Nhằm cung cấp thông tin hữu ích về chủ đề này, dưới đây là chia sẻ của Ths Lê Thị Thu Hà - Tổ trưởng Tổ chuyên môn Dinh dưỡng – An toàn thực phẩm, Trường Đại học Y tế Công Cộng.
Ths. Lê Thị Thu Hà - Tổ trưởng Tổ chuyên môn dinh dưỡng - ATTP, trường ĐH Y tế công cộng.
Hỏi: Thưa bác sĩ, ở giai đoạn vị thành niên – đặc biệt là tuổi dậy thì, trẻ cần được bổ sung dinh dưỡng và vitamin như thế nào để phát triển toàn diện?
(nguyenminhhoa@gmail.com)
Ths. Lê Thị Thu Hà: Giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì là thời kỳ trẻ phát triển mạnh mẽ cả về thể chất lẫn tâm lý. Cơ thể tăng tốc về chiều cao, khối lượng cơ và mật độ xương, đồng thời có những thay đổi nội tiết rõ rệt. Do đó, trẻ vị thành niên cần được bổ sung đầy đủ các chất dinh dưỡng đa lượng (chất đạm, chất béo, tinh bột) và vi lượng (vitamin, khoáng chất) để đảm bảo sự phát triển toàn diện và phòng tránh nguy cơ thiếu vi chất ảnh hưởng đến tăng trưởng.
Hỏi: Con em năm nay 13 tuổi, lo sợ cháu không cao bằng các bạn. Bác sĩ cho em hỏi những loại vitamin và khoáng chất nào quan trọng nhất trong giai đoạn dậy thì và mỗi loại có vai trò gì?
(lehoa@gmail.com)
Ths. Lê Thị Thu Hà: Một số vi chất đặc biệt quan trọng với trẻ vị thành niên bao gồm:
- Canxi và vitamin D: Canxi giúp phát triển chiều cao và tăng mật độ xương. Vitamin D hỗ trợ hấp thu canxi và điều hòa cân bằng canxi trong cơ thể.
- Sắt: Cần thiết cho quá trình tạo máu, đặc biệt với trẻ gái bắt đầu có kinh nguyệt.
- Vitamin A: Tốt cho mắt, da và hệ miễn dịch.
- Vitamin C: Tăng cường hấp thu sắt và hỗ trợ miễn dịch.
- Kẽm: Tham gia vào quá trình tăng trưởng, phát triển cơ quan sinh sản và nâng cao miễn dịch.
- Vitamin nhóm B: Hỗ trợ chuyển hóa năng lượng và hoạt động hệ thần kinh.
Hỏi: Con tôi năm nay 11 tuổi, nhiều người khuyên nên cho cháu uống bổ sung canxi và vitamin D. Xin hỏi vì sao hai chất này đặc biệt quan trọng ở giai đoạn này?
(nhung123@gmail.com)
Ths. Lê Thị Thu Hà: Khoảng 90% khối lượng xương được hình thành trước tuổi 20. Giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì chính là "cửa sổ vàng" để trẻ đạt được chiều cao tối ưu. Canxi là thành phần chính cấu tạo nên xương, còn vitamin D giúp cơ thể hấp thu canxi hiệu quả. Nếu thiếu hai vi chất này có thể khiến trẻ thấp còi, dễ loãng xương hoặc gặp các vấn đề về cột sống khi trưởng thành.
Hỏi: Xin bác sĩ cho biết nếu thiếu sắt sẽ ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe của trẻ, đặc biệt là bé gái?
(tranha@gmail.com)
Ths. Lê Thị Thu Hà: Trẻ vị thành niên – đặc biệt là bé gái sau khi có kinh nguyệt – dễ bị thiếu máu do thiếu sắt. Tình trạng này khiến trẻ mệt mỏi, giảm tập trung, học hành sa sút, thậm chí rối loạn kinh nguyệt hoặc chậm phát triển thể chất. Phụ huynh cần chú ý bổ sung sắt qua thực phẩm như thịt đỏ, gan, lòng đỏ trứng, rau xanh đậm… hoặc theo chỉ định của bác sĩ nếu cần dùng viên uống bổ sung.
Hỏi: Bác sĩ cho tôi hỏi những dấu hiệu nào giúp nhận biết trẻ đang thiếu hụt vitamin hoặc khoáng chất?
(nguyenhang12@gmail.com)
Ths. Lê Thị Thu Hà: Một số biểu hiện cảnh báo trẻ có thể đang thiếu vi chất gồm:
- Da xanh, niêm mạc nhợt nhạt, hay mệt mỏi (thiếu sắt)
- Biếng ăn, ăn không ngon miện, rụng tóc, móng dễ gãy (thiếu kẽm, vitamin B)
- Chậm tăng chiều cao, đau nhức xương khớp (thiếu canxi, vitamin D)
- Hay ốm vặt, dễ nhiễm trùng (thiếu vitamin C, A)
- Mệt mỏi, giảm tập trung, học hành sa sút (thiếu vitamin nhóm B)
Nếu thiếu vitamin và khoáng chất kéo dài trong tuổi dậy thì, trẻ có thể gặp những hậu quả nghiêm trọng.
