Vì sao zona thường tái phát và gây đau kéo dài?

Bệnh Zona không chỉ gây ra những cơn đau bỏng rát khó chịu mà còn có thể để lại biến chứng lâu dài, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Nhận biết sớm triệu chứng, tiêm vaccine đúng thời điểm và điều trị kịp thời là những yếu tố quan trọng giúp phòng ngừa nguy cơ tái phát và biến chứng nguy hiểm.

Zona là gì?

Zona (tên khoa học: Herpes zoster) là bệnh khởi phát do sự tái hoạt động của virus Varicella-zoster - cùng loại gây bệnh thủy đậu. Sau khi khỏi thủy đậu, virus không hoàn toàn biến mất mà tồn tại tiềm ẩn trong hệ thần kinh. Khi miễn dịch suy yếu,  do tuổi tác, stress, bệnh lý mãn tính hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch virus có thể bùng phát trở lại gây zona.

Trải nghiệm zona thường bắt đầu bằng cảm giác đau nhói, bỏng rát, ngứa ran ở một bên cơ thể. Sau đó xuất hiện mụn nước theo dải dây thần kinh. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể kéo dài 3–5 tuần, và nguy cơ để lại đau dây thần kinh kéo dài (postherpetic neuralgia – PHN) rất cao, đặc biệt ở người cao tuổi.

Dấu hiệu nhận biết và cơ hội điều trị zona

• Dấu hiệu ban đầu: cảm giác ngứa nhẹ, đau rát hoặc tê cứng tại vùng da.
• Sau vài ngày: xuất hiện nốt mụn nước, sưng đỏ theo đường dây thần kinh, có thể lan rộng.
• Các triệu chứng toàn thân: sốt nhẹ, mệt mỏi, nhức đầu.
• Tổn thương nghiêm trọng nếu zona ở mặt hoặc gần mắt — có thể gây loét giác mạc, liệt dây thần kinh mặt hoặc mất thị lực.
• Thời gian "vàng" để điều trị là trong vòng 72 giờ sau khi phát ban. Nếu chữa sớm bằng thuốc kháng virus (acyclovir, valacyclovir, famciclovir), có thể giảm nặng triệu chứng và giảm nguy cơ đau kéo dài sau zona.

Biến chứng nguy hiểm của zona

Các biến chứng thường gặp và ảnh hưởng nặng gồm:

• Đau kéo dài sau zona (PHN): cơn đau nhói, điện giật xảy ra nhiều tháng sau khi tổn thương đã lành.
• Nhiễm trùng da thứ phát nếu mụn nước bị vỡ và không được chăm sóc đúng cách.
• Tổn thương thính giác hoặc thị lực nếu zona xuất hiện quanh mắt hoặc tai.
• Tổn thương thần kinh sâu: có thể gây liệt mặt, yếu chi, hoặc tổn thương thần kinh trung ương như viêm não, viêm tủy.
• Ảnh hưởng tâm lý: đau kéo dài ảnh hưởng nghiêm trọng đến giấc ngủ, tâm trạng, thậm chí trầm cảm.

Ai dễ mắc zona và cách phòng ngừa

Nguy cơ cao nhất: người trên 50 tuổi, người có miễn dịch suy yếu (ung thư, HIV/AIDS, dùng corticosteroid), người từng bị thủy đậu.

Tỷ lệ tái phát: có thể tái phát nhiều lần nếu miễn dịch tiếp tục suy giảm.

Phòng ngừa hiệu quả bằng vaccine zona (Shingrix): được khuyến cáo tiêm 2 liều cho người từ 50 tuổi trở lên và từ 19 tuổi với người suy giảm miễn dịch. Vaccine có hiệu quả bảo vệ lên tới hơn 90% và giúp giảm nguy cơ biến chứng lâu dài.

Nhiều nghiên cứu mới chỉ ra lợi ích khác: tiêm zona còn giúp giảm nguy cơ bệnh tim mạch (đến 18–21%) và giảm nguy cơ sa sút trí tuệ hoặc đột quỵ, có thể do giảm viêm hệ thống - một phát hiện thú vị đang được chú ý.

Điều trị hiệu quả và cách chăm sóc

Thuốc kháng virus: acyclovir, valacyclovir, famciclovir. Phải dùng sớm trong 72 giờ để đạt hiệu quả tốt nhất.

Giảm đau thần kinh: thuốc chống co giật (gabapentin), thuốc chống trầm cảm ba vòng (amitriptyline), kem lidocaine hoặc capsaicin.

Chăm sóc tại chỗ: giữ da sạch, khô, chườm mát, không gãi. Tránh dùng thuốc dân gian chưa kiểm chứng làm vết loét nhiễm trùng.

Trường hợp PHN mạn tính: có thể áp dụng vật lý trị liệu, kích thích thần kinh qua da (TENS), hoặc điều trị hỗ trợ tâm lý.

Đến ngay bác sĩ nếu zona xuất hiện quanh mắt, mất dáng mặt, đau dữ dội, hoặc tổn thương lan rộng.

Phòng tái phát và  nâng cao đề kháng

• Tiêm vaccine theo mức tuổi và tình trạng sức khoẻ.
• Kiểm soát tốt các bệnh nền: tiểu đường, COPD, ung thư, lo âu – tất cả làm suy giảm miễn dịch.
• Sinh hoạt hợp lý: ngủ đủ giấc, giảm stress, dinh dưỡng cân bằng, luyện tập vừa sức.
• Khám sức khỏe định kỳ, nhất là người cao tuổi và người mắc bệnh mạn tính.

Lời khuyên của thầy thuốc

• Phòng bệnh hiệu quả với việc tiêm vaccine,  giảm đáng kể nguy cơ tái phát và biến chứng.
• Điều trị kịp thời với thuốc kháng virus giúp rút ngắn bệnh và giảm đau, hạn chế PHN.
• Chăm sóc đúng cách giúp tránh nhiễm trùng và tổn thương da lâu dài.
• Phòng ngừa dài hạn thông qua tiêm chủng và nâng cao miễn dịch cá nhân.

Zona là bệnh do virus tiềm ẩn gây đau đớn, có thể tái phát và để lại biến chứng nặng nề nếu không được xử lý đúng thời điểm. Tuy không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng nhờ vaccine và điều trị kịp thời, cùng chăm sóc đúng cách và nâng cao miễn dịch — bạn hoàn toàn có thể giảm thiểu tác động của bệnh, bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Liệt mặt do zona có biểu hiện như thế nào?

SKĐS - Bệnh zona thần kinh ở mặt tiềm ẩn nhiều nguy cơ bệnh lý nghiêm trọng hơn so với zona ở các vị trí khác trên cơ thể. Nếu virus tái hoạt ở dây thần kinh mặt (dây số VII), người bệnh có nguy cơ bị liệt mặt ngoại biên – một hậu quả nặng nề nhưng có thể phòng ngừa và kiểm soát nếu phát hiện sớm.