Nổi tiếng là bác sĩ truyền nhiễm nhi khoa hàng đầu Việt Nam, bác sĩ Trương Hữu Khanh - nguyên Trưởng Khoa Nhiễm - Thần kinh, Bệnh viện Nhi đồng 1 TPHCM, Phó Chủ tịch Hội Truyền nhiễm TPHCM được nhiều người đặt biệt danh là "bác sĩ của trẻ thơ".

Nhưng ít người biết rằng, ông chính là người đầu tiên tiếp nhận điều trị cho trẻ em nhiễm HIV tại Việt Nam và cũng chính ông - bằng tình thương, trách nhiệm đã có những "sáng kiến kỳ lạ" đầy dũng cảm, giúp nhiều trẻ nhiễm H thoát khỏi "bàn tay tử thần".

Năm 1990, ca nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện tại Việt Nam, lúc này bóng đen về "căn bệnh thế kỷ" bắt đầu khiến nhiều người run sợ, kể cả với nhân viên y tế.

Năm 1997, Bệnh viện Nhi đồng 1 tiếp nhận ca nhiễm HIV trẻ em đầu tiên - cũng là trường hợp nhiễm HIV trẻ em đầu tiên ghi nhận tại Việt Nam.

Bác sĩ Trương Hữu Khanh nhớ lại, đó là một em bé mới chỉ hơn 1 tuổi từ Campuchia được đưa về trong thể trạng gần như suy kiệt và mắc rất nhiều bệnh cơ hội. Sau khi xét nghiệm xác định dương tính với HIV, em bé này được cách ly điều trị tại Khoa Nhiễm – Thần kinh nhưng chỉ hơn một tuần sau, đứa trẻ qua đời.

"Trong hơn một tuần đó tình hình rất căng thẳng vì đây là bệnh mới, ai cũng muốn tìm cách cứu con nhưng không cứu được. Lúc này nhiều người rất sợ, sợ bị lây, sợ đủ thứ vì bệnh mới quá và kinh khủng quá" - bác sĩ Khanh chia sẻ.

Sau đó vài năm, số ca trẻ em nhiễm HIV được đưa đến Bệnh viện Nhi đồng 1 ngày càng nhiều. Có thời điểm Khoa Nhiễm – Thần kinh tiếp nhận cùng lúc hàng chục trẻ. Ban đầu bệnh viện chỉ bố trí một giường dành riêng cho trẻ nhiễm H, nhưng sau đó phải mở hẳn 1 phòng rồi dần tăng lên 2 phòng bệnh.

Đặc trưng của trẻ HIV là nằm viện liên tục, bởi các em mắc đủ loại bệnh: suy dinh dưỡng, nhiễm trùng da, viêm phổi… Lúc này chưa có thuốc, chưa có phác đồ điều trị dành cho trẻ nhiễm H, bác sĩ Khanh và cộng sự chỉ có thể hỗ trợ dinh dưỡng, điều trị các nhiễm trùng cơ hội và chờ - chờ đến lúc đứa trẻ đó qua đời.

"Lúc đó không biết phải làm gì vì chẳng có gì trong tay cả, chúng tôi đành phải bất lực nhìn những đứa trẻ lần lượt chết trong đau đớn", bác sĩ Khanh rưng rưng nhớ lại.

Chia sẻ về khoảng thời gian đầu khi HIV mới xuất hiện tại Việt Nam, bác sĩ Khanh cho biết đó là khoảng thời gian vô cùng khó khăn bởi lúc này khâu xét nghiệm chẩn đoán rất khó, thuốc điều trị chưa có và kinh nghiệm điều trị cũng chỉ là con số 0. Sự hoang mang, lo sợ bao trùm lên đội ngũ nhân viên y tế chuyên điều trị bệnh truyền nhiễm. Nhiễm HIV là đồng nghĩa với cái chết được báo trước. Những đứa trẻ lây nhiễm HIV từ mẹ là những đứa trẻ bất hạnh nhất bởi vừa ra đời đã mang trên mình "án tử".

