Trên da của chúng ta có nhiều loại vi khuẩn ký sinh, trong đó nhiều nhất là tụ cầu và liên cầu. Mùa nắng nóng, mồ hôi, chất bã nhờn, bụi bẩn bám trên da nhiều là yếu tố thuận lợi cho vi khuẩn xâm nhập vào da gây bệnh. Bài viết sau đây sẽ giúp bạn đọc cách phòng chống viêm da mủ do tụ cầu - loại bệnh phổ biến trong mùa hè.
Bình thường có nhiều loại vi khuẩn sống ký sinh trên da người nhưng không gây bệnh, trong đó nhiều nhất là tụ cầu và liên cầu. Vi khuẩn càng nhiều ở những vùng nhiều lông và nhiều mồ hôi như nách, bẹn, các nếp kẽ, lỗ chân lông. Khi có điều kiện thuận lợi như ra nhiều mồ hôi do lao động, tập luyện, đi lại…, cơ thể suy yếu, vệ sinh kém, ngứa gãi, xây xát da thì tạp khuẩn trên da tăng sinh, tăng độc tố gây nên bệnh ngoài da gọi là viêm da mủ.
Người ta phân thành viêm da mủ do tụ cầu và viêm da mủ liên cầu, nhưng ít khi hai loại cầu khuẩn đó gây bệnh riêng rẽ mà phần nhiều chúng phối hợp gây bệnh. Tuy nhiên dựa theo kinh nghiệm thực tế và kết quả xét nghiệm vi khuẩn, tụ cầu chủ yếu gây các thể viêm da mủ sau đây:
Viêm nang lông nông
Tổn thương là tình trạng viêm nông ở đầu lỗ chân lông. Lúc đầu lỗ chân lông hơi sưng đỏ, đau, sau thành mụn mủ nhỏ, quanh chân lông có quầng viêm. Vài ngày sau mụn mủ khô, để lại một vảy tiết nâu sẫm tròn. Sau cùng vảy bong không để lại sẹo. Vị trí thường gặp ở đầu, trán, gáy, cằm, lưng, ở da đầu trẻ em thường để lại sẹo nhỏ, trụi tóc lấm tấm; ở mi mắt gọi là chắp. Điều trị bằng cách chấm cồn iốt 1-3%, hoặc dung dịch xanh methylen 1%; bôi mỡ chloroxid 1%, kem silver, mỡ bactroban, mỡ fucidin.
Viêm nang lông sâu
Thường do tụ cầu vàng có độc tố cao gây ra. Ban đầu chỉ là mụn mủ quanh lỗ chân lông, sau lan càng sâu làm cho tổ chức quanh nang lông nhiễm cộm. Viêm lan rộng và sâu hơn thành nhiều mụn mủ rải rác hoặc cụm lại thành đám đỏ, cứng cộm gồ ghề nặn ra mủ. Nếu viêm nang lông sâu ở vùng cằm, mép, gáy, ria tóc, đầu gọi là Sicosis, bệnh thường tiến triển dai dẳng hay tái phát.
Điều trị dùng dung dịch sát khuẩn như cồn iốt 1-3%, xanh methylen 1%, mỡ kháng sinh penixilin, chloroxid 1%, oxyd vàng thủy ngân 10%, mỡ fucidin. Kết hợp với uống thuốc kháng sinh từng đợt. Chữa triệu chứng bằng các thuốc an thần, vitamin nhóm B, C. Lưu ý tránh chà xát mạnh làm vỡ mủ, lan mủ ra vùng da lân cận làm bệnh lan rộng.
Đinh nhọt
Đây là tình trạng viêm nang lông do tụ cầu có độc tố cao nên viêm toàn bộ nang lông, lan ra cả tổ chức xung quanh, làm hoại tử cả một vùng biểu hiện thành “ngòi” nhọt gồm tế bào, xác bạch cầu. Hay gặp ở gáy, lưng, mông, chân tay. Bệnh biểu hiện qua 3 giai đoạn: giai đoạn 1: ban đầu nổi thành u đỏ, đau, quanh chân lông, nắn cứng cộm; giai đoạn 2: dần dần u mềm có triệu chứng làm mủ, tạo ngòi; giai đoạn 3: khoảng từ 8-10 ngày nhọt mềm nhũn, vỡ mủ nặn ra một ngòi đặc sau đó lành sẹo.
