Các vi sinh vật đường ruột đóng vai trò phụ trợ cho việc tiêu hóa và sản sinh ra các loại vitamin và những thành phần khác có ảnh hưởng đến sức khỏe của bạn. Nó đóng vai trò quan trọng trong nhiều chức năng liên quan đến sức khỏe bao gồm trao đổi chất, tim mạch và cảm xúc. Bằng chứng mới nhất đã cho thấy rằng vi khuẩn trong ruột cũng tương tác với hệ miễn dịch và có thể ảnh hưởng đến tác động hệ miễn dịch đối với các loại vắc-xin.
Vi khuẩn trong ruột bạn có nhiều liên quan đến hệ miễn dịch hơn bạn tưởng.
Vi khuẩn trong ruột đã tương tác hệ miễn dịch ra sao?
Ruột của bạn là một cái kho chứa rất nhiều loại vi khuẩn khác nhau. Đây cũng là nơi sinh sôi cho các vi khuẩn. Chúng cùng hợp lại để tạo thành “vi sinh vật đường ruột”. Chúng đến từ các loại thức ăn và chúng bắt đầu đóng đô trong đường ruột ngay khi bạn lọt lòng mẹ. Nhưng làm thế nào mà vi khuẩn đường ruột và hệ miễn dịch lại có thể tương tác với nhau? Các nhà nghiên cứu đã đề xuất rằng quá trình tương tác đã diễn ra theo thời gian nhằm quản lý sự cân bằng giữa việc tương tác với các tác nhân gây hại đến những sinh vật không gây hại. Bạn muốn hệ miễn dịch của mình có thể chống lại các tác nhân gây bệnh, trong khi vẫn cho phép các vi khuẩn có lợi đang sống trong ruột hoạt động bình thường.
Trong vài nghiên cứu gần đây, các nhà khoa học đã có bằng chứng cho thấy sự đa dạng và cân bằng hệ vi khuẩn trong đường ruột có thể đóng góp cho một tổng quan sức khỏe lành mạnh, ngược lại một hệ vi khuẩn ít đa dạng và ít cân bằng thì sẽ sinh ra những tác động tiêu cực cho sức khỏe.
Một báo cáo khoa học đã cho rằng, việc lạm dụng kháng sinh và những thay đổi trong chế độ dinh dưỡng cũng có thể làm tiêu hủy những sinh vật có lợi, có thể dẫn đến hệ sinh vật đường ruột thiếu sự kiên cường và đa dạng chức năng cần thiết để thiết lập các phản ứng miễn dịch cân bằng. Tại sao lại có điều này? Việc thiếu sự đa dạng vi khuẩn ruột có thể liên kết với các căn bệnh viêm đường ruột và các căn bệnh tự miễn dịch tại các quốc gia phát triển. Lấy ví dụ như, một cuộc nghiên cứu vào năm 2013 đã khám phá ra rằng trẻ em sống ở Bangladesh đã có sự đa dạng về hệ sinh vật đường ruột hơn trẻ em ở Mỹ. Các nhà nghiên cứu cho rằng sự khác biệt trong chế độ ăn uống là nhân tố chính dẫn tới điều này.
Vắc-xin đã hoạt động ra sao?
Vắc-xin chính là cách đưa các virut suy yếu hoặc đã chết, hoặc vi khuẩn hay một mảnh trong số chúng (gọi là các tác nhân gây bệnh) vào cơ thể. Hệ miễn dịch của bạn sẽ tìm ra các tác nhân gây bệnh và sản sinh ra các kháng thể cũng như các phản ứng khác đối với những tác nhân gây bệnh này. Do các virut đã chết hoặc suy yếu nên vắc-xin không thể gây ra các triệu chứng bệnh như bị lây nhiễm bệnh ở cộng đồng. Điều này có nghĩa là cơ thể bạn sẽ có các kháng thể để chống lại những tác nhân gây bệnh. Nghĩa là khi bạn tiếp xúc với tác nhân gây bệnh - thì cơ thể bạn sẵn sàng để đối phó.
Vi khuẩn ruột ốm yếu có thể khiến vắc-xin kém hiệu quả
Tại sao cùng tiêm vắc-xin, có người lại được trang bị vũ khí phòng bệnh một cách vững chắc, nhưng có người lại vẫn bị nhiễm bệnh?
Để lý giải điều này thật khó, nhưng các nhà khoa học đã bắt đầu xét nghiệm các tương tác giữa vi khuẩn ruột và những phản ứng đối với vắc-xin. Và gần đây, các nhà khoa học đã kết luận rằng thành phần của hệ sinh vật trong ruột có thể ảnh ưởng đến tác động của vắc-xin có hiệu quả trong cơ thể hay không. Theo đó, hệ sinh vật ruột ốm yếu có thể dẫn đến việc viêm sưng. Nghĩa là các tế bào vi khuẩn khi đi qua niêm mạc bị tổn thương của ruột có thể sẽ làm kích thích các phản ứng xa hơn của hệ miễn dịch. Hiện tượng này được gọi là “ruột rò rỉ”. Vắc-xin có thể không hiệu quả bởi hệ miễn dịch đang rất bận rộn đối phó với những tế bào vi khuẩn “rò rỉ” qua đường ruột. Ngược lại, khi cơ thể có một hệ sinh thái ruột lành mạnh và đa dạng sẽ cho phép hệ miễn dịch tập trung vào việc phản hồi vắc-xin một cách hiệu quả. Nghiên cứu gần đây cũng đã khám phá ra rằng hiệu quả tiêm phòng cúm theo mùa có thể được tăng cường bằng vi khuẩn đường ruột. Hệ miễn dịch sẽ phát hiện các chất đạm cụ thể từ vi khuẩn và dò thám này sẽ làm tăng cường phản ứng hệ miễn dịch đối với vắc-xin cúm. Khi đó, cơ thể bạn sẽ có một thời gian lắp đặt dễ dàng một phản ứng miễn dịch nếu bạn tiếp xúc với virut cúm thực sự.
Và còn ảnh hưởng tới các bệnh khác
Có thể hệ sinh vật đường ruột ốm yếu là thủ phạm chính cho những căn bệnh hiếm gặp. Ví dụ như có phản ứng miễn dịch phản vệ đối với chính vắc-xin. Dù chưa chắc chắn về điều này, nhưng nó hoàn toàn có khả năng, bởi cho đến nay, khoa học cũng chưa thể giải thích một cách chắc chắn là vi khuẩn gì gây nên các phản ứng miễn dịch. Nhưng một điều chắc chắn là vi khuẩn đường ruột không chỉ là nhân tố tác động đến hệ miễn dịch mà nó còn tác động đến các yếu tố dinh dưỡng, tuổi tác, giới tính, di truyền và loại tác nhân gây bệnh mà bạn tiếp xúc.
Cách tốt nhất để thiết lập và duy trì một hệ sinh vật đường ruột khỏe mạnh là ngủ và tập thể dục điều độ, ăn thức ăn lành mạnh bao gồm nhiều loại trái cây và rau củ, tránh các trầm cảm kinh niên, tránh uống nhiều rượu bia. Chỉ uống thuốc kháng sinh khi bạn cảm thấy thực sự cần thiết để bảo vệ hệ vi khuẩn đường ruột.
Phan Bình (lược dịch 3/2015)
