Viêm não do virut herpes âm thầm mà nguy hiểm

Viêm não do virut herpes xảy ra quanh năm nhưng bệnh thường gặp vào mùa xuân - hè, ở người trên 40 tuổi (chiếm 46,7%). Đây là một bệnh có diễn biến nặng nếu không được phát hiện và điều trị đặc hiệu sớm, tỷ lệ tử vong của bệnh có thể lên tới 70% và số sống sót thì di chứng thần kinh khoảng 2,5%.

Trường hợp điển hình

Trước nhập viện 5 ngày, anh Nguyễn Trần T. (ở Hoàng Mai - Hà Nội) thấy người mệt mỏi, sốt cao kèm theo đau đầu, sau đó xuất hiện co giật toàn thân. Tuy nhiên, anh vẫn tỉnh táo, cơn giật kéo dài khoảng 2 phút, anh được người nhà đưa vào Bệnh viện 103 và được chẩn đoán sốt virut. Sau mấy ngày nằm viện, thấy bệnh tình kéo dài và cho rằng không nguy hiểm nên anh đã xin về nhà. 1 ngày sau đó, anh vẫn sốt cao 39 - 40 độ và xuất hiện ý thức u ám lơ mơ… Thấy vậy, gia đình đưa anh vào Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TW. Tại đây, các bác sĩ khám nghi ngờ anh bị viêm não. Anh được chỉ định chụp cộng hưởng từ sọ não, phát hiện có tổn thương thùy đảo - thái dương bên trái, xét nghiệm dịch não tủy có PCR herpes dương tính. Các chuyên gia cho biết, có nhiều người bị chẩn đoán nhầm là cảm sốt nhưng thực tế là bị nhiễm virut gây viêm não…Hơn 1 tháng điều trị tích cực, bệnh nhân đã được xuất viện. Đây là một trong những trường hợp may mắn được Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TW phát hiện sớm và điều trị kịp thời.

Hình ảnh tổn thương não do virut herpes trên phim chụp cộng hưởng từ.

Diễn biến âm thầm…

BS. Vũ Minh Điền - Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TW cho biết: Nhóm virut herpes có đặc tính lây nhiễm một cách âm thầm, tiềm ẩn trong cơ thể người và sau đó phát triển thành bệnh khi cơ thể bị suy giảm sức đề kháng. Sau khi xâm nhập vào cơ thể (dù có biểu hiện lâm sàng hay không), virut vẫn tồn tại trong cơ thể ở dạng tiềm tàng, người nhiễm virut sẽ mang virut suốt đời. Hệ thống miễn dịch của vật chủ được kích thích sẽ hạn chế sự nhân lên và lan truyền của virut. Virut có thể tránh hệ thống miễn dịch bằng cách theo các dây thần kinh đến ẩn nấp ở các hạch thần kinh. Chẳng hạn virut herpes simplex typ 1 (HVS 1) ẩn nấp ở hạch thần kinh sinh ba và hạch cạnh sống cổ, virut herpes simplex týp 2 (HSV 2) ẩn nấp ở hạch cạnh sống cùng). Khi gặp điều kiện thuận lợi, virut sẽ nhân lên, lan truyền và gây bệnh ở hệ thống da – niêm mạc hoặc ở hệ thống thần kinh trung ương.  Thông thường, virut nhân lên bên ngoài hệ thống thần kinh trung ương và đi theo các dây thần kinh như dây thần kinh khứu giác. Sau đó, virut xâm nhập tế bào thần kinh gây nên rối loạn chức năng tế bào, sung huyết quanh mao mạch, xuất huyết và đáp ứng viêm lan tỏa ảnh hưởng đến chất xám và chất trắng, tuy nhiên, chất xám bị ảnh hưởng nặng nề hơn. Bệnh lý não khu trú là hậu quả của tổn thương một vùng não nào đó do virut có ái tính cao với vùng này.

Hình ảnh herpes simplex virut týp 2 gây tổn thương trên cơ thể người.

