Ngày nay, sốt bại liệt không còn là nguy cơ cho sức khỏe trẻ em trên thế giới. Thành tựu ấy đạt được là nhờ vào công trình nghiên cứu suốt 30 năm của nhà bác học Albert Sabin cùng nhiều nhà khoa học khác. Nhờ sự ra đời của vaccin Sabin uống an toàn và hiệu quả, có khả năng ngăn chặn được sự lây lan của virut bại liệt mà thế giới đã loại trừ được bệnh sốt bại liệt. Con đường phát minh ra vaccin ấy như thế nào?
Hành trình 30 năm
Albert Bruce Sabin sinh năm 1906 tại Ba Lan rồi di dân sang Mỹ mà không biết lấy một chữ tiếng Anh nào. Với tất cả nỗ lực, ông đã hoàn thành xuất sắc chương trình học tại Trường trung học New York và tốt nghiệp y khoa tại Viện đại học New York. Bị ám ảnh bởi những đứa trẻ phải ngồi trên chiếc xe lăn mà ông đã gặp và đa phần trong số đó là do di chứng của căn bệnh sốt bại liệt nguy hiểm, ông đã chọn cho mình đề tài nghiên cứu sốt bại liệt khi làm việc tại Viện nghiên cứu Y khoa Rockefeller với hy vọng tìm ra nguyên nhân của căn bệnh và những cách phòng ngừa.
Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Ông tham gia đoàn bác sĩ quân y chuyên nghiên cứu dịch bệnh tại Trung Đông, châu Phi, Okinawa, Philippines. Thời gian này, ông và các đồng nghiệp đã phân lập được virut gây bệnh sốt sand-fly (ruồi cát), tìm ra vaccin phòng bệnh sốt Dengue và phát triển vaccin chống lại bệnh viêm não Nhật Bản.
Chiến tranh kết thúc, ông quay trở về với ý nguyện còn dang dở của mình: tìm ra vaccin phòng chống sốt bại liệt. Khoảng đầu thập niên 50 là thời điểm bệnh sốt bại liệt hoành hành mạnh mẽ ở nhiều quốc gia trên thế giới trong đó có Mỹ. Căn bệnh do virus Poliomyelistis gây nên mà nạn nhân đa số là trẻ em. Vào những tháng hè, bệnh càng lây lan nhanh chóng khắp các nước phương Tây và lan rộng sang châu Á. Năm 1952, chỉ riêng tại Mỹ đã có 21.000 ca bệnh được báo cáo, tất cả các ca bệnh đều trong tình trạng nguy hiểm, phải nhập viện và thở bằng hô hấp nhân tạo.
Tình hình nghiêm trọng đó càng thôi thúc Albert Sabin phải nhanh chóng hoàn thành công trình nghiên cứu của mình. Năm 1954, Sabin chính thức công bố đã điều chế và phát triển thành công vaccin phòng chống bệnh sốt bại liệt trên căn bản sử dụng virut sống đã được làm giảm độc. Trong một hội nghị được Tổ chức Y tế Thế giới triệu tập tại Stockholm (Thụy Điển) vào tháng 11/1955, Sabin thông báo kết quả đạt được trên 80 người tình nguyện. Tuy nhiên, các loại vaccin dùng virut sống được làm giảm độc gây lo ngại cho các nhà khoa học cũng như những người có trách nhiệm trong lĩnh vực sức khỏe cộng đồng về tác dụng nghịch đảo của thuốc, đó là sự hồi sinh của virut trong cơ thể sống có thể sẽ làm phát tán thêm bệnh sốt bại liệt thay vì chỉ gây bệnh nhẹ để tạo lập kháng thể. Vì vậy, vaccin của Sabin chưa được chấp nhận sử dụng rộng rãi trong cộng đồng.
Năm 1956, Sabin tiến hành thử nghiệm trên khoảng 9.000 con khỉ, 150 hắc tinh tinh và một số người tình nguyện. Năm 1957, sau khi đạt được các bước tiến căn bản trong việc tạo lập kháng thể chống lại bệnh sốt bại liệt trên khỉ, liều vaccin của Sabin cần được thử nghiệm trên người, nhất là thử nghiệm trên trẻ em. Một cuộc thử nghiệm nhân đạo diễn ra năm 1957 trên học sinh tình nguyện Trường Cincinnati, trong đó có cả con của nhà bác học cùng tham gia thử nghiệm và kết quả đã khẳng định chắc chắn hiệu quả của liều thuốc mà tác dụng phụ là không đáng kể.
