Stress là phản ứng tự nhiên của cơ thể trước áp lực, nhưng khả năng chịu đựng stress ở mỗi người lại khác nhau. Có người chỉ cần một thay đổi nhỏ trong cuộc sống đã cảm thấy căng thẳng, trong khi người khác có thể bình tĩnh đối mặt với những tình huống khó khăn mà ít bị ảnh hưởng. Sự khác biệt này không phải ngẫu nhiên, mà xuất phát từ nhiều yếu tố sinh học, tâm lý và môi trường. Hiểu rõ những nguyên nhân này giúp chúng ta bảo vệ sức khỏe tinh thần tốt hơn.
1. Yếu tố di truyền và hoạt động của não bộ
Nghiên cứu cho thấy gen di truyền có thể ảnh hưởng đến khả năng đối phó stress. Một số người mang các biến thể gen tác động đến hoạt động của serotonin và noradrenalin - hai chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong kiểm soát cảm xúc. Khi hệ thống này hoạt động kém hiệu quả, họ dễ lo âu và phản ứng mạnh trước áp lực.
Bên cạnh đó, hải mã (hippocampus) và hạch hạnh nhân (amygdala) - hai vùng não liên quan đến xử lý stress và cảm xúc - cũng khác nhau ở mỗi người. Người có amygdala nhạy cảm hơn thường phản ứng mạnh với căng thẳng, dễ xuất hiện lo âu hoặc hoảng sợ.
Tính cách cũng ảnh hưởng lớn đến khả năng chịu stress. Một số nhóm tính cách dễ căng thẳng hơn, chẳng hạn:
- Người hướng nội: Dễ stress khi phải đối diện nhiều tương tác xã hội hoặc môi trường ồn ào.
- Người nhạy cảm cảm xúc: Phản ứng mạnh mẽ với tác động từ bên ngoài, dễ bị ảnh hưởng bởi cảm xúc của người khác.
Tính cách chịu ảnh hưởng từ cả di truyền lẫn môi trường, vì vậy mức độ nhạy cảm với stress cũng khác nhau ở mỗi người.
2. Trải nghiệm thời thơ ấu và sự kiện sang chấn
Những trải nghiệm tiêu cực trong thời thơ ấu như mâu thuẫn gia đình, bạo lực, thiếu tình thương, bị bỏ rơi hoặc từng trải qua sang chấn (trauma) có thể làm tăng nguy cơ stress khi trưởng thành.
Các trải nghiệm này khiến cơ thể thường xuyên trong trạng thái cảnh giác cao độ (hypervigilance), khiến họ dễ phản ứng mạnh trước những áp lực nhỏ. Ngược lại, trẻ lớn lên trong môi trường ổn định và được hỗ trợ cảm xúc tốt thường phát triển khả năng thích nghi cao hơn.
3. Giới tính và yếu tố hormone
Nội tiết tố ảnh hưởng lớn đến cảm xúc và khả năng chịu stress. Chẳng hạn:
- Phụ nữ thường nhạy cảm với stress hơn do biến động hormone estrogen và progesteron trong chu kỳ kinh nguyệt, khi mang thai hoặc giai đoạn tiền mãn kinh.
- Một số người có mức cortisol - hormone stress - cao hơn bình thường, khiến cơ thể phản ứng mạnh với áp lực.
Những yếu tố sinh học này góp phần tạo nên sự khác biệt về mức độ căng thẳng giữa mỗi người.
Stress là phản ứng tự nhiên của cơ thể trước áp lực, nhưng khả năng chịu đựng stress ở mỗi người lại khác nhau.
4. Áp lực xã hội, công việc và hoàn cảnh sống
Điều kiện sống khác nhau dẫn đến mức độ stress khác nhau:
- Người phải lo tài chính, chăm sóc gia đình hoặc đối mặt với bệnh tật thường chịu stress kéo dài.
- Công việc áp lực cao, môi trường cạnh tranh, thiếu hỗ trợ sẽ làm tăng căng thẳng.
- Cuộc sống thiếu ổn định, liên tục thay đổi khiến cơ thể luôn trong trạng thái căng thẳng.
Những yếu tố này tích lũy lâu dài khiến một số người trở nên "dễ stress" hơn.
5. Lối sống và thói quen sinh hoạt
Giấc ngủ kém, thức khuya, làm việc quá sức, ít vận động, ăn uống thiếu lành mạnh, dùng nhiều caffeine hoặc rượu đều làm giảm khả năng chống chịu stress. Khi cơ thể không khỏe mạnh, tâm lý cũng dễ bị tác động hơn.
Ngược lại, người có lối sống lành mạnh thường có hệ thần kinh ổn định hơn, giúp họ xử lý áp lực hiệu quả hơn.
Cách xả stress hiệu quả, dễ áp dụng tại nhà
Dưới đây là một số biện pháp đơn giản giúp giảm căng thẳng và cải thiện tinh thần:
Ghi lại điều tích cực mỗi ngày
Cuối mỗi ngày hãy liệt kê vài điều tốt đẹp bạn đã trải qua. Việc này giúp chuyển hướng sự chú ý sang những điều tích cực, từ đó cải thiện tâm trạng.
Kiểm soát cảm xúc
Mất bình tĩnh chỉ làm căng thẳng trầm trọng hơn. Học cách quản lý cảm xúc hoặc tìm đến chuyên gia tâm lý khi cần giúp bạn ứng phó tốt hơn với stress.
Ăn uống lành mạnh
Thay vì tìm đến đồ ngọt, rượu bia hay caffeine để "giải tỏa", hãy duy trì chế độ ăn nhiều rau xanh, trái cây và thực phẩm tốt cho sức khỏe để giảm mệt mỏi tinh thần.
Tập thể dục
Khoảng 30 phút vận động mỗi ngày giúp cơ thể khỏe hơn và giải phóng endorphin – hormone mang lại cảm giác hưng phấn, giảm stress. Bạn có thể tập yoga, đi bộ, aerobic hoặc bất kỳ bộ môn yêu thích nào.
Cải thiện giấc ngủ
Giấc ngủ chất lượng giúp tái tạo năng lượng và giảm tác động tiêu cực của stress. Một số mẹo hỗ trợ ngủ ngon:
- Ngủ đúng giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần
- Chuẩn bị chăn gối, nệm êm ái
- Giữ phòng ngủ yên tĩnh, ít ánh sáng
- Nghe nhạc nhẹ thư giãn
- Hạn chế dùng điện thoại, máy tính trước giờ ngủ
- Tránh lạm dụng thuốc ngủ
- Hạn chế đồ ăn khó tiêu, rượu, cà phê trước khi ngủ
- Tập thể dục hàng ngày, nhưng không nên tập sát giờ đi ngủ
Tóm lại: Một số người dễ bị stress hơn không phải vì họ yếu đuối, mà vì cơ thể, tâm lý và hoàn cảnh sống của họ khác nhau. Stress là phản ứng bình thường, nhưng khi hiểu rõ nguyên nhân, mỗi người có thể điều chỉnh lối sống, rèn luyện kỹ năng quản lý cảm xúc và tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần.
Lắng nghe cơ thể, chăm sóc sức khỏe tinh thần và duy trì sự cân bằng là chìa khóa giúp chúng ta thích ứng tốt hơn với áp lực của cuộc sống hiện đại.
