Vì sao cong vẹo cột sống thường gặp ở tuổi dậy thì?

Cong vẹo cột sống — hay scoliosis — không phải bệnh hiếm, nó thường xuất hiện ở lứa tuổi thiếu niên nhưng cũng có thể gặp ở trẻ nhỏ và người lớn. Mức độ và hậu quả rất đa dạng, từ hình dáng khác lạ của lưng đến đau mạn tính, giảm chức năng hô hấp và ảnh hưởng tâm lý. Hiểu đúng, phát hiện sớm và chọn phương án điều trị phù hợp là chìa khóa để hạn chế biến chứng và duy trì chất lượng cuộc sống.

Cong vẹo cột sống là gì và ai dễ bị nhất?

Cong vẹo cột sống là tình trạng cột sống cong bất thường theo chiều ngang (hình chữ S hoặc C) với góc Cobb ≥ 10 độ. Phần lớn trường hợp ở tuổi dậy thì được gọi là "cong vẹo cột sống vô căn vị thành niên" — nguyên nhân chưa rõ ràng; còn lại là cong vẹo cột sống bẩm sinh (do bất thường cấu trúc cột sống khi bào thai) hoặc thứ phát sau các bệnh thần kinh - cơ (bại não, loạn dưỡng cơ) hay thoái hóa ở người lớn.

Nhóm dễ gặp nhất là trẻ tuổi dậy thì, đặc biệt bé gái. Cong vẹo thường tiến triển nhanh trong giai đoạn tăng trưởng nhanh, nên phát hiện ở tuổi 10–14 là quan trọng.

Dấu hiệu cong vẹo cột sống cần lưu ý 

Cha mẹ và thầy cô nên chú ý những dấu hiệu sau ở trẻ:

• Vai hoặc xương bả vai không đều, một bên cao hơn.
• Thắt lưng bị lệch, một bên hông nhô cao hơn.
• Khi cúi người thấy cột sống lồi thành hõm theo một phía.
• Áo quần không vừa, eo không cân xứng.
• Đau lưng dai dẳng hoặc mệt mỏi khi đứng lâu (thường ở trường hợp nặng hoặc người lớn).

Phát hiện sớm giúp can thiệp kịp thời để ngăn đường cong tiến triển nặng. Khám lâm sàng và test cúi người là bước sàng lọc ban đầu. Nếu nghi ngờ, bác sĩ sẽ chỉ định chụp X-quang cột sống để đo góc Cobb, xác định mức độ cong, vị trí và loại cong. Ở một số trường hợp cần MRI hoặc các xét nghiệm bổ sung để loại trừ nguyên nhân thần kinh hoặc bẩm sinh.

Khi nào cần điều trị và lựa chọn nào hợp lý?

Theo dõi (observation): Đối với cong nhẹ (Cobb < 20°) ở bệnh nhân đã trưởng thành hoặc trẻ còn nhỏ có tiềm năng tiến triển thấp, bác sĩ thường theo dõi định kỳ mỗi 4–6 tháng.

Vật lý trị liệu chuyên sâu (Schroth và phương pháp phục hồi chức năng): Một số chương trình tập vận động chuyên biệt đã chứng minh giúp cải thiện tư thế, giảm tốc độ tiến triển và giảm đau. Các bài tập chỉnh hình 3-chiều (như phương pháp Schroth) được khuyến khích phối hợp cùng chương trình bracing hoặc độc lập với trường hợp nhẹ-vừa.

Nẹp chỉnh (bracing): Là lựa chọn tiêu chuẩn cho trẻ còn tăng trưởng với cong trung bình (thường Cobb 25–45°) để ngăn đường cong tăng nặng. Hiệu quả nẹp liên quan mật thiết đến thời gian mang nẹp mỗi ngày — tuân thủ cao thì khả năng ngăn tiến triển tốt hơn.

Phẫu thuật hợp nhất cột sống (spinal fusion): Khi đường cong lớn, tiến triển hoặc gây biến dạng/triệu chứng nghiêm trọng, phẫu thuật cố định cột sống giúp chỉnh hình và ngăn tái tiến triển. Phẫu thuật là can thiệp lớn, yêu cầu cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và rủi ro.

