Diện mạo kiến trúc của Việt Nam có thể sẽ tiếp tục phát triển theo hướng tự phát, hồn nhiên. Nhưng cũng có khi sự chắp vá kinh dị trong các công trình dân dụng được biện hộ bằng một thứ lý luận bừa phứa cho rằng như thế là phá cách, là đổi mới, là kết hợp dân tộc và hiện đại. Người ta còn dẫn ra những công trình kiến trúc kỳ dị ở các nước phát triển để biện hộ cho những công trình phản thẩm mỹ ở ta.
 Một ngôi nhà lộn ngược. |
Các công trình kiến trúc được coi là tiêu biểu cho tinh thần đương đại là Bảo tàng người Do Thái (Berlin, Đức, 1989-1999), Trung tâm văn hóa Jean - Marie Tjibaou (New Caledonia, 1998) và Rạp chiếu bóng UFA, Dresden, Đức (1996-1998). Đặc điểm chung của các công trình này là những người thiết kế ra nó đã tạo cho công trình những khả năng đánh thức ký ức văn hóa và ký ức lịch sử.
Dự án Bảo tàng người Do Thái được khởi sự vào năm 1988 như sự mở rộng của Bảo tàng Berlin. Kiến trúc sư Daniel Libeskind đã đoạt giải Nhất trong cuộc thi thiết kế do dự án này tổ chức vào năm 1989. Thiết kế này đã cố ý để những khoảng trống, những vết cắt trong khuôn viên Bảo tàng để tạo cảm giác trống rỗng, nhằm khơi gợi, nhắc nhở cho người xem sự thiếu vắng của những người Do Thái đã chết trong thảm họa tàn sát Holocaust.
Trung tâm văn hóa Jean - Marie Tjibaou (New Caledonia, 1998) nằm trên một bán đảo nhỏ cách thủ đô Nouméa của New Caledonia 10km về phía Tây Bắc. Kiến trúc sư Renzio Piano khi thiết kế công trình này đã có ý tưởng sử dụng bản sắc của tộc người Kanak trong từng chi tiết, khiến cho nó trở thành một trong những công trình kiến trúc ngoạn mục nhất. Đó là một dãy mười ngôi nhà gỗ hình nón thông nhau qua những hành lang kính và gỗ, ẩn hiện giữa cây xanh của môi trường tự nhiên, quay lưng về biển. Trung tâm được chia thành ba khu vực liên hoàn từ sảnh vào nối sang quán càphê, phòng triển lãm đa phương tiện, phòng chiếu phim và các phòng học về văn hóa bản địa. Nhìn xa, Trung tâm văn hóa Jean - Marie Tjibaou trông như những chiếc bẫy khổng lồ.
Rạp chiếu bóng UFA, Dresden, Đức (1996-1998) được xây dựng bằng bê-tông và thủy tinh thể tạo ra một hình dáng lạ thường đầy tương phản. Nhóm kiến trúc sư nổi tiếng Coop Himmelb(L)au do Wolf Prix và Helmut Swiczinsky thành lập khi thiết kế công trình này đã gạt bỏ những viễn cảnh tập trung, tạo nên một hiệu ứng không gian giống như trong một video-clip. Hai kiến trúc sư này còn tiếp tục tạo ra các công trình hết sức khốc liệt theo tinh thần Giải cấu trúc (Deconstructivist), những cơ thể nhà khổng lồ ở các thành phố lớn của nước Đức.
Hiện nay, các công trình kiến trúc mang phong cách hậu hiện đại xuất hiện ngày càng nhiều trên khắp các châu lục. Hai kiến trúc sư người Ba Lan là Klausdiusz Golos và Sebastian Mikiciuk vừa xây dựng một ngôi nhà chổng ngược, mái nhà cắm xuống đất, bàn, ghế, toilet và các đồ đạc trong nhà đều dính chặt lên trần ở tư thế lộn ngược. Các du khách thích thú nhìn cái bồn cầu và thảm chùi chân ở trên đầu mình. Ngôi nhà này đã thành điểm hút khách du lịch trên đảo Usedom ở miền Bắc nước Đức.
Kiến trúc đương đại với tinh thần giải trung tâm, nghịch dị và giễu nhại của chủ nghĩa hậu hiện đại đã tạo ra những hình dáng mới đầy sinh khí, kích thích trí tưởng tượng sáng tạo và sự tương tác của con người. Thậm chí người ta còn cho rằng Rạp chiếu bóng UFA đã mang lại sinh lực mới cho trung tâm thành phố Dresden của Đức. Không thể đem những công trình cơi nới, chắp vá đầy tinh thần trọc phú của ta so sánh với những kỳ quan kiến trúc đầy trí tuệ này.
KTS. Trần Cương