18 năm dạy môn lịch sử tại Trường phổ thông trung học số VIII, thành phố Lublin (Ba Lan), thầy Maciej Bialek bị giảm thị lực, dẫn đến mù lòa đã 12 năm. Ông bị bệnh thoái hóa sắc tố võng mạc. Thoạt đầu không nhìn thấy trong bóng râm, sau đó mất khả năng phân biệt màu sắc, hình thể, cho đến thời điểm trước mắt chỉ là màng sương trắng. Sợ mất việc, ông đã giấu bệnh. Thầy khiếm thị dạy học sinh bằng trí nhớ. Cuộc đời thầy giáo độc nhất vô nhị vừa được chuyển thể lên màn ảnh rộng.
Làm việc chủ yếu dựa vào đôi tai
Thầy Maciej Bialek nhớ như in sơ đồ bàn ghế trong lớp học và sơ đồ bàn ghế trong phòng họp Hội đồng giáo viên. Trường là tòa nhà, nơi Bialek đã nhiều năm đi lại, buổi đầu là học sinh, sau đó là giáo viên, bây giờ ông buộc phải định vị bằng đôi tai. Dễ nhất là giờ giải lao giữa hai tiết học. Bởi lúc ấy ồn ào và biết rõ, học sinh ở chỗ nào, có thể tránh va chạm chúng. Thầy Bialek lên xuống các tầng chắc chắn, không cần vịn tay cầu thang.
Như tất cả giáo viên, thầy Bialek bắt đầu giờ học bằng thủ tục điểm danh học trò. “Đến lúc mắt mờ, không nhận ra mặt chữ, tôi nói với học sinh, thầy đã ngán việc cầm bút viết lách, các em cắt cử người phụ tá cho thầy, làm công việc điểm danh giúp thầy. Thoạt đầu học trò ngạc nhiên, sau đó chúng cho là việc bình thường”.
Rốt cuộc, học sinh tự điểm danh, ghi vào nhật ký giáo viên sĩ số lớp học, con số học sinh nghỉ học (nếu có) và đề bài. Một số lớp học thầy bắt đầu dạy khi đôi mắt còn sáng, về sau thầy nhận dạng trò qua bước đi và đặc điểm tạo dáng và cuối cùng chỉ qua giọng nói. Bialek cố nhớ, vị trí học sinh ngồi trong lớp và nhìn về hướng đối tượng, khi cần truyền đạt nội dung bất kỳ. Thầy đi lại giữa các hàng ghế trong giờ giảng bài.
Giờ lên lớp của thầy Bialek tương tự giờ học trên giảng đường đại học, nơi học sinh tự quyết định, cần ghi lại thông tin gì vào vở của mình. Thầy cười, bộc bạch, từ lâu đã “dị ứng” với phấn viết bảng - trường hợp bất khả kháng, sẽ cầm phấn để vẽ lên bảng sơ đồ hoặc đồ thị. “Tôi nhớ như in hầu hết hình dáng các quốc gia thế giới, bản đồ Ba Lan khá chi tiết”...
Thầy giáo khiếm thị Maciej Bialek (bên phải) cùng Andrzej Chyra - diễn viên thể hiện vai thầy trong phim “Carte Blanche”.
Nhờ đồng nghiệp hỗ trợ chấm bài
Như tất cả giáo viên khác, giờ kiểm tra bài thầy Bialek gắng kiểm soát, để hạn chế học sinh quay cóp. Ông lắng nghe mọi động tĩnh. Tiếng vọng bút viết, tiếng lật giấy sang trang, tiếng sột soạt của quần áo, thao tác mở ba lô, cặp sách. “Học sinh không ý thức được thực tế, nếu không phải giờ học thể dục, các khớp xương sẽ phát ra tiếng động, ngay khi thực hiện thao tác bất kỳ. Người thính tai có thể dễ dàng phát hiện” - thầy Bialek tiết lộ. Học sinh thường ém “phao” dưới tờ giấy trắng hoặc kẹp trong tay. Chúng dịch chuyển bàn tay, thầy đã biết chuyện. Trường hợp học sinh “sành nghề” quay cóp chót lọt? “Đối tượng có thể nghĩ: Thầy không bắt, bởi thầy ưu ái mình, hoặc không muốn học sinh bị điểm kém, cuối học kỳ” - thầy Bialek giải thích.
Bài kiểm tra của học sinh thầy chấm điểm và vào sổ với sự hỗ trợ của thầy Wojciech Bogdan, bạn học thời đại học cùng khóa. Maciej Bialek không biết chữ Braille (hệ thống ký tự dùng cho người khiếm thị), nhưng cạnh giường ông có máy đọc sách tự động. Đó là thiết bị tương tự máy scan với chức năng chuyển đổi chữ viết thành ngôn ngữ tiếng nói. Những người bạn, chuyên gia tin học và ngôn ngữ của thầy đã lắp đặt giúp thầy 10 năm trước. Máy đọc sách tự động giúp Bialek đọc sách và tài liệu, riêng những trang có hình vẽ hoặc ảnh minh họa, thầy phải nhờ người mô tả. Bằng cách này thầy biết, những gì cần truyền đạt cho học sinh.
Các buổi họp hội đồng nhà trường cũng là thử thách lớn đối với thầy Bialek. Trước buổi họp, ở nhà thầy phải nhờ bạn ghi chép thông tin chi tiết về số học sinh đến lớp và kết quả bài kiểm tra. Tất cả phải học thuộc lòng, để trình bày y hệt đọc từ giấy.
- Nửa năm học một lần, tất cả giáo viên đều phải trực tiếp tham gia buổi họp với Ban Giám hiệu nhà trường. Tất nhiên ngoài nội dung trình bày bằng miệng, phải nộp báo cáo bằng văn bản. Trường hợp bất chợt phải đọc văn bản mới? Tôi nhờ nữ đồng nghiệp ngồi gần nhất. Viện lý do, “Hôm nay mình bị viêm kết mạc, mắt mờ, khó đọc”. Ai cũng có thể gặp rủi ro như vậy, đúng không? - Maciej Bialek giải thích. - Vả lại giáo viên cũng là diễn viên. Tất cả đều có thể quy kết thành mẩu chuyện cười. Các nữ đồng nghiệp đã biết, tôi mắt kém. Vậy nên mọi người sẵn sàng bỏ qua, nếu tôi lỡ va vào ai đó.
Bialek chỉ tiết lộ bí mật khiếm thị của mình với 2 nữ đồng nghiệp cùng trường: cô giáo sinh vật và cô giáo phụ trách các hoạt động ngoại khóa. Sự hỗ trợ của họ trở nên vô giá trong các chuyến đưa học sinh đi thăm quan, du lịch do nhà trường tổ chức. Tại những địa bàn xa lạ thầy khoác tay nữ đồng nghiệp hoặc đi gần họ.
Vài sự cố bất ngờ
Đường từ nhà đến trường Bialek lần theo trí nhớ. Thầy ở gần trường, hơn chục phút dạo bộ qua khu phố, nhưng phải vượt qua con phố nhiều xe cộ. Bialek cố gắng đi trên vỉa hè, tránh xa mặt đường, lắng nghe xe hơi chạy từ phía nào. Tuy nhiên cũng có lần bị vấp ngã, bởi thầy vướng vào cây cột ngày hôm trước chưa có, hoặc vấp vào đống gạch lát vỉa hè công nhân đang sửa chữa.
Có lần Bialek hụt bước, rơi xuống hố sâu gần trường. Khi lồm cồm bò được lên mặt đường, mọi người nghĩ, thầy bị say rượu, không ai trợ giúp. Đôi khi leo nhầm xe buýt và thay vì 15 phút, thầy phải chuyển xe mất nhiều giờ.
