Định nghĩa
RIOM là một tổn thương mô thường kéo dài từ 7 đến 98 ngày, bắt đầu như một tình trạng viêm cấp tính của niêm mạc miệng, lưỡi và hầu họng sau khi tiếp xúc với tia xạ giải phóng các cytokine gây viêm, chất trung gian hóa học và các yếu tố tăng trưởng. RIOM có thể tiến triển đến giai đoạn cấp tính đe dọa tính mạng do gây suy kiệt nghiêm trọng (khiến người bệnh không ăn được) kèm theo sụt cân và biến chứng nhiễm trùng mất hàng rào bảo vệ biểu mô và màng đáy. Điều này dẫn đến hạn chế của việc kiểm soát khối u cục bộ khi việc xử lý bệnh bị gián đoạn.
Các giai đoạn tiến triển của RIOM
- Tăng huyết áp ban đầu và ban đỏ trong giai đoạn đầu đi kèm sự giải phóng các cytokine tiền viêm khác nhau từ các tế bào biểu mô, mạch máu và mô liên kết tại vị trí tổn thương.
- Bệnh tiến triển nhiều mức độ bong tróc khác nhau và tổn thương màng đáy xuất hiện đi kèm với việc mất hàng rào bảo vệ và kết thúc bằng sự xuất hiện thực thể của vết loét.
- Giai đoạn tiến triển thay đổi tùy theo mức độ nhiễm độc của mô. Có thể xảy ra nhiễm trùng thứ phát với vi khuẩn Gram âm hoặc nấm men, đi kèm hiện tượng đông máu vi mạch làm trầm trọng thêm tình trạng viêm do thiếu máu cục bộ làm nhiều mô hoại tử hơn.
- Giai đoạn cuối cùng là giai đoạn chữa lành và xơ hóa.
Ảnh minh họa
Yếu tố nguy cơ
- - Bệnh thường gặp ở người già và trẻ nhỏ
- - Phụ nữ thường gặp hơn nam giới
- - Vệ sinh răng miệng kém
- - Những người có vấn đề về chức năng tuyến nước bọt gây khô miệng sẽ dễ mắc bệnh (xạ trị cũng gây ra tác dụng này)
- - Béo phì làm vết thương chậm lành và suy giảm miễn dịch.
- - Suy thận
- - Hút thuốc
- - Xử lý ung thư làm suy yếu tế bào niêm mạc
Triệu chứng
Viêm niêm mạc miệng do xạ trị có thể phát triển trong vòng vài ngày hoặc sau 2 tuần kể từ khi bắt đầu xạ trị với các triệu chứng như:
- - Lạc giọng, nuốt thấy đau
- - Môi khô nứt nẻ
- - Nướu sưng đỏ, chảy máu
- - Tuyến nước bọt căng cứng, miệng khô
Nếu bệnh tiến triển nặng sẽ xuất hiện các triệu chứng như:
- - Khó nuốt, khó nói
- - Môi rách, chảy máu nặng
- - Nứt lưỡi
- - Nướu xuất hiện các vết loét
Nếu không được xử lý kịp thời sẽ khiến người bệnh không thể ăn uống trong thời gian dài gây suy kiệt và ảnh hưởng đến việc điều trị.
Phòng ngừa
Điều trị dứt điểm các bệnh lý răng miệng trước khi tiến hành xạ trị. Nếu viêm niêm mạc miệng do xạ trị được phát hiện, điều trị kháng sinh được khuyến cáo càng sớm càng tốt.
1. Vệ sinh răng miệng tốt
Vệ sinh răng miệng tốt được coi là một trong những cách hiệu quả để giảm nguy cơ mắc RIOM và giảm thiểu sự tiến triển của nó. Các bệnh lý răng miệng đã có từ trước, như sâu răng, tổn thương nha chu, và bệnh viêm răng miệng, tạo điều kiện cho sự xâm nhập của vi khuẩn làm trầm trọng thêm bệnh. Nên kiểm tra răng miệng sớm trước khi xạ trị. Để giúp giảm thiểu các tác dụng phụ trên miệng của xạ trị, nên xử lý dứt điểm bất kỳ bệnh lý răng miệng nào trước khi bắt đầu.
- - Súc miệng bằng dung dịch không gây kích ứng, ví dụ như nước muối sinh lý để tăng chất lượng nước bọt.
- - Đánh răng nhẹ nhàng hàng ngày với kem đánh răng có fluor.
- - Chế độ ăn mềm với thức ăn và đồ uống ít đường, không chua
- - Không nên dùng chỉ nha khoa do số lượng tiểu cầu thấp.
- - Hạn chế tối đa việc sử dụng răng giả.
- - Không hút thuốc hoặc uống rượu.
2. Ngoài ra các nha sĩ có thể chỉ định các liệu pháp cũng như các sản phẩm hỗ trợ để giảm thiểu nguy cơ mắc RIOM.
Khắc phục triệu chứng RIOM
Người bệnh cần được tư vấn chế độ ăn phù hợp để tránh làm trầm trọng thêm tình trạng viêm nhiễm. Chế độ ăn khuyến nghị cho người bệnh RIOM:
- - Trái cây mềm không chua, ít đường (chuối, xoài, dưa, đào…)
- - Thực phẩm xay nhuyễn hoặc dạng lỏng.
- - Bánh mềm
- - Trứng
Các bác sĩ có thể kê đơn các sản phẩm thuốc kháng viêm và nước súc miệng nhằm giảm các triệu chứng của bệnh cũng như một số sản phẩm hỗ trợ như vitamin E, A…. giúp hỗ trợ cho việc khắc phục.
Trong trường hợp có nhiễm khuẩn, thuốc kháng sinh là bắt buộc. Kháng sinh thường được sử dụng là Metronidazole và Spiramycin kết hợp.
PGS.TS Nguyễn Phú Thắng
Trưởng Bộ môn Phẫu thuật trong miệng, Viện đào tạo Răng Hàm Mặt, Đại học Y Hà Nội
 |