Kỹ thuật mới: Vertebral Body Tethering (VBT): Đây là phương pháp ít xâm lấn hơn dành cho trẻ còn tăng trưởng — người ta dùng dây căng (tether) gắn phía trước cột sống để điều chỉnh tăng trưởng bên cong, mục tiêu là cho phép chuyển vận và tăng trưởng còn lại của cột sống. VBT là lựa chọn hứa hẹn cho một số bệnh nhân, nhưng cần lựa chọn kỹ và theo dõi dài hạn vì vẫn đang thu thập dữ liệu an toàn và hiệu quả dài hạn.

Các chuyên gia nhấn mạnh: điều trị cong vẹo cột sống phải cá thể hóa, đội ngũ có kinh nghiệm (bác sĩ chỉnh hình nhi, phẫu thuật cột sống, vật lý trị liệu chuyên sâu) là yếu tố then chốt.

Tiếp cận đa ngành và vai trò gia đình

Điều trị hiệu quả không chỉ là một thủ thuật. Sự phối hợp giữa bác sĩ, chuyên gia vật lý trị liệu, kỹ thuật viên nẹp và gia đình đóng vai trò quyết định. Việc hướng dẫn trẻ và gia đình về tầm quan trọng của việc tuân thủ mang nẹp, luyện tập đều đặn, theo dõi định kỳ và chăm sóc tâm lý giúp kết quả tốt hơn.

Những tiến bộ gần đây và điều cần biết

Nghiên cứu gần đây củng cố vai trò của chương trình luyện tập chuyên sâu (Schroth) trong giảm góc cong và cải thiện chất lượng cuộc sống. Nẹp vẫn là phương án hiệu quả nếu tuân thủ; công nghệ nẹp ngày càng nhẹ, kín đáo hơn giúp tăng khả năng chấp nhận của bệnh nhân. Kỹ thuật mới mở ra lựa chọn mới cho nhóm bệnh nhân còn tăng trưởng muốn giữ vận động cột sống; tuy nhiên chuyên gia khuyến cáo cần cân nhắc kỹ và theo dõi lâu dài. Ở người lớn, điều trị bảo tồn kết hợp vật lý trị liệu, giảm đau và can thiệp cơ-xương là trọng tâm, phẫu thuật dành cho trường hợp có đau nặng hoặc suy giảm chức năng.

Phòng ngừa và chăm sóc hàng ngày

Không có cách chắc chắn để ngăn mọi trường hợp cong vẹo cột sống vô căn, nhưng một số biện pháp giúp giảm nguy cơ tiến triển và hậu quả:

• Khuyến khích hoạt động thể chất đều đặn, duy trì cơ lưng và cơ lõi khỏe mạnh.
• Hạn chế mang vác nặng không đúng tư thế ở trẻ đang lớn.
• Đưa trẻ đi khám định kỳ nếu gia đình có tiền sử scoliosis hoặc giáo viên phát hiện dấu hiệu bất thường.
• Quan tâm đến yếu tố dinh dưỡng, giấc ngủ và trạng thái tinh thần — tất cả hỗ trợ tăng trưởng khỏe mạnh.

Khi nào cần đến bệnh viện ngay?

Hãy đến khám sớm nếu thấy:

• Khối dạng cong xuất hiện nhanh trong vài tháng.
• Đau lưng nặng, đau kèm tê bì, yếu chi.
• Rối loạn đi tiểu/đại tiện hoặc giảm sức cơ.
• Thay đổi tư thế đột ngột hoặc khó thở do biến dạng cột sống.

Cong vẹo cột sống là bệnh lý cần được quan tâm sớm, nhất là ở lứa tuổi dậy thì. Phát hiện kịp thời, theo dõi chặt chẽ và điều trị cá thể hóa — từ luyện tập chuyên sâu, nẹp cho đến phẫu thuật hoặc các kỹ thuật mới — sẽ giúp giữ chức năng, giảm biến dạng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Khi nghi ngờ, đừng trì hoãn thăm khám chuyên khoa để có lộ trình xử trí phù hợp nhất cho từng bệnh nhân.

Vẹo cột sống phát hiện như thế nào?

SKĐS - Vẹo cột sống là một bệnh lý ảnh hưởng đến cấu trúc và hình dạng sinh lý của cột sống, từ đó tác động đến sức khoẻ và sinh hoạt của người bệnh. Người bị vẹo cột sống thường gặp nhiều khó khăn trong các hoạt động hàng ngày và ảnh hưởng không nhỏ đến chức năng hô hấp cũng như tim mạch.