Nếu đinh nhọt to có thể kèm theo sốt, nổi hạch đau ở vùng xung quanh nhọt. Các thể đặc biệt gồm: đinh nhọt ở tai giữa rất đau, nhân dân gọi là “đằng đằng”; đinh nhọt ở vùng quanh miệng gọi là “đinh râu” rất nguy hiểm, có thể gây tắc tĩnh mạch, nhiễm khuẩn huyết không nên chích nặn sớm; “hậu bối”(carbuncle) còn gọi là đinh hương sen, là một cụm đinh nhọt gặp ở vùng gáy giữa hai bả vai, xương cùng, do tụ cầu vàng độc tính cao, gây viêm lan sâu rộng đến chân bì và hạ bì làm hoại tử cả một vùng, thường gặp ở người già, người suy yếu.
Triệu chứng kèm theo là: bệnh nhân yếu mệt, sốt cao có triệu chứng nhiễm khuẩn nhiễm độc nặng, tại chỗ bị sưng nề, đỏ tím có nhiều mủ, nhiều ngòi, lỗ chỗ như tổ ong. Có thể dẫn tới nhiễm khuẩn huyết, ở mông và xương cùng gây hoại tử hoặc loét có khi chạm vào mạch máu to làm chảy máu ồ ạt. Nhọt bầy là nhiều đinh nhọt mọc liên tiếp đợt này đến đợt khác, dai dẳng nhiều tháng, hay gặp ở người suy nhược lao tâm lao lực, hoặc đái tháo đường.
Điều trị đinh nhọt: không nên nặn chích sớm, khi mới nổi sưng đỏ, cứng dùng cồn iốt 3-5% chấm lên nhọt hoặc bôi ichthyol tinh chất. Khi nhọt đã vỡ mủ nặn hết ngòi ra, chấm thuốc màu hoặc bôi mỡ kháng sinh, cho uống hoặc tiêm một đợt kháng sinh. Đối với đinh râu: tuyệt đối không chích nặn bôi cồn iốt 3%; tiêm uống thuốc kháng sinh liều cao, phối hợp vài loại kháng sinh, dùng vitamin C, thuốc giảm đau, chạy sóng ngắn. Đối với hậu bối: điều trị sớm bằng kháng sinh liều cao, phối hợp nhiều loại kháng sinh, vitamin B, C, dinh dưỡng tốt để nâng cao thể trạng.
Khi vùng tổn thương đã mềm thì thay băng hằng ngày, không chích rộng để tháo mủ vì dễ gây nhiễm khuẩn lan rộng. Đối với nhọt bầy: cần cải thiện điều kiện sinh hoạt, làm việc vừa sức, tránh uống rượu bia, cà phê, thuốc lá, hạn chế ăn ngọt; dùng từng đợt thuốc kháng sinh, an thần, giảm đau; chống táo bón, dùng thuốc hỗ trợ chức năng gan; điều trị đái tháo đường nếu có.
Nhọt ổ gà
Do viêm nang lông, kèm theo viêm tuyến hôi tuyến bã ở trong hố nách thành túi mủ sâu ở chân bì và hạ bì. Nổi thành cục, ban đầu cứng sau mềm dần, vỡ mủ rải rác hoặc thành cụm. Bệnh tiến triển dai dẳng, hay tái phát nhất là về mùa hè. Điều trị: bôi thuốc kháng sinh như cồn iốt, tiêm hoặc uống kháng sinh liều cao. Nếu cần điều trị bằng phẫu thuật như chích nặn các ổ viêm xơ hóa.
Phòng bệnh
Tắm rửa hằng ngày bằng nước sạch, nhất là vào mùa hè nên tắm rửa nhiều lần để tránh vi khuẩn khu trú trên da. Hạn chế ăn ngọt như nước đường, bánh kẹo… Tránh uống nhiều rượu, bia. Điều trị tích cực khi mới bị viêm da.
ThS. Nguyễn Thị Đào