"Đó là điều khủng khiếp nhất. Nhìn các con lần lượt ra đi trước mắt mà bất lực hoàn toàn", bác sĩ Khanh xúc động nói.

Bác sĩ Trương Hữu Khanh nhớ mãi trường hợp của một cặp mẹ con nhiễm HIV: "Đứa trẻ bị lây từ mẹ, khi nhập viện đã gần 3 tuổi rồi nhưng chưa biết đi. Người mẹ nói với tôi rằng khi sinh ra thì em bé đã yếu ớt và mong ước của họ là làm sao con mình có thể xuống giường, bước đi được một vài bước trên đôi chân của mình thì dù có chết cũng mãn nguyện. Thế nhưng, điều ước đó không thể trở thành hiện thực, đứa trẻ qua đời mà chưa bao giờ bước được bước chân nào. Điều này ám ảnh thôi thúc tôi làm sao để cứu những đứa trẻ này".

Day dứt, ám ảnh với những cái chết khủng khiếp của trẻ nhiễm HIV, bác sĩ Trương Hữu Khanh đã có quyết định táo bạo khiến nhiều người kinh ngạc lúc bấy giờ.

Ông kể, lúc này Việt Nam mới chỉ có thuốc ARV điều trị cho người lớn, trẻ em thì chưa. Từ nguyên lý chia liều theo cân nặng, sau một thời gian nghiên cứu, tìm đọc tài liệu từ nước ngoài, bác sĩ Trương Hữu Khanh đã thực hiện chia nhỏ viên thuốc ARV dành cho người lớn để điều trị cho trẻ em.

"Thật sự tôi không còn cách nào khác, tôi không thể nhìn bệnh nhi của tôi cứ thế qua đời trước mắt tôi, tôi phải làm cái gì đó vì nếu tôi không làm gì thì trẻ sẽ chết, trẻ không thể chờ được đến ngày có thuốc điều trị và tôi cũng không thể chần chừ" - ông giãi bày.

Theo bác sĩ Khanh, cách chia nhỏ thuốc ARV của người lớn để điều trị cho trẻ có thể không chính xác tuyệt đối nhưng ít nhất nó có tác dụng giữ lại mạng sống cho những đứa trẻ.

Và thật kỳ diệu, từ viên thuốc ARV được chia nhỏ ấy, những đứa trẻ bắt đầu hồi sinh. Sau đó, bác sĩ Trương Hữu Khanh thức mấy đêm làm bảng chia liều dựa theo cân nặng, tình trạng của trẻ để các bác sĩ khác áp dụng và chia sẻ rộng rãi trong cộng đồng y khoa.

"Thuốc ARV thần kỳ lắm. Những đứa trẻ tưởng chừng như sắp chết nhưng sau khi được uống thuốc thì như một mầm cây héo úa bỗng sống lại, trẻ tăng cân, hoạt bát, vui vẻ hơn, tràn đầy sức sống", ánh mắt bác sĩ Khanh sáng lên khi nhớ lại.

Cách làm của bác sĩ Trương Hữu Khanh lúc bấy giờ cũng nhận không ít ý kiến trái chiều, nhất là trong giới chuyên môn. Tuy nhiên, bằng kiến thức, kinh nghiệm và bằng chứng thực tế, ông đã mạnh mẽ khẳng định rằng: đây là cách duy nhất có thể cứu trẻ nhiễm HIV lúc này. Ngay cả chuyên gia của các tổ chức quốc tế đến từ Pháp, CDC Hoa Kỳ, Tổ chức Y tế thế giới cũng ngạc nhiên với cách làm của bác sĩ Khanh. 

Thậm chí ban đầu họ còn gọi đây là cách điều trị "đám rừng", nghĩa là điều trị không theo đúng nguyên tắc chuyên môn.

