1. Dịch HIV tại Việt Nam: Xu hướng đáng lo ngại trong nhóm MSM
Trong những năm gần đây, phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam đã ghi nhận nhiều kết quả tích cực: Xét nghiệm HIV mở rộng, PrEP phát triển nhanh nhất khu vực châu Á–Thái Bình Dương, điều trị ARV duy trì ổn định và bền vững hơn nhờ chi trả của bảo hiểm y tế (BHYT). Tuy vậy, dữ liệu từ mô hình dịch (AEM) và hệ thống giám sát cho thấy dịch HIV vẫn diễn biến phức tạp, gia tăng trong những nhóm quần thể nhất định, đặc biệt là nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) – quần thể có mức tăng nhanh nhất.
TS. Đoàn Thị Thuỳ Linh, Phó trưởng phòng Kiểm soát HIV và bệnh truyền nhiễm mạn tính (Cục Phòng bệnh) cho biết: Theo nghiên cứu năm 2024 tại 10 tỉnh/thành và mở rộng toàn quốc, Việt Nam hiện có 428.450 MSM, chiếm 1 - 2% dân số nam 15 - 49 tuổi, trong đó 295.000 MSM nguy cơ cao.
Con số này tăng rất nhanh so với 170.000 MSM năm 2017 hay 278.000 MSM năm 2019. Đây không chỉ là sự thay đổi về quy mô, mà cho thấy dịch HIV đang dịch chuyển mạnh vào một nhóm nguy cơ có đặc điểm hành vi đa dạng, phức tạp và khó tiếp cận hơn so với trước đây.
TS. Đoàn Thị Thuỳ Linh, Phó trưởng phòng Kiểm soát HIV và bệnh truyền nhiễm mạn tính (Cục Phòng bệnh) trình bày tình hình dịch tại Cuộc họp báo do Cục Phòng bệnh tổ chức mới đây.
2. MSM có tỷ lệ nhiễm mới cao nhất
Dữ liệu giám sát trọng điểm (HSS/HSS+) ghi nhận: Tỷ lệ nhiễm HIV mới trong MSM là 7,2%. Nam quan hệ đồng giới (MSM) sử dụng ma túy có nguy cơ nhiễm HIV gấp 8 lần so với MSM không sử dụng ma túy. Tỷ lệ nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục cao - yếu tố làm tăng nguy cơ lây truyền HIV. Tỷ lệ sử dụng bao cao su thấp.
Các tỉnh có tỷ lệ nhiễm mới tăng nhanh đều thuộc khu vực có sự lan truyền HIV mạnh trong MSM. Đặc biệt, nhiều địa phương không còn dự án quốc tế hỗ trợ nên việc triển khai can thiệp bị hạn chế, khiến dịch dễ bùng phát.
3. Xét nghiệm HIV: Tăng mạnh nhưng vẫn chưa đáp ứng nhu cầu
Trong năm 2024, hơn 3,4 triệu mẫu xét nghiệm HIV được thực hiện, phát hiện 13.351 ca dương tính; 1.300 cơ sở xét nghiệm sàng lọc hoạt động trên 34 tỉnh; 25/34 tỉnh triển khai xét nghiệm tại sàng lọc tại cộng đồng. 251 cơ sở xét nghiệm khẳng định tại 34 tỉnh (Trung ương: 31, tỉnh: 80, TTYT khu vực: 136, tư nhân: 04); phân phát tự xét nghiệm qua website ở 25/34 tỉnh (đã phát 13.297 test, 174 mẫu có phản ứng); 50 tỉnh đã triển khai xét nghiệm recency – kỹ thuật quan trọng để xác định ca nhiễm mới…
Đây là bước tiến quan trọng, nhưng năng lực xét nghiệm vẫn bị ảnh hưởng bởi thiếu sinh phẩm, nhân lực biến động, mua sắm chậm và nhiều cơ sở YTDP chưa thanh toán được xét nghiệm tải lượng virus qua BHYT.
4. PrEP: Việt Nam dẫn đầu khu vực nhưng mức bao phủ vẫn chưa tương xứng với nhu cầu
Theo ThS. BS. Nguyễn Thị Mai, phó trưởng phòng Điều trị HIV/AIDS và nghiện chất (Cục Phòng bệnh) cho biết, từ 2017 đến 2025, độ phủ PrEP tăng từ 2 tỉnh lên 24/34 tỉnh (sau sáp nhập) với 221 cơ sở cung cấp. Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tốc độ triển khai PrEP nhanh nhất khu vực.
Đến hết quý 2/2025, số khách hàng điều trị PrEP tích lũy là 137.939 người. Số khách hang đang sử dụng PrEP là 35.173. Tuy nhiên, nhu cầu PrEP thực tế đang tăng mạnh, cùng với tốc độ gia tăng MSM:
Ước tính nhu cầu PrEP giai đoạn 2025 - 2030:
- 2025: 109.074 người
- 2026: 127.511 người
- 2030: 204.531 người
Trong khi đó, PrEP vẫn chưa được BHYT chi trả, chi phí xét nghiệm – khám – điều trị STIs cao, kỳ thị trong nhóm MSM và người chuyển giới vẫn là rào cản lớn.
ARV: Việt Nam rút ngắn thời gian bắt đầu điều trị xuống còn 1 ngày
Hệ thống điều trị HIV của Việt Nam đạt nhiều thành tựu: Thời gian từ khi khẳng định HIV đến điều trị ARV giảm từ hơn 350 ngày xuống 1 ngày; 185.612 người đang điều trị ARV; 536 cơ sở điều trị HIV trên toàn quốc; 100% phòng khám HIV tích hợp BHYT với hơn 90% người nhiễm HIV có thẻ BHYT. BHYT chi trả ARV cho 161.822 bệnh nhân, góp phần đảm bảo bền vững khi viện trợ giảm.
Tuy nhiên, việc cung ứng thuốc còn phụ thuộc tốc độ đấu thầu và quản lý bệnh đồng nhiễm HIV–lao, HIV–viêm gan B/C vẫn là thách thức.
Khoảng cách với mục tiêu 95–95–95: Việt Nam đang ở đâu?
Theo báo cáo 2024: 91,9% người nhiễm biết tình trạng của mình, 75% số này đang điều trị, 96% đạt ức chế tải lượng virus, vượt so với khu vực Châu Á- Thái Bình Dương (ở cả 3 chỉ số) và vượt mục tiêu của toàn cầu ở hai chỉ số (chỉ số 95 thứ nhất và thứ 3).
Nguồn lực tài chính: "Điểm nghẽn" quyết định thành bại thực hiện mục tiêu đến năm 2030
Giai đoạn 2021–2024, ngân sách Trung ương giảm mạnh (so với giai đoạn 2016-2020). Ngoài ra ngân sách trung ương giai đoạn này không hỗ trợ địa phương, chỉ tập trung các hoạt động ở Trung ương như giám sát, hỗ trợ kỹ thuật, hỗ trợ thuốc ARV cho BV TW. Ngân sách địa phương thông qua kế hoạch đảm bảo tài chính được phê duyệt chỉ đạt 32 triệu USD (trong khi cam kết 44 triệu USD). Địa phương còn phụ thuộc vào dự án quốc tế, chưa chủ động bố trí ngân sách địa phương…
Mời độc giả xem thêm:
