Sự khác biệt về chiều cao giữa nam và nữ là một hiện tượng phổ biến trên toàn thế giới, được ghi nhận trong hầu hết các nghiên cứu về nhân trắc học. Dù có sự chênh lệch không quá lớn, nam giới thường cao hơn nữ giới trung bình từ 10 đến 15 cm tùy theo quốc gia và khu vực. Điều này không chỉ là kết quả của di truyền, mà còn là sản phẩm của nhiều yếu tố sinh học phức tạp như hormone, tốc độ phát triển cơ thể và cả quá trình tiến hóa.
Sự khác biệt chiều cao rõ rệt giữa nam và nữ thường xuất hiện rõ từ tuổi dậy thì, do ảnh hưởng của hormone và tốc độ phát triển xương.
Vậy tại sao lại có sự khác biệt này? Hãy cùng tìm hiểu những lý do khoa học đứng sau hiện tượng tưởng chừng như đơn giản nhưng lại rất thú vị này.
Di truyền học: Vai trò từ trong cấu trúc nhiễm sắc thể
Chiều cao của con người phần lớn được quyết định bởi yếu tố di truyền, cụ thể là các gen nhận từ cha mẹ. Trong đó, một số gen quan trọng có ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển chiều dài xương, ví dụ như gen SHOX (Short Stature Homeobox) – chịu trách nhiệm điều hòa tăng trưởng xương dài trong cơ thể.
Cả nam và nữ đều có gen SHOX, nhưng sự khác biệt về nhiễm sắc thể giới tính khiến vai trò của nó trở nên không giống nhau. Nữ giới có cặp nhiễm sắc thể XX, trong khi nam giới mang cặp XY. Gen SHOX nằm trên nhiễm sắc thể X, nên về lý thuyết, nữ giới có hai bản sao của gen này, còn nam giới chỉ có một. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy các gen khác trên nhiễm sắc thể Y và sự tương tác phức tạp của hệ nội tiết lại giúp nam giới phát triển chiều cao vượt trội hơn.
Ngoài SHOX, hàng trăm gen khác nhau liên quan đến tăng trưởng và phát triển thể chất cũng được tìm thấy trong bộ gen người. Sự biểu hiện của các gen này khác nhau giữa hai giới, góp phần làm nên sự phân biệt rõ rệt về chiều cao.
Hormone sinh dục: Chìa khóa của sự tăng trưởng
Một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự khác biệt chiều cao giữa nam và nữ là hormone sinh dục – cụ thể là testosterone ở nam và estrogen ở nữ.
Trong giai đoạn dậy thì, testosterone ở nam giới không chỉ thúc đẩy sự phát triển của khối cơ và xương, mà còn kéo dài thời gian mở của đầu xương (epiphyseal plates) – vùng phát triển ở các đầu xương dài. Điều này cho phép xương tiếp tục dài ra trong suốt thời gian dậy thì và thậm chí sau đó, giúp nam giới có cơ hội cao thêm trong nhiều năm.
Ngược lại, estrogen ở nữ giới lại có xu hướng khiến các đầu xương đóng sớm hơn, khiến thời gian tăng trưởng xương ngắn hơn. Điều này lý giải vì sao nữ giới thường dậy thì sớm hơn, nhưng cũng kết thúc quá trình phát triển chiều cao sớm hơn nam giới từ 1 đến 2 năm.
Tóm lại, hormone chính là yếu tố nội sinh có vai trò định hình nhịp độ và thời gian phát triển chiều cao giữa hai giới.
Tốc độ và thời điểm dậy thì: Yếu tố thời gian quyết định
Nữ giới thường bắt đầu dậy thì vào khoảng 10–12 tuổi, trong khi nam giới thường muộn hơn từ 1–2 năm. Tuy nhiên, khi bước vào giai đoạn tăng trưởng vượt bậc (growth spurt), nam giới thường có tốc độ tăng chiều cao nhanh hơn và kéo dài hơn. Cụ thể, trong thời kỳ đỉnh điểm của dậy thì, nam giới có thể cao thêm 8–12 cm mỗi năm, trong khi nữ chỉ tăng khoảng 6–9 cm mỗi năm.
Sự chênh lệch về thời gian dậy thì và tốc độ tăng trưởng này góp phần tạo nên khác biệt rõ ràng về chiều cao khi cả hai giới đều bước sang tuổi trưởng thành.
Tiến hóa và chọn lọc tự nhiên: Chiều cao là một lợi thế?
Không chỉ dừng lại ở mức độ sinh học, một số nhà nghiên cứu còn cho rằng sự chênh lệch chiều cao giữa nam và nữ là sản phẩm của quá trình tiến hóa và chọn lọc giới tính.
Trong tự nhiên, các đặc điểm về kích thước và sức mạnh cơ thể thường được chọn lọc theo hướng có lợi cho việc sinh tồn và sinh sản. Ở con người, nam giới cao lớn và vạm vỡ hơn thường được đánh giá là khỏe mạnh, có khả năng bảo vệ tốt hơn và dễ thu hút bạn tình hơn – đây là yếu tố quan trọng trong sự chọn lọc bạn đời thời nguyên thủy.
Chính vì vậy, gen quy định chiều cao có thể đã được ưu tiên duy trì và phát triển qua nhiều thế hệ nam giới, trong khi nữ giới không chịu áp lực chọn lọc tương tự về đặc điểm này.
Chiều cao chịu ảnh hưởng lớn từ di truyền, nhưng dinh dưỡng và môi trường sống cũng góp phần quan trọng trong quá trình phát triển thể chất.
Vai trò của dinh dưỡng và môi trường
Dù yếu tố sinh học đóng vai trò nền tảng, dinh dưỡng và môi trường sống cũng ảnh hưởng rất lớn đến chiều cao của một cá nhân. Những người được nuôi dưỡng trong điều kiện tốt, có chế độ ăn uống đầy đủ protein, canxi, vitamin D và được vận động thể chất hợp lý sẽ có cơ hội phát triển chiều cao tối đa theo tiềm năng di truyền của họ.
Tuy nhiên, các yếu tố môi trường thường tác động tương tự lên cả hai giới. Do đó, nếu điều kiện sống là như nhau, những khác biệt do di truyền và hormone vẫn sẽ giữ vai trò quyết định cuối cùng.
Sự khác biệt về chiều cao giữa nam và nữ là kết quả của một chuỗi yếu tố phức tạp, từ di truyền học, nội tiết tố, thời điểm dậy thì, cho đến các áp lực chọn lọc trong tiến hóa. Mặc dù xã hội hiện đại ngày càng giảm đi sự phân biệt về vai trò giới tính, nhưng những đặc điểm sinh học như chiều cao vẫn là dấu ấn rõ rệt của sự phân hóa giới tính trong tự nhiên.
Hiểu được cơ chế khoa học đằng sau hiện tượng này không chỉ giúp chúng ta nhìn nhận cơ thể con người một cách chính xác hơn, mà còn nhấn mạnh vai trò của dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe ở giai đoạn phát triển – yếu tố có thể giúp rút ngắn khoảng cách chiều cao giữa các cá nhân và giữa các quốc gia trong tương lai.
