Trong suốt gần 20 năm làm việc trong lĩnh vực tai mũi họng (TMH), hầu như luôn luôn tôi chứng kiến vẻ mặt khá “quan trọng” của người bệnh khi họ thông báo: “bác sĩ ơi, tôi bị viêm xoang!”. thế nhưng, khi hỏi kỹ thêm thì cách nhận định về viêm xoang của hầu hết mọi người đều khá mơ hồ, đôi khi là khá xa thực tế!
Vậy viêm xoang là gì, người ta mắc phải nó như thế nào, và cách đối phó với nó ra sao? Những kiến thức tổng quát sau đây sẽ giúp chúng ta có cái nhìn xác thực hơn về một bệnh lý khá phổ biến trong đời sống: khoảng 37 triệu người Mỹ, khoảng 15 - 18 triệu người Việt Nam đi khám và điều trị viêm xoang hàng năm ở các cơ sở y tế!
Triệu chứng phổ biến mà nhiều người hay than phiền nhất là đau tức vùng trán và/hoặc gò má
Viêm xoang là gì?
Xoang là các hốc rỗng nằm trong khối xương sọ - mặt, được lót bởi 1 lớp mô mềm gọi là niêm mạc và bình thường thì sạch và chứa đầy không khí. Tình trạng mà các hốc này bị bít tắc và chứa dịch hay mủ, lớp miêm mạc bị viêm nhiễm, gọi là viêm xoang (hay viêm mũi xoang, theo thuật ngữ y học mới).
Tùy theo thời gian mắc phải, viêm xoang được phân loại như sau:
- Viêm xoang cấp: các triệu chứng giống như cảm lạnh (sổ mũi, nghẹt mũi, đau nhức vùng mặt) xuất hiện đột ngột và không mất sau 10 - 14 ngày, nhưng cũng không tồn tại quá 4 tuần.
- Viêm xoang bán cấp: thời gian mắc bệnh từ 4 - 8 tuần.
- Viêm xoang mạn tính: các triệu chứng viêm xoang tồn tại >8 tuần.
- Viêm xoang tái phát: bị nhiều dợt viêm xoang trong cùng 1 năm.
Sao có người bị viêm xoang, có người không?
Những ai có các tình trạng sau đây thì dễ bị hẹp hoặc tắc mũi, do đó nguy cơ bị viêm xoang sẽ cao hơn người bình thường rất nhiều:
- Bất thường về cơ thể học: ví dụ như vẹo vách ngăn mũi hoặc phì đại cuốn mũi.
- Bất lợi từ cuộc sống: thời gian mang thai, làm việc thường xuyên với số đông trẻ em, hút thuốc lá.
- Nguyên nhân viêm nhiễm: liên quan đến tăng cơ hội nhiễm vi khuẩn, siêu vi, hoặc nhiễm nấm như tình trạng dị ứng và polyp mũi.
- Các rối loạn di truyền như bệnh xơ nang( cystic fibrosis).
- Các khối u trong mũi và xoang: chúng gây tắc nghẽn các đường dẫn lưu tự nhiên của xoang.
Khi nào biết mình có khả năng đang bị viêm xoang?
Cho dù là viêm xoang cấp hay mạn tính thì cũng không tự nhiên bị ngay, mà thường sẽ bị sau một đợt bị cảm cúm hoặc viêm mũi dị ứng nặng và kéo dài hơn thông thường. Triệu chứng phổ biến mà nhiều người hay than phiền nhất là đau tức vùng trán và/hoặc gò má kèm theo một số triệu chứng khác như:
- Chảy mũi vàng xanh, đặc.
- Chảy dịch từ mũi xuống họng.
- Ho, hơi thở hôi.
- Nghẹt mũi, giảm khứu giác.
- Đau răng hàm trên.
Ngoài ra, khi bị viêm xoang cấp còn có thể kèm theo sốt.
Lời khuyên tốt nhất là bạn nên được khám bởi bác sĩ chuyên khoa TMH
Vậy khi nghi đang bị viêm xoang, tôi nên làm gì?
Lời khuyên tốt nhất là bạn nên được khám bởi bác sĩ chuyên khoa TMH. Họ sẽ hỏi một cách hệ thống các cảm giác và dấu hiệu mà bạn thấy được, cũng như sẽ ấn tìm các điểm đau đặc trưng trên mặt hoặc răng của bạn để định hướng chẩn đoán, sau đó bác sĩ có thể sẽ dùng ống nội soi để quan sát bên trong mũi bạn. Trong một số trường hợp cần thiết, bạn có thể được cho chụp CT-scan hoặc cấy dịch mủ trong mũi xoang để xác định chẩn đoán.
Viêm xoang sẽ được điều trị như thế nào?