Hỏi: Bé nhà tôi đang bước vào tuổi dậy thì vậy, xin bác sĩ cho biết nếu thiếu hụt vi chất ở giai đoạn dậy thì có thể gây ra những ảnh hưởng gì lâu dài?
(hangle@gmail.com)
Ths. Lê Thị Thu Hà: Nếu thiếu vitamin và khoáng chất kéo dài trong tuổi dậy thì, trẻ có thể gặp những hậu quả nghiêm trọng:
- Về thể chất: Chậm lớn, thấp còi, loãng xương sớm
- Về hệ miễn dịch: Dễ mắc bệnh, thời gian phục hồi sau ốm kéo dài
- Về tâm lý: Mệt mỏi, suy giảm trí nhớ, dễ lo âu hoặc trầm cảm nhẹ
- Về sinh sản: Rối loạn kỳ kinh nguyệt, ảnh hưởng đến sự phát triển nội tiết tố.
Hỏi: Trẻ có thể hấp thu đủ vitamin và khoáng chất qua bữa ăn hằng ngày không? Có cần dùng thêm thực phẩm chức năng? Bác sĩ có thể gợi ý thực đơn mẫu giàu vi chất và cho trẻ vị thành niên không?
(maianh@gmail.com)
Ths. Lê Thị Thu Hà: Trong điều kiện lý tưởng, một chế độ ăn cân bằng, đa dạng và đủ lượng có thể giúp trẻ hấp thu đủ vitamin và khoáng chất. Tuy nhiên, thực tế nhiều trẻ có thói quen ăn lệch, bỏ bữa hoặc tiêu thụ nhiều thực phẩm chế biến sẵn, nghèo dinh dưỡng. Khi đó, việc bổ sung thực phẩm chức năng có thể cần thiết, nhưng phải có chỉ định của bác sĩ, không nên tự ý sử dụng.
Thực đơn mẫu giàu vi chất cho trẻ vị thành niên:
- Bữa sáng: Trứng ốp la, bánh mì nguyên cám, rau xà lách, cà chua, dưa chuột và 1 ly sữa tươi không đường.
- Bữa phụ sáng: Trái cây tươi (chuối, cam, ổi…)
- Bữa trưa: Cơm, cá kho, rau luộc, canh bí đỏ, 1 quả chuối
- Bữa xế chiều: Sữa chua hoặc sữa đậu nành
- Bữa tối: Cơm, thịt gà hoặc đậu phụ, rau xào, canh cải xanh.
Nên cho trẻ uống đủ nước mỗi ngày, hạn chế nước ngọt và thức ăn nhanh.
Hỏi: Con tôi không thích ăn rau khiến tôi lo lắng. Vậy xin hỏi bác sĩ cần làm gì để giúp trẻ hình thành thói quen ăn uống lành mạnh và bổ sung vi chất đúng cách?
(thanhmai@gmail.com)
Ths. Lê Thị Thu Hà: Phụ huynh nên:
- Lên kế hoạch bữa ăn đa dạng, đủ 4 nhóm chất (đạm, béo, bột đường, vitamin – khoáng chất) tránh ép trẻ ăn nhưng cũng không nuông chiều sở thích ăn lệch.
- Hạn chế thực phẩm ăn nhanh, nước ngọt, đồ chiên rán, nước ngọt.
- Khuyến khích trẻ vận động ít nhất 60 phút mỗi ngày, ngủ đủ giấc để tăng hiệu quả hấp thu dinh dưỡng.
Nhà trường có thể tổ chức các hoạt động ngoại khóa, lồng ghép kiến thức dinh dưỡng vào chương trình học, phối hợp chuyên gia tổ chức khám sàng lọc và tư vấn dinh dưỡng định kỳ.
Hỏi: Xin bác sĩ có lời khuyên tổng quát để giúp trẻ vị thành niên phát triển tối ưu cả về thể chất và tinh thần thông qua dinh dưỡng?
(tranha@gmail.com)
Ths. Lê Thị Thu Hà: Dinh dưỡng hợp lý là nền tảng cho sự phát triển bền vững. Phụ huynh và nhà trường cần xem giáo dục dinh dưỡng như một khoản đầu tư dài hạn. Trẻ được ăn uống lành mạnh, đủ chất không chỉ cao lớn, khỏe mạnh mà còn có tinh thần tốt, học tập hiệu quả và sẵn sàng bước vào tuổi trưởng thành với nền tảng vững chắc.
