được Quốc hội thông qua năm 2012 đã tạo ra bước ngoặt lớn, đưa công tác phòng chống tác hại thuốc lá vào khuôn khổ pháp lý đồng bộ và chặt chẽ.
Cam kết mạnh mẽ, hành động quyết liệt, đồng hành cùng thế giới, hành động vì sức khỏe toàn dân
Về nội dung của công ước, tại Điều 5.3 đã nêu rõ: Khi xây dựng và triển khai các chính sách y tế công cộng liên quan đến kiểm soát thuốc lá, các bên tham gia Công ước khi thực hiện bất kỳ tương tác cần thiết nào với ngành công nghiệp thuốc lá cần thực hiện theo cách mà không tạo ra ý niệm về quan hệ đối tác hay hợp tác có tiềm năng bắt nguồn từ hay dựa trên tương tác đó.
Các quốc gia thông gia Công ước không được chấp thuận, ủng hộ hay xác nhận tư cách đối tác hay những thỏa thuận không ràng buộc hay không ràng buộc thi hành, cũng như bất kỳ dàn xếp tự nguyện nào với ngành thuốc lá hay bất kỳ tổ chức cá nhân nào làm việc vì quyền lợi của ngành công nghiệp thuốc lá.
Các quốc gia tham gia Công ước không được chấp thuận, ủng hộ hay xác nhận bất kỳ đề nghị hỗ trợ hoặc đề xuất luật hay chính sách kiểm soát thuốc lá nào do ngành công nghiệp thuốc lá dự thảo hay phối hợp dự thảo.
Ngay sau khi phê chuẩn FCTC, Việt Nam đã cụ thể hóa các cam kết bằng việc ban hành nhiều chính sách pháp luật thiết thực. Đặc biệt, Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá được Quốc hội thông qua năm 2012 đã tạo ra bước ngoặt lớn, đưa công tác phòng chống tác hại thuốc lá vào khuôn khổ pháp lý đồng bộ và chặt chẽ.
Luật quy định rõ các nội dung then chốt: cấm quảng cáo, khuyến mại, tài trợ thuốc lá dưới mọi hình thức; quy định bắt buộc in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh chiếm 50% diện tích bao bì; mở rộng khu vực công cộng không khói thuốc; đồng thời thành lập Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá nhằm hỗ trợ bền vững cho các hoạt động truyền thông, giáo dục, nghiên cứu và giám sát.
Việc thực hiện FCTC tại Việt Nam không chỉ dừng lại ở chính sách, mà đã trở thành một cuộc vận động xã hội sâu rộng, với sự tham gia của các bộ, ngành, đoàn thể, địa phương và từng người dân.
Từ hệ thống bệnh viện, trường học, cơ quan hành chính, đến các nhà hàng, bến xe, khu vui chơi… phong trào xây dựng "nơi làm việc không khói thuốc", "bệnh viện không khói thuốc", "trường học không khói thuốc" đã lan tỏa mạnh mẽ. Hàng triệu lượt cán bộ, học sinh, sinh viên, người lao động đã được tuyên truyền, tập huấn, nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá.
Truyền thông đa nền tảng cũng đóng vai trò quan trọng: từ báo chí chính thống đến mạng xã hội, từ các chiến dịch cộng đồng đến video lan truyền trên TikTok, Facebook… tạo hiệu ứng xã hội rộng rãi, nhất là trong giới trẻ.
Thường xuyên rà soát, cập nhật hệ thống pháp luật để phù hợp với xu thế quốc tế và thực tiễn trong nước về phòng chống tác hại thuốc lá
Việt Nam cũng thường xuyên rà soát, cập nhật hệ thống pháp luật để phù hợp với xu thế quốc tế và thực tiễn trong nước. Các nghị định như Nghị định 117/2020/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế, trong đó có hành vi vi phạm quy định phòng chống tác hại của thuốc lá, góp phần nâng cao tính răn đe.
Báo cáo của Bộ Y tế cho biết, nhờ nỗ lực đến từ Chính phủ và các bộ, ngành liên quan, tỷ lệ hút thuốc lá điếu ở thanh, thiếu niên nước ta đã giảm, nhưng tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh từ 13 đến 15 tuổi lại đang gia tăng một cách đáng kể từ 3,5% (năm 2022) lên 8,0% (năm 2023).
Trong bối cảnh thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đang lan nhanh, Việt Nam đang tích cực hoàn thiện khung pháp lý để kiểm soát chặt chẽ và bảo vệ thế hệ trẻ trước hiểm họa mới.
Trong khi đó, ở nhóm tuổi trẻ từ 15 đến 24 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử với tỷ lệ 7,3%; nhóm tuổi từ 25 đến 44 tuổi là 3,2%; nhóm tuổi 45 đến 64 là 1,4%. Đặc biệt đáng lo ngại là ở nữ giới tuổi từ 11 đến 18 tuổi, theo kết quả sơ bộ của điều tra 11 tỉnh, thành phố thì tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử là 4,3% năm 2023...
Trong bối cảnh thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đang lan nhanh, Việt Nam đang tích cực hoàn thiện khung pháp lý để kiểm soát chặt chẽ và bảo vệ thế hệ trẻ trước hiểm họa mới.
Việc thực hiện Công ước Khung FCTC không chỉ là cam kết quốc tế mà còn là trách nhiệm với sức khỏe giống nòi, với sự phát triển bền vững của đất nước. Với quyết tâm của Đảng, Nhà nước và sự đồng lòng của nhân dân, Việt Nam đang từng bước tiến gần hơn đến mục tiêu xây dựng một cộng đồng khỏe mạnh – không khói thuốc.