Khi đã xác định là bạn đã bị viêm xoang, dù là cấp hay mạn tính, thì bác sĩ TMH sẽ kê toa thuốc phù hợp với thể trạng và tình trạng bệnh của bạn. Bạn cũng có thể được cho làm các thủ thuật để hỗ trợ cho việc điều trị bằng thuốc hiệu quả hơn như hút rửa mũi xoang và xông mũi. Phẫu thuật điều trị viêm xoang chỉ được đề nghị nếu như các phương pháp điều trị nói trên không tỏ ra có hiệu quả, và lúc này, có lẽ phẫu thuật là cách tốt nhất để giải quyết viêm xoang. Với sự phát triển của kỹ thuật mổ nội soi mũi xoang hiện nay thì việc phẫu thuật xoang trở nên khá nhẹ nhàng, hiệu quả và ít gây tai biến như các kỹ thuật mổ xưa kia.
1. Siêu vi: đa số trường hợp viêm xoang xảy ra sau một đợt cảm cúm do nhiễm siêu vi gây phù nề và bít tắc các đường dẫn lưu tự nhiên của xoang.
2. Dị ứng: tình trạng viêm nề do dị ứng mũi gây tắc nghẽn và hạn chế dẫn lưu mũi xoang.
3. Vi khuẩn: nếu cảm lạnh không được giải quyết trong vòng 10 - 15 ngày thì các vi khuẩn sẽ “thể hiện vai trò” của chúng! Ở người khỏe mạnh chúng vẫn luôn hiện diện và “chung sống hòa bình”, nhưng chỉ đợi thời cơ thích hợp là tấn công ngay.
4. Polyp: những khối u mềm và lành tính phát triển trong mũi hoặc xoang, thường gặp ở người bị viêm mũi dị ứng mãn tính. Chúng gây tắc nghẽn và cản trở lưu thông chất nhầy trong xoang, từ đó gây nhức đầu, mất mùi và sau đó là viêm xoang.
5. Ô nhiễm: các tác nhân ô nhiễm và gây dị ứng trong không khí như bụi, khói, các mùi hôi hoặc ngay cả mùi nước hoa mạnh có thể gây ho, ngứa mũi và do đó sẽ tăng nguy cơ viêm xoang.
6. Hoạt động bơi, lặn: chất sát trùng chlorine trong nước hồ bơi có thể gây kích thích niêm mạc mũi xoang, hoặc áp lực nước sẽ có thể đẩy nước vào trong mũi xoang gây kích thích và viêm niêm mạc.
7. Đi máy bay: sự thay đổi áp suất không khí khi máy bay cất- hạ cánh có thể gây tắc nghẽn lưu thông không khí trong xoang (cũng như trong tai). Do vậy, những người thường xuyên di chuển bằng máy bay cung sẽ có nguy cơ viêm xoang cao hơn.
8. Nấm: không phải là nguyên nhân gây viêm xoang thường gặp, thường chúng xuất hiện ở những bệnh nhân có hệ miễn dịch bị suy yếu hoặc tổn thương.
9. Lạm dụng các thuốc xịt chống nghẹt mũi: các thuốc xịt chống nghẹt mũi nếu sử dụng kéo dài sẽ gây tình trạng lệ thuộc thuốc, giảm tác dụng và phản ứng ngược gây nghẹt nhiều hơn, từ đó gây tăng nguy cơ viêm xoang. Lời khuyên: không nên sử dụng các thuốc này quá 5 ngày!
10. Hút thuốc: tương tự ô nhiễm không khí, khói thuốc có thể gây kích thích và viêm niêm mạc mũi từ đó leo thang gây viêm xoang.
11. Thiếu nước hoặc không khí khô quá: có một phần nước trong cơ thể thất thoát ra ngoài theo hơi thở, do vậy nếu cơ thể thiếu nước kéo dài hoặc không khí quá khô sẽ làm niêm mạc mũi xoang cũng thiếu nước và dày lên, điều này làm hại cho hoạt động bình thường của niêm mạc xoang. Giải pháp: uống đủ nước và có thể xịt mũi vài lần trong ngày bằng nước muối sinh lý.
12. Bất thường về cơ thể học: vẹo vách ngăn mũi hoặc quá phát các cuống mũi gây chít hẹp các lỗ thông xoang, cản trở sự dẫn lưu dịch nhầy trong xoang.
13. Các bệnh lý mạn tính khác: bệnh xơ nang (cystic fibrosis) làm các chất nhầy trong mũi xoang keo đặc và khó dẫn lưu ra ngoài hơn, hoặc hệ miễn dịch suy yếu trên bệnh nhân đái tháo đường hoặc nhiễm HIV làm cơ thể giảm khả năng tiêu diệt các mầm bệnh cũng như vi khuẩn.