Bệnh không lây nhiễm là các bệnh không lây, còn được gọi là bệnh mạn tính, không lây từ người sang người. Bệnh tiến triển trong thời gian dài và chậm.
Bệnh không lây nhiễm bao gồm rất nhiều bệnh, nhưng đáng chú ý nhất là 4 loại bệnh chính: Bệnh tim mạch (như tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim, đột quỵ), ung thư, bệnh hô hấp mạn tính (như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản), đái tháo đường.
Ở người nhiễm HIV, nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm cao hơn so với cộng đồng chung. Nguyên nhân đến từ nhiều yếu tố: Suy giảm miễn dịch kéo dài, tình trạng viêm mạn tính trong cơ thể, tác động của thuốc ARV cũng như các yếu tố nguy cơ truyền thống như hút thuốc, rượu bia hay chế độ dinh dưỡng kém...
1. Vì sao HIV và điều trị ARV làm tăng nguy cơ mắc bệnh không lây nhiễm?
TS.BS. Cao Thị Thanh Thủy, Trung tâm Y khoa số 1 Tôn Thất Tùng, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội lý giải: "Điều trị bằng thuốc ARV đã giúp giảm tỷ lệ tử vong và nâng cao tuổi thọ cho người nhiễm HIV. Tuy nhiên, chính tình trạng nhiễm HIV mạn tính và việc dùng thuốc lâu dài cũng khiến nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm tăng cao."
Bản thân HIV gây tình trạng viêm mạn tính âm ỉ trong cơ thể. Quá trình viêm này thúc đẩy xơ vữa động mạch, ảnh hưởng đến hệ tim mạch và rối loạn chuyển hóa. Một số thuốc ARV, đặc biệt nhóm ức chế protease, được chứng minh liên quan đến tăng cholesterol, tăng đường huyết, thậm chí gây loãng xương hoặc bệnh thận.
Ngay cả các thuốc mới như dolutegravir hay tenofovir alafenamide tuy hiệu quả cao nhưng vẫn có nguy cơ gây tăng cân và rối loạn chuyển hóa lipid. Đây là những yếu tố thuận lợi cho bệnh tim mạch và đái tháo đường phát triển.
Ở người nhiễm HIV, nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm còn cao hơn so với cộng đồng chung.
Không chỉ vậy, sức khỏe tâm thần cũng là điểm dễ tổn thương. Sống chung với HIV đồng nghĩa phải đối diện với sự kỳ thị xã hội, lo âu về tương lai. Một số thuốc ARV còn có tác dụng phụ gây mất ngủ, trầm cảm. Những yếu tố này khiến bệnh nhân dễ mắc rối loạn tâm thần, làm nặng thêm gánh nặng bệnh tật.
Chính vì vậy, người nhiễm HIV cần được quản lý sức khỏe toàn diện, không chỉ dừng lại ở điều trị virus.
2. Những bệnh không lây nhiễm thường gặp ở người sống chung với HIV
Trong thực tế lâm sàng, không hiếm khi gặp bệnh nhân đồng thời mắc HIV và tăng huyết áp, đái tháo đường hoặc rối loạn lipid máu. Đây là những bệnh "kinh điển" của tuổi già nhưng lại xuất hiện sớm hơn ở người có HIV. Điều này buộc bác sĩ phải điều trị song song vừa HIV vừa bệnh mạn tính.
Một số loại ung thư như ung thư gan, ung thư cổ tử cung, u lympho ác tính thường gặp hơn ở bệnh nhân HIV do hệ miễn dịch bị suy yếu kéo dài. Chẩn đoán và điều trị ung thư ở nhóm bệnh nhân này phức tạp hơn, bởi phải cân nhắc tương tác thuốc với ARV.
Các rối loạn tâm thần, từ lo âu, trầm cảm đến rối loạn giấc ngủ, cũng xuất hiện phổ biến. Trong thực tế, nhiều bệnh nhân tìm đến bác sĩ không chỉ vì tải lượng virus, mà còn vì họ không ngủ được, ăn uống kém hoặc mất động lực sống. Nếu không được nhận diện và điều trị, các rối loạn này sẽ ảnh hưởng đến khả năng tuân thủ thuốc ARV.
Sàng lọc sớm các bệnh không lây nhiễm giúp phát hiện và điều trị kịp thời, từ đó ngăn ngừa biến chứng nặng, cải thiện chất lượng cuộc sống, kéo dài tuổi thọ cho bệnh nhân HIV.
Đặc biệt, bệnh lý xương và thận ngày càng được phát hiện nhiều hơn. Một số bệnh nhân trẻ tuổi đã có dấu hiệu loãng xương hoặc giảm mật độ xương, liên quan đến thuốc ARV lâu dài. Điều này đặt ra yêu cầu sàng lọc định kỳ và can thiệp sớm, thay vì chỉ chú trọng vào tải lượng HIV.
Nhìn chung, thực tế lâm sàng cho thấy bệnh nhân HIV có nguy cơ đồng mắc nhiều bệnh mạn tính hơn cộng đồng chung. Chính vì vậy, bác sĩ lâm sàng luôn khuyến nghị sàng lọc và theo dõi định kỳ, để kịp thời phát hiện, điều trị hiệu quả.
3. Vì sao sàng lọc định kỳ bệnh không lây nhiễm ở người có HIV là bắt buộc?
Theo TS.BS. Cao Thị Thanh Thủy, sàng lọc định kỳ các bệnh không lây nhiễm ở người nhiễm HIV là điều "rất cần thiết". Thứ nhất, vì nguy cơ mắc bệnh ở nhóm này cao hơn dân số chung. Thứ hai, khi mắc các bệnh không lây nhiễm, hiệu quả điều trị HIV sẽ giảm đi đáng kể.
Sàng lọc sớm giúp phát hiện và điều trị kịp thời, từ đó ngăn ngừa biến chứng nặng, cải thiện chất lượng cuộc sống, kéo dài tuổi thọ cho bệnh nhân. Đây cũng là cơ hội để bác sĩ điều chỉnh phác đồ, hạn chế tác dụng phụ của thuốc ARV và quản lý đồng thời nhiều bệnh lý mạn tính.
Hiện nay, Hướng dẫn điều trị và chăm sóc HIV của Bộ Y tế đã nêu rõ phải sàng lọc định kỳ các bệnh không lây nhiễm ở người nhiễm HIV. Điều này cho thấy sự thay đổi trong cách tiếp cận: HIV không chỉ được xem là bệnh truyền nhiễm, mà còn gắn liền với quản lý bệnh mạn tính lâu dài.
Với sự phát triển của y học, HIV không còn là "án tử", nhưng để sống khỏe mạnh, người bệnh cần được bảo vệ toàn diện trước cả những bệnh không lây nhiễm và sàng lọc định kỳ chính là "chìa khóa" giúp mở ra cánh cửa đó.
Mời bạn đọc xem tiếp video:
Đừng kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS
