Loại hình nghệ thuật đặc trưng của văn hóa vùng đất Phương Nam đã làm tôi ngất ngây với những tiếng đàn ngọt lịm hòa với giọng ca mát rượi của các ca nữ vùng đất Tây Đô…
Sinh hoạt Đờn ca tài tử gắn với... người dân miệt vườn.
Hơn 1 thế kỷ Đờn ca tài tử
Theo nhiều nghiên cứu của giới âm nhạc trong và ngoài nước, Đờn ca tài tử (ĐCTT) Nam Bộ là dòng nhạc dân tộc Việt Nam, được hình thành và phát triển vào cuối thế kỷ 19, bắt nguồn từ nhạc lễ, Nhã nhạc cung đình Huế và văn học dân gian.
ĐCTT là loại hình nghệ thuật dân gian đặc trưng của vùng Nam Bộ. Đây là loại hình nghệ thuật của đàn và ca, do những người bình dân, chủ yếu nam, nữ thanh niên nông thôn Nam Bộ đàn và ca sau những giờ lao động mệt nhọc. ĐCTT xuất hiện hơn 100 năm trước, là loại hình diễn tấu có ban nhạc, ban đầu gồm 4 loại nhạc cụ gồm: đàn kìm, đàn cò, đàn tranh và đàn bầu (gọi là tứ tuyệt); sau này cách tân bằng cách thay thế độc huyền cầm bằng đàn guitar phím lõm và bổ sung thêm đàn tam và phụ họa bằng cây sáo - gọi là sáo bảy lỗ. Như vậy, hiện nay, ban nhạc biểu diễn thường có 5 loại nhạc cụ thường gọi là Ban Ngũ tuyệt.
Một tiết mục tại Liên hoan Đờn ca tài tử.
Hơn 1 thế kỷ với biết bao đổi thay, thăng trầm của cuộc sống; song ĐCTT luôn là hồn cốt, đặc trưng văn hóa, là tình người của vùng sông nước Nam Bộ. Nghệ thuật ĐCTT phát triển mạnh ở 21 tỉnh, thành phía Nam; trong đó, Bạc Liêu, Cần Thơ được xem là “chiếc nôi” của ĐCTT Nam Bộ; cùng với Bình Dương, TP.HCM là những địa phương có số người tham gia đông nhất.
Về Nam Bộ, nhất là các tỉnh miền Tây, gặp bất cứ ai từ em thiếu nhi cho đến các cụ già; từ người lao động miệt vườn, sông nước đến các cán bộ, công chức, viên chức… trong hầu hết các cơ quan, doanh nghiệp… đều biết ca và thuộc làu các giai điệu độc đáo của bộ môn nghệ thuật có sức mê hoặc lòng người này. Người Nam Bộ tự hào với ĐCTT - nét văn hóa đặc trưng rất riêng được giữ gìn, phát triển trong quá trình lao động, sản xuất, thể hiện phong cách hào phóng của người phương Nam dạt dào sông nước…
Ngày 05/12/2013, ĐCTT được UNESCO công nhận là “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”; đây không chỉ là niềm tự hào của người dân Nam Bộ mà của cả người Việt Nam, đặc biệt các thế hệ người mộ điệu đối với loại hình nghệ thuật dân tộc độc đáo này…
Dìu dặt bến Ninh Kiều
Đối với Cần Thơ, từ đầu thế kỷ XX, nghệ thuật ĐCTT đã phát triển khá mạnh tại hầu hết các địa phương như: Phong Điền, Thốt Nốt, Ô Môn, Bình Thủy… với các nhóm, ban nhạc nổi tiếng, tiêu biểu có Ban tài tử Ái Nghĩa đã sinh ra những “cây đại thụ” của phong trào ĐCTT và Cải lương Nam Bộ như: Trương Duy Toản, NSND Nguyễn Phương Danh (Tám Danh); Soạn giả Điêu Huyền, Bảy Nhiêu và hàng chục nghệ nhân tài năng nổi tiếng: Kim Cúc, Kim Loan, Năm Cần Thơ, NSƯT Công Thành, Bạch Huệ…
Bộ tứ đàn trong Ban nhạc truyền... Đờn ca tài tử.
