Về với khu nhà Thạch Lam xưa

Đường Thạch Lam ở huyện Cẩm Giàng.

Tôi và ông Đạm đi dọc trên con đường nhỏ của thị trấn cắt ngang lộ Độc Lập. Người ta đặt tên nhà văn cho con đường này từ năm 1996, có lẽ bởi tình cảm hiền hậu, hết mực yêu thương những con người cần lao, nghèo khổ của tác giả được thể hiện trong hầu hết những nhân vật hay câu chuyện đã viết đều xảy ra ở tại thị trấn ga hoang lạnh một thời. Có thể nói đó là một thế giới tâm hồn cô đơn, bơ vơ được an ủi, vỗ về. Cùng với đó, con đường mang tên Thạch Lam ghi dấu một lối đi của một đường văn, tuy thời đoạn 10 năm của Tự lực Văn đoàn (TLVĐ) nhưng lại cháy sáng một sắc màu thiên thanh, không thể nào quên. Tôi chợt suýt vấp vào một cột đá mọc bên lề đường, thì ra đó là cái mốc báo bên trái có một lớp học mẫu giáo và nhà văn hóa của khu vực gần đó. Con đường dẫn vào khu nhà vườn trại, nơi sinh hoạt gặp gỡ của các nhà văn TLVĐ ngày nào, cũng còn nhiều trắc trở lắm. Vẫn cứ phải vòng vào đường sắt ga Cẩm Giàng. Lại có chỗ lổng chổng những gạch, vôi, phế liệu hay cỏ hoang che kín dấu chân người. Ông Đạm giờ đã hơn tám mươi tuổi, chân đi như đếm bước vậy, lúc lúc lại dừng để cười, nhưng thực ra để thở cho đỡ mệt. Cho dù tôi biết con đường cũng chỉ dài khoảng 320 mét, một con số ánh xạ của đoạn đời 32 năm của nhà văn Thạch Lam. Đó cũng là một sự ngẫu nhiên đến kỳ lạ của hai con số. Nhưng ông Đạm lại thốt lên một câu rằng, mình đã đợi hàng chục năm nay rồi, mấy cái đận 32 năm chỉ mong mỏi cái ngày khởi công khu tưởng niệm TLVĐ đến cháy ruột, cháy gan mà vẫn chưa thấy đâu. Trước khi mở cổng cho tôi vào trong, ông chỉ lên bản sơ đồ quy hoạch được dựng bên đường sắt, rồi lắc đầu tỏ ra thất vọng.

Sự thất vọng của ông Đạm càng tô thêm một màu đen khi cho tôi biết, ông là chủ nhân 2000 mét đất trong khu tưởng niệm này, sẵn sàng bàn giao cho chính quyền  khi bắt tay vào dự án. Nỗi buồn ông hoang hoải làm sao khi chung quanh ngôi nhà mà ông tạm làm bảo tàng nhỏ TLVĐ, cây cỏ mọc um tùm, hoa dại côi cút buồn tênh. Nhưng rồi nỗi buồn cũng thoáng qua. Tôi được ông Đạm cho xem một số tài liệu, sách và ảnh lưu trữ được tại nhà ông. Tự nhiên ông mang nợ vào thân, chả ai bảo nhưng ông lại xuống cả ao để mò xem có còn kỷ vật gì của nhà TLVĐ rơi rớt. Có cái hộp phấn, rồi lại có cái đĩa trầu hay cây bút chì ngắn cụt...ông đều giữ lại, biết đâu có ngày ai cần tới. Hay có ai yêu văn chương của nhóm TLVĐ đến tặng sách, ảnh, tài liệu, ông đều trực tiếp thu nhận và bày lên. Vô hình trung, ông Đạm trở thành cụ “Giám đốc” bảo tàng TLVĐ. Có lần con gái nhà văn Thạch Lam là bà Nguyễn Tường Dung từ nước ngoài về thăm lại quê, ông vui như đón người bạn hồi trẻ về vậy. Ông kể cái hồi năm đói, năm 1945, cách mạng cướp chính quyền, bà này mới bảy tuổi, còn tham gia hát nhi đồng cùng với mình ở thị trấn, vậy mà đều đã lên ông, lên bà cả rồi. Nhưng ông kể, buồn nhất là mộ của nhà văn Thạch Lam vẫn chưa đưa được về đây. Nghe nói nhà văn mất vì bệnh lao nặng, trên Hà Nội xa xôi, nên cất mộ tạm tại nghĩa trang Hợp Thiện, quận Hai Bà Trưng. Nhưng hiện con cháu đều ở nước ngoài, không có điều kiện chăm nom, thật ái ngại. Ông Đạm vừa nói vừa rơm rớm nước mắt.