Học thuộc lòng bảng chữ cái kiểm tra thị lực
Các đợt kiểm tra định kỳ sức khỏe giáo viên trở thành rào cản không dễ vượt qua đối với thầy giáo khiếm thị giấu bệnh. Bialek viện đủ lý do, để bao giờ cũng nhằm vào buổi cuối cùng, thầy sợ, sẽ khó che giấu sự thật trong môi trường xa lạ. Nhờ bạn thân đưa đến bệnh viện, nhưng vào phòng khám bắt buộc phải đi một mình. Những vị trí chữ cái trên bảng kiểm tra thị lực, thầy phải học thuộc lòng. Thầy tự vào phòng, để y tá lấy máu xét nghiệm, thậm chí ký vào sổ theo dõi khám bệnh định vị hoàn toàn theo cảm giác. “Đó là vai trò cuộc sống của tôi” - người trong cuộc chia sẻ.
“Suốt nhiều năm Bialek không chịu chấp nhận thực tế, bản thân là người khiếm thị. Trong nhóm bạn thân chúng tôi liên tục thuyết phục, hãy nói thật với nhà trường. Mãi đến giữa năm 2013, lúc phải chuyển nhà đến khu chung cư cuối thành phố, Bialek mới chịu mua chiếc gậy dành riêng cho người khiếm thị” - Wojciech Bogdan, bạn thân người khiếm thị tường thuật.
Ngày 1/9/2013, lần đầu thầy Bialek đến trường mang theo gậy trắng, khi mọi người đã biết, thầy là người khiếm thị. Sự thật phơi bày trong chuyến tham quan dã ngoại dành cho giáo viên. Hoàn toàn vô tình Bialek giẫm vào tà váy dài của nữ đồng nghiệp và sau đó thầy vấp ngã. Nữ đồng nghiệp thảng thốt phát biểu: “Anh đi như người khiếm thị”. Khi ấy Bialek buộc phải thú nhận sự thật. Đám đông bị sốc. Thật khó tin!
Ngày hôm sau trong cuộc gặp bà Barbara Wysocka, Hiệu trưởng, Bialek chân thành xin lỗi bà cùng lời điều trần đại ý: Trên 10 năm trước, dư luận xã hội còn thiếu sự cảm thông và khoan dung dành cho những người khuyết tật hoạt động nghề nghiệp. Vì thế thầy sợ bản thân sẽ bị sa thải, nếu nhà trường biết sự thật sức khỏe của mình.
Trở thành nguyên mẫu phim nhựa
Khoảng nửa năm sau sự kiện thầy Bialek “thú tội” nhiều năm hành nghề giấu khuyết tật, trả lời đạo diễn Jacek Lusinski về ý tưởng mô phỏng cuộc đời thầy Maciej Bialek để xây dựng phim truyện “Carte Blanche” (Toàn quyền định đoạt), bà Hiệu trưởng Barbara Wysocka phát biểu: “Từ lâu mọi người ở trường đều biết, thầy Bialek thị lực kém, nhưng không ai nghĩ, vài năm gần đây thầy bị mù hoàn toàn. Đối với tôi, người chịu trách nhiệm quản lý giáo viên, điều quan trọng là thầy Bialek luôn có mối quan hệ tốt với học sinh và hoàn thành đầy đủ mọi nghĩa vụ giáo viên do nhà trường quy định. Các giờ lên lớp của thầy được đánh giá có chất lượng cao. Không có học sinh yếu kém”.
Phim nhựa “Carte Blanche” mô phỏng nguyên mẫu thầy Maciej Bialek (do nghệ sĩ tài hoa Andrzej Chyra thủ vai) đã công chiếu cuối tháng 1/2015 và được đông đảo người yêu điện ảnh Ba Lan đón nhận nồng nhiệt. Thầy Bialek vẫn tiếp tục dạy học tại trường cũ. Nhìn chung không có thay đổi nhiều, ngoài chi tiết thầy đã có “nửa thứ hai”. Bạn đời của thầy là nữ đồng nghiệp hoàn toàn sáng mắt, dạy học ở trường cách xa thành phố thầy ở khoảng 1 giờ chạy xe buýt.