Phát triển nghệ thuật ĐCTT trở thành nhu cầu tất yếu. Hiện nay, bộ môn nghệ thuật này đã được đưa vào truyền dạy tại Trường cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Cần Thơ, Trung tâm Văn hóa TP. Cần Thơ và mở các lớp bồi dưỡng tại các quận, huyện cho những ai yêu thích, nhất là học sinh, sinh viên. Hiện nay, ở Cần Thơ có trên 170 câu lạc bộ, đội, nhóm, ban nhạc ĐCTT có mặt ở hầu hết các thôn, khu phố, phường, xã, trường học trong toàn tỉnh với 1.024 người biết đờn, ca và 04 nghệ nhân ưu tú.
Để khuyến khích và quảng bá loại hình nghệ thuật độc đáo của dân tộc mang hồn cốt đất phương Nam, từ năm 2003 đến nay (02 năm/lần), UBND TP. Cần Thơ giao Sở VH-TT&DL thành phố chỉ đạo các ngành liên quan duy trì tổ chức “Liên hoan Đờn ca tài tử” dành cho các ban, đội, nhóm ĐCTT trong toàn thành phố tham gia.
Liên tục các đêm từ 22 - 27/11/2017, tại sân khấu ngoài trời Bến Ninh Kiều - địa danh xinh đẹp và nổi tiếng của vùng đất Tây Đô đã diễn ra “Liên hoan Đờn ca tài tử TP. Cần Thơ lần thứ VIII - năm 2017”. Liên hoan đã thu hút 99 nghệ nhân (trong đó có 42 nghệ nhân đờn và 57 nghệ nhân ca) đến từ các câu lạc bộ, đội, nhóm, ban ĐCTT của 9 quận, huyện.
Theo Ban Tổ chức Liên hoan, mỗi địa phương chọn lựa, dàn dựng và trình diễn một chương trình nghệ thuật có thời lượng từ 40 - 45 phút với 02 phần thi chính là hòa ca và hòa đờn; chủ đề ca ngợi Đảng, Bác Hồ, tình yêu quê hương, đất nước… Tập trung các hình thức như: phần thi kiến thức về ĐCTT, phần thi Tài tử truyền thống và phần thi Tài tử phát triển (ưu tiên các tay đờn và ca dưới 18 tuổi).
Một tiết mục tại Liên hoan Đờn ca tài tử.
Bến Ninh Kiều về đêm lung linh ánh đèn trên mặt nước của dòng sông Hậu bao la càng lung linh đa sắc màu bởi tiếng đờn, lời ca dập dìu, bước chân của những người mộ điệu và du khách bốn phương hội tụ về đây. Thanh âm của sóng nước hòa với giai điệu tiếng đàn, lời ca trong bộ Nam, Bắc, Oán, Hạ (thuộc 04 nhóm điệu thức) của ĐCTT và những câu vọng cổ ngọt ngào, ngân nga rất tình đã níu chân du khách…
Biết tôi có am hiểu (và ca tốt) một số bài cải lương vọng cổ và các điệu thức của ĐCTT, một nhóm bạn trẻ là sinh viên Trường Đại học Tây Đô “bu” quanh hỏi đủ thứ; một cô sinh viên năm cuối (nhà ở Tiền Giang) ôm ấp ước mơ phát triển Nghệ thuật ĐCTT của vùng đất mình đang sống và dự định làm Luận văn tốt nghiệp nên đã bỏ công đến đây để theo dõi Liên hoan; Song, em đang rối mò, chẳng có chút kiến thức gì về ĐCTT… Quan sát trong số người say sưa ngồi nghe ĐCTT có cả những ông tây, bà tây cũng gật gù (không biết họ có hiểu, có “thấm” không) mà vẫn yêu thích loại hình nghệ thuật này?...
Trong không gian Liên hoan, các ngành: thư viện, bảo tàng, Trung tâm Văn hóa Cần Thơ cũng đã phối hợp bố trí các khu vực trưng bày sách, hiện vật, tranh ảnh liên quan đến ĐCTT và nghệ thuật Cải lương Nam Bộ nhằm phục vụ du khách tìm hiểu về loại hình nghệ thuật độc đáo đất Phương Nam.
Rời Cần Thơ, hình ảnh những cô gái có nước da trắng hồng, mái tóc đen dài như vạt sóng và tiếng đàn, câu ca vọng cổ cứ réo rắt, chênh chao suốt dọc đường…