Ông Đạm bên tư liệu sưu tầm về Tự lực Văn đoàn.

Tư liệu hoạt động của Tự lực Văn đoàn.

Rồi ông thắc thỏm kể, mình có mảnh đất ở giữa cái khu TLVĐ này như một sự tình cờ. Khu đất ba mẫu của gia đình TLVĐ bị bỏ hoang sau ngày tiêu thổ kháng chiến, nhất là khi nhà văn Thạch Lam mất năm 1942, nhà văn Nhất Linh cũng chết bên Trung Quốc, năm 1948, bà Phán Nhu đã làm lễ cầu siêu cho các con, rồi đi tu tận trong Sài Gòn. Vợ con của Thạch Lam cũng theo chân vào Sài Gòn sinh sống. Mảnh đất của anh em nhà TLVĐ bị ông trưởng ga hồi đó, vào năm 1954 chiếm ở, nghiễm nhiên là chủ nhân cho đến năm 1970. Ông Đạm đã mua lại của người này 2000 mét và đã ở tại đây 43 năm qua. Ngôi nhà ông xây dựng hiện chính là nhà lưu giữ những kỷ vật của anh em nhà TLVĐ bấy lâu nay.

Tôi lang thang ra ngoài vườn mong tìm lại bóng dáng “Ngôi nhà Ánh Sáng” ngày nào bà Nhu đã xây cho các con tạo dựng nghiệp văn. Nhưng còn đâu nữa, cái thềm nhà ấy cũng đã bị tàn phá sau cái ngày bom Mỹ ném ga Cẩm Giàng. Một bức tường rêu chạy dọc con đường nhỏ dẫn ra cái ao cũ gợi nhớ cho tôi bóng dáng cây hoa hoàng lan ngày nào đã tạo hương thơm ngào ngạt cho câu chuyện tình man mác, giữa cậu chủ Thanh ngày nào với cô hàng xóm. Tôi nghĩ đây như một tự truyện của tác giả, cũng như chuyện hai đứa trẻ vậy. Hai đứa trẻ chính là nhà văn Thạch Lam khi 8 tuổi và người chị tên là Thế, mới 9 tuổi. Hai chị em thường được mẹ giao trông nom gian hàng bán rượu, gạo, xà phòng, thuốc lào buổi tối trước cửa ga, chờ đến khi tàu từ Hà Nội về Hải Phòng hoặc ngược lại.

Niềm bâng khuâng trong đêm ấy đã làm tôi cứ tha thẩn tìm lại gốc cây hoàng lan trong câu chuyện tình ngày nào. Đâu là dấu chân của Nga, cô gái hàng xóm từng ngong ngóng tiếng bước chân của cậu chủ trở về sau tiếng còi tàu báo hiệu tình yêu. Và đâu là gói hoa hoàng lan mà Nga vẫn hái để ủ hương thơm đón cậu chủ về. Tôi ước đến một ngày nào đó, khi xây khu tưởng niệm này, họ sẽ trồng một hàng cây hoàng lan trên con đường Thạch Lam để các cô gái thường đến nhặt những cánh hoa rơi thơm phức mùi hương, trao lại cho những người bạn trai cùng sánh vai trong khu vườn này. Khu vườn tình yêu của nhà anh em TLVĐ sẽ ngào ngạt hương bay.             

Chung Tử