Kết quả phòng chống tác hại của thuốc lá trên toàn thế giới được đánh giá là một trong những thành tựu nổi bật của lĩnh vực y tế công cộng. Khoảng 5,6 tỷ người (71% dân số thế giới) đang được bảo vệ bởi ít nhất một chính sách kiểm soát thuốc lá theo Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá (FCTC).
Các tổ chức quốc tế uy tín đã đóng góp tích cực, sáng tạo và bền bỉ trong hợp tác với các quốc gia để thực thi các can thiệp hiệu quả.
Tại hội nghị toàn cầu phòng chống tác hại của thuốc lá năm 2025 diễn ra mới đây, các đại biểu đều nhất trí cho rằng dù đã đạt được nhiều tiến bộ, công tác kiểm soát thuốc lá vẫn còn nhiều việc cần thúc đẩy. Việc áp dụng các chính sách y tế công cộng vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức.
Khoảng 5,6 tỷ người (71% dân số thế giới) đang được bảo vệ bởi ít nhất một chính sách kiểm soát thuốc lá theo Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá (FCTC).
Ở một số quốc gia, ngành công nghiệp thuốc lá đã sử dụng nhiều hình thức tiếp thị tinh vi như quảng bá trên mạng xã hội, sản phẩm có hương vị hấp dẫn và định vị thương hiệu nhằm thu hút giới trẻ - đặc biệt tại khu vực gần trường học.
Đầu tư vào kiểm soát thuốc lá mang lại lợi ích rõ rệt: Bảo vệ sức khỏe, giảm chi phí y tế, tăng thu ngân sách từ thuế thuốc lá và nhận được sự ủng hộ từ cộng đồng. Trong bối cảnh ngân sách y tế eo hẹp, đây là giải pháp hợp lý, bền vững - điều kiện tiên quyết là cần có quyết tâm chính trị và sự phối hợp liên ngành mạnh mẽ.
Trong khuôn khổ phiên thảo luận chuyên đề về tài chính bền vững tại Hội nghị nêu trên, Việt Nam đã chia sẻ bài học kinh nghiệm về thiết lập và vận hành cơ chế tài chính ổn định cho công tác phòng, chống tác hại thuốc lá.
Bà Phan Thị Hải – Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá – nhấn mạnh vai trò quan trọng của cam kết chính trị mạnh mẽ từ Đảng, Quốc hội và Chính phủ Việt Nam đối với công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá và bảo vệ sức khỏe nhân dân.
Từ nền tảng đó, Việt Nam đã ban hành Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá và thành lập Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá vào năm 2013. Quỹ được tài trợ bằng nguồn đóng góp bắt buộc từ các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu các sản phẩm thuốc lá.
Bên cạnh cơ chế tài chính, mô hình quản lý Quỹ cũng được đánh giá cao nhờ tính đa ngành, minh bạch và dựa trên bằng chứng. Quỹ do Bộ Y tế chủ trì và có sự tham gia của nhiều bộ, ngành khác, hoạt động theo nguyên tắc cấp kinh phí dựa trên kết quả đầu ra.
Các quy trình lựa chọn, lập kế hoạch, giám sát và đánh giá đều được thực hiện công khai, khoa học, với các chương trình được xây dựng và triển khai dựa trên dữ liệu tin cậy và bằng chứng thực tiễn.
Nhờ cách tiếp cận này, Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận: tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành giảm từ 23,8% (2010) xuống còn 20,8% (2021); tỷ lệ tiếp xúc với khói thuốc thụ động giảm từ 73,1% xuống còn 45,6%; Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 173/2024/QH15, chính thức cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm gây nghiện mới kể từ năm 2025.
Đồng thời tháng 6/2025, Quốc hội đã thông qua Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), bao gồm việc áp dụng hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp từ năm 2027, với lộ trình tăng thuế thuốc lá liên tục đến năm 2031 với mục tiêu giúp giảm tỷ lệ sử dụng và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Đặc biệt, Tổ chức Y tế thế giới đã trao tặng Bộ Y tế Việt Nam Giải thưởng Ngày Thế giới Không thuốc lá 2025 để ghi nhận vai trò lãnh đạo trong kiểm soát các sản phẩm thuốc lá mới.
Đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam khẳng định, bằng chứng từ khắp nơi trên thế giới cho thấy can thiệp hiệu quả và ít chi phí nhất để giảm sử dụng thuốc lá chính là thông qua tăng thuế và giá. Thuế cao hơn và do đó giá cao hơn sẽ khuyến khích những người hút thuốc bỏ thuốc lá và ngăn ngừa những người trẻ tuổi bắt đầu.
Thuế thuốc lá giống như một loại vắc xin chống lại tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe của thanh thiếu niên.
Thuế thuốc lá giống như một loại vắc xin chống lại tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe của thanh thiếu niên bằng cách ngăn chặn họ bắt đầu hút thuốc, chúng ta đang giúp bảo vệ họ khỏi những rủi ro của việc sử dụng thuốc lá suốt đời.
Cải cách thuế sẽ đạt được lợi ích cùng thắng bằng cách giảm tiêu thụ thuốc lá và do đó giảm các tác hại từ thuốc lá đối với sức khỏe người dân, đồng thời giúp tăng nguồn thu ngân sách từ thuế thuốc lá để đầu tư cho các ưu tiên chính của Chính phủ.