Dễ chẩn đoán nhầm

BS. Vũ Minh Điền cho biết, do bệnh có các triệu chứng dễ nhầm với các bệnh cảm sốt thông thường và sốt virut (như trường hợp của bệnh nhân Nguyễn Trần T.) nên bệnh thường phát hiện muộn dẫn đến việc điều trị rất tốn kém. Triệu chứng lâm sàng của viêm não do virut herpes có thể diễn biến cấp tính hoặc từ từ tùy giai đoạn. Ở giai đoạn khởi phát, bệnh nhân có biểu hiện sốt là phổ biến, sốt xảy ra đột ngột, liên tục 39 - 40^oC nhưng cũng có khi sốt không cao; Nhức đầu, buồn nôn, nôn. Ngoài ra, bệnh nhân có thể có các triệu chứng khác như: ho, chảy nước mũi. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời,  bệnh nhân sẽ có các biểu hiện thần kinh như: Rối loạn tri giác (ngủ gà, li bì, lơ mơ đến hôn mê); Thường có co giật; Các dấu hiệu thần kinh khu trú (liệt nửa người hoặc tứ chi), thậm chí suy hô hấp, phù phổi cấp, suy tim hoặc sốc...

… Nhiều di chứng

Theo ước tính, trên thế giới có tới 90% người đã từng bị nhiễm virut herpes và gần như tất cả mọi người đều bị nhiễm virut herpes sau 40 tuổi. Virut herpes lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp với vùng da hoặc niêm mạc bị tổn thương nhưng cũng có thể lây khi tiếp xúc với người mang virut không có triệu chứng qua dịch tiết (nước mũi, nước bọt, dịch tiết đường sinh dục…), vào máu và đến khu trú ở các hạch thần kinh. Hiện nay, có 8 loại virut herpes gây bệnh cho người đã được xác định như: virut herpes simplex typ 1 (HSV 1); virut herpes simplex typ 2 (HSV 2); virut varicella-zoster (VZV - HHV 3); cytomegalovirus (CMV); virut human herpes typ 6 (HHV 6), virut human herpes typ 7 (HHV)... trong đó typ 1, 2 dễ gây viêm não nhất.

Theo các nhà chuyên môn, viêm não herpes có thể do cơ chế nhiễm trùng tiên phát. Người bệnh bị nhiễm HSV 1 khởi đầu từ họng – mũi, rồi xâm nhập đến vùng hành khứu, đến thùy thái dương trong, thùy trán và thùy ổ mắt. Xét nghiệm máu lúc đầu không có kháng thể kháng HSV 1 hoặc có thể do cơ chế nhiễm trùng thứ phát sau tái hoạt hóa, nghĩa là người bệnh nhiễm HSV 1 từ hầu họng rồi lan đến hạch thần kinh sinh ba, hạch cổ hoặc hạch cạnh sống và tiềm ẩn ở đó. Sau đó, virut tái hoạt hóa, lan ra mặt gây herpes môi, lan lên hố sọ giữa và trước gây viêm não herpes. Xét nghiệm lúc đầu có kháng thể kháng HSV 1.

Tuy nhiên, HSV 1 là nguyên nhân chính gây viêm não herpes (96%) và cũng thường gây tổn thương niêm mạc miệng. Viêm não do HSV 1 thường xảy ra tản phát quanh năm và có thể gặp ở bất kỳ tuổi nào, tuy nhiên, đỉnh cao là dưới 20 và trên 40 tuổi. HSV 2 thường gây tổn thương ở bộ phận sinh dục và viêm não ở trẻ sơ sinh. Viêm não do HSV được xem là nguyên nhân thường gặp nhất của các trường hợp viêm não lẻ tẻ có gây tử vong. Trên 70% bệnh nhân không điều trị đặc hiệu bị tử vong. Ở những trường hợp  được cứu sống nhưng sẽ vẫn còn rối loạn tâm thần và tổn thương thần kinh kéo dài. Di chứng thường gặp là có những động tác bất thường, yếu liệt chi, gồng vặn người từng cơn, tăng tiết nước bọt, vã mồ hôi, nói khó hoặc không nói, không viết được, rối loạn chức năng trí tuệ…

Do vậy, BS. Điền khuyến cáo: khi có những dấu hiệu bất thường như: đột ngột sốt cao, nhức đầu, buồn nôn…, người bệnh không được tự điều trị mà cần đến cơ sở y tế để khám và chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời, tránh để lại hậu quả đáng tiếc.

Khánh Mai