Nhưng bác sĩ Khanh vẫn khẳng định trong tình thế này, đó là điều tốt nhất cho bệnh nhi: "Tôi đã đưa ra các tranh luận chuyên môn và bằng chứng từ điều trị thực tế để chứng minh với họ rằng giải pháp của tôi lúc này là bất đắc dĩ nhưng đã mang lại hiệu quả. Tôi không thể nhìn các con mình chết mà không làm gì cả".

Và sau khi nhìn thấy sự hồi sinh của những đứa trẻ nhiễm HIV được bác sĩ Khanh điều trị, các tổ chức quốc tế bắt đầu tài trợ thuốc, các nguồn lực phục vụ công tác điều trị HIV cho trẻ em Việt Nam. Nhờ thế, ngày càng có nhiều trẻ được tiếp cận với ARV và tỷ lệ tử vong bắt đầu giảm dần.

Bác sĩ Trương Hữu Khanh cho rằng, chỉ khi từng chứng kiến những đứa trẻ phải chết vì HIV thì mới thấy hết được giá trị, ý nghĩa của thuốc ARV. Không chỉ giảm tỷ lệ tử vong mà ARV còn giúp những đứa trẻ có được một cuộc sống bình thường như bao người khác. Điều này thể hiện rõ nét nhất ở Khoa Nhiễm – Thần kinh, Bệnh viện Nhi đồng 1.

Sau khi có thuốc ARV, số lượng trẻ phải điều trị nội trú giảm dần và hiện nay chủ yếu trẻ chỉ phải điều trị ngoại trú, hầu như không có nằm viện. Hiện trẻ nhiễm HIV đã có thể đi học, đi làm, thậm chí kết hôn, sinh con – điều mà cách đây hơn 20 năm ngay cả bản thân bác sĩ Trương Hữu Khanh cũng chưa từng nghĩ đến.

Là một bác sĩ chuyên khoa truyền nhiễm, bác sĩ Trương Hữu Khanh từng đối mặt với nhiều bệnh lý lạ và nguy hiểm, cũng từng cứu sống nhiều trẻ em trong tình thế hiểm nghèo nhưng ông vẫn luôn dành tình cảm đặc biệt cho những đứa trẻ nhiễm HIV.

"Cuộc đời các con gắn với chúng tôi từ lúc nhỏ, bọn trẻ coi chúng tôi như người thân. Chúng tôi cũng nằm lòng từng trường hợp, hoàn cảnh, tình trạng của mỗi đứa. Nhiều đứa trẻ hỏi tôi: Bác ơi con phải uống thuốc đến bao giờ? Tôi nói con lớn tới đâu thì uống tới đó, tôi không nỡ nói với chúng rằng con phải uống thuốc suốt đời bởi tôi vẫn hi vọng một ngày nào đó sẽ có thuốc điều trị khỏi HIV" - bác sĩ Khanh trải lòng.

Dù hiện đã nghỉ hưu nhưng bác sĩ Trương Hữu Khanh tiếp tục làm cố vấn chuyên môn cho Khoa Nhiễm – Thần kinh. Hàng ngày ông vẫn vào bệnh viện hội chẩn các ca bệnh khó và thỉnh thoảng ghé thăm những đứa trẻ nhiễm HIV.

Với ông, được chứng kiến những đứa trẻ nhiễm HIV lớn lên, khỏe mạnh và có được cuộc sống bình thường là một niềm vui khó diễn tả hết bằng lời. Ông từng không kiềm được nước mắt khi đến dự đám cưới của một trong những đứa trẻ nhiễm H năm xưa.

Bác sĩ Trương Hữu Khanh vẫn luôn hi vọng một ngày không xa sẽ có thuốc điều trị dứt điểm HIV để trẻ không may bị lây nhiễm không còn phải oằn mình với những ánh nhìn kỳ thị từ cộng đồng và có cơ hội sống một cuộc đời bình thường như bao người khác.