 Albert Sabin - Người phát minh ra vaccin phòng chống sốt bại liệt. |
Sự hỗ trợ của bệnh nhân bại liệt
Trong số các bệnh nhân bị bại liệt thời bấy giờ, có một cái tên được chú ý, đó chính là Tổng thống Hoa Kỳ Franklin D. Roosevelt - người làm Tổng thống Hoa Kỳ suốt 4 nhiệm kỳ. Mùa hè năm 1921, Franklin bị bệnh sốt bại liệt dẫn đến liệt cả hai chân, phải di chuyển trên xe lăn. Khi đắc cử Tổng thống, vì hiểu rõ nỗi khổ của những người bị bại liệt, trong đó có ông, nên ông đã cho thành lập Tổ chức nghiên cứu và phòng chống bại liệt cho trẻ em do nhà bác học Jonas Edward Salk thuộc Viện đại học Pittsburg đứng đầu với sự hỗ trợ kinh phí của nhà nước cũng như các tổ chức từ thiện để tìm ra phương pháp phòng chống căn bệnh nguy hiểm này. Chính nhà bác học Salk cũng đã phát minh ra thuốc tiêm chủng Salk dùng virut chết làm sinh kháng thể tạo lập kháng thể chống lại bệnh sốt bại liệt. Tuy nhiên, thuốc chủng dạng tiêm chỉ phòng được bệnh thâm nhập qua đường máu vào hệ thần kinh mà không ngăn được virut xâm nhập qua đường tiêu hóa. Thêm vào đó, các lô thuốc dạng tiêm lúc bấy giờ đã được cảnh báo là có nguy cơ tiềm ẩn gây bệnh ung thư vì nhiễm bẩn trong quá trình bào chế. Vì thế, virut làm giảm độc, ngừa bệnh qua đường uống của Sabin đã được chọn để sử dụng đại trà.
Một bước tiến quan trọng đã được thực hiện tại Liên Xô (cũ) với loại vaccin Sabin - Tschumakov sản xuất tại đây, đó là sử dụng đại trà nguồn virut do Sabin cung cấp để uống ngừa cho 15,2 triệu người năm 1959, 77,5 triệu người năm 1960 và 23 triệu người nữa được uống ngừa trong các nước Đông Âu thời bấy giờ. Các nhà khoa học Liên Xô ghi nhận không có một ca sốt bại liệt nào xảy ra sau khi uống ngừa vaccin sử dụng virut sống từ các nguồn virut do Sabin cung cấp.
Bệnh sốt bại liệt trẻ em bị đẩy lùi
Từ đầu thập niên 60, sau khi vaccin Sabin ra đời thì bệnh sốt bại liệt đã giảm hẳn nhờ vaccin phát huy hiệu lực giúp cơ thể tạo được tình trạng kháng nhiễm. Thuốc dưới dạng virut sống đã được làm giảm độc lực, tiện lợi hơn thuốc tiêm nhờ đưa vào cơ thể qua đường uống. Để tăng cường việc bảo vệ trẻ em chống lại bệnh, vaccin Sabin đã được sử dụng đại trà tại Ba Lan, Liên Xô rồi sau đó là trên thế giới. Tại Canada, năm 1961 số ca nhiễm sốt bại liệt đã giảm đến 95%.
Vaccin Sabin đã giúp cứu hàng triệu trẻ em trên thế giới thoát khỏi tử vong hoặc tai biến bại liệt tay chân. Người ta ước tính rằng trong vòng 21 năm từ khi có vaccin Sabin đã giúp ngăn ngừa khoảng 5 triệu ca trẻ em trên thế giới thoát khỏi nguy cơ phải ngồi xe lăn suốt đời vì sốt bại liệt và tránh được khoảng 500.000 ca tử vong. Việc sử dụng vaccin này đã giúp cho việc phòng chống bệnh bại liệt trên toàn cầu đạt được hơn 95% và đang trên đà thanh toán bệnh.
Nhờ cống hiến to lớn đó, từ năm 1970 - 1986 Albert Bruce Sabin đã được bầu làm Chủ tịch Viện nghiên cứu khoa học Weizmann, cố vấn Viện nghiên cứu ung thư và nhiều chức vụ khoa học khác tại các Viện đại học Nam Carolina, Viện sức khỏe quốc gia Hoa Kỳ, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)... Ông cũng đã nhận được khoảng hơn 40 huy chương, huân chương từ các trường đại học, các giải thưởng quốc gia về khoa học từ nhiều nước trên thế giới, trong đó có cả Hội đồng Xô Viết tối cao của Liên Xô trước đây. Năm 1971, Tổng thống Hoa Kỳ đã trao tặng ông Huân chương Khoa học quốc gia vì "Những đóng góp căn bản trong việc hiểu biết về virut và các bệnh do virut gây ra, trong việc phát triển vaccin đã giúp loại bỏ căn bệnh sốt bại liệt, một bệnh được xem như mối đe dọa cho sức khỏe nhân loại".
Bảo Trân (Theo Medical Pioneer)