Đầu tiên là cô giáo Lữ Hồng. Cô này tôi đã viết 2 kỳ trên báo Sức khỏe&Đời sống. Bị ung thư tụy cả chục năm nay vẫn lạc quan sống, yêu đời, học xong phổ thông, tốt nghiệp đại học và kiên trì thi vào biên chế giáo dục. Sau mấy năm làm gia sư để thực hiện ước mơ cô giáo thì năm rồi cô thi đậu vào làm giáo viên cấp 2 ở một trường vùng sâu cách nhà 50 cây số. Thuê nhà trọ để dạy học, mang theo siêu sắc thuốc uống hàng ngày. Rất yêu nghề, yêu học trò, làm mọi thứ cho chúng, mới về trường nhưng được cả trường mến và tham gia mọi hoạt động của trường. Ra được một tập thơ nữa. Cách đây nửa tháng, nửa đêm tại nhà trọ, đau đến ngất xỉu, chủ nhà trọ phải lái xe đưa ngay lên bệnh viện cấp cứu. Bây giờ đang như ngọn đèn trước gió, giai đoạn cuối rồi, bác sĩ bảo đã di căn ra toàn bộ nội tạng.
Quả là ám ảnh hết sức trước hình ảnh 2 “công nhân” nữ đen sì ngồi đổ bột than tre đã tán mịn vào các ruột vỏ thuốc con nhộng, đóng gói thành… Vinaca bán cho bệnh nhân ung thư.
Tối ấy đi thăm Lữ Hồng về, tôi viết mấy chữ lên facebook. Một cô gái vào chat. Cô này tôi biết sơ sơ, chưa đầy 30 tuổi, 2 con trai, từ dưới huyện lên thành phố Pleiku, làm ở một ngân hàng thương mại, từ nhân viên lên phó giám đốc chi nhánh. Và ngay khi nhận quyết định giám đốc chi nhánh thì cũng... phát hiện mình ung thư, cũng ung thư tụy. Cô bảo: Cháu rất lạc quan, tin là bệnh cháu sẽ phải lui, vì các con cháu và vì công việc cháu đang làm. Tiết lộ với chú, tóc cháu là tóc giả đấy, chú thấy đẹp không?...
Cũng trước đấy non tháng, bạn tôi, nhà văn Chử Anh Đào, Hiệu phó Trường cao đẳng Sư phạm Gia Lai cũng... phát hiện mình ung thư sàn miệng. Hắn cũng rất lạc quan, bảo: Giờ ai không ung thư có khi lại là... thiểu số. Lại còn hẹn tôi: Nhiều thì chả nói, nhưng chiều chiều có thể ngồi với nhau tí hoặc ông ngồi đâu kêu tôi với, độ 2 chai (bia) trở lại chắc là vẫn... nhẹ nhàng... Hôm kia y gọi tôi: Ngày mai tôi vào Sài Gòn xạ trị, rỗi thì lên chia tay nhau tí, mỗi thằng 2 chai thôi!...
Lại cũng gã bạn nữa, Phó trưởng phòng Giáo dục huyện Chư Sê, có mần thơ, là hội viên Hội Văn học nghệ thuật tỉnh, đang yên đang lành cũng... ung thư vòm họng. Tay này bị đến 3 năm rồi, giờ cứ tháng một lần, nằm xe đêm vào Sài Gòn hóa trị, xong lại về, ngồi nhìn vợ con và... làm thơ. Buồn nữa thì leo xe đò lên phố, thăm chúng tôi, rủ nhau đi ăn dù y cũng chỉ ngồi nhìn...
Ông chủ thương hiệu cà phê nổi tiếng Gia Lai cả năm nay không thấy xuất hiện ở quán. Cứ nghĩ là ông nằm trong rẫy hoặc trong xưởng sản xuất nên bỏ qua cái thú mỗi buổi sáng kéo cái ghế ngồi lang thang đâu đấy trong quán của mình nhìn người... uống cà phê ở quán mình. Nhưng lâu quá thì thấy nhớ, bèn hỏi người nhà là ông chủ đâu thì được biết đang ở... Singapore. Té ra “ông thần” ung thư cũng gọi ông này rồi. Rồi một quán cà phê nổi tiếng khác nơi tôi hay ngồi, cả hai vợ chồng trai tài gái sắc rất vui vẻ niềm nở, khi nào thấy tôi vào cũng xịch ghế lại nói chuyện cà phê, từ chọn cà phê nhân, đến rang đến chế biến. Rồi nhập khẩu, rồi các kiểu pha cà phê ở Việt Nam và thế giới, cách uống đủ kiểu... Một hôm một đồng nghiệp rỉ tai tôi: Nhìn thế chứ chị vợ cũng... ung thư đấy, tóc giả đấy.
Nói thật là, kể không xiết. Mà đấy mới chỉ là kể bệnh ung thư, còn các bệnh khác không kể và hầu như là người Việt Nam chả ai không có tí bệnh “làm vốn”. Bản thân tôi, trông có vẻ hào hoa phong nhã nhưng thực chất là hết sức “phồn vinh giả tạo” khi trong người mang 2 thứ bệnh mạn tính là tiểu đường týp 2 và vảy nến. Loại bệnh phải chung sống đến khi... không sống nữa.
Ngày xưa, ánh sáng văn minh thập thõm, dân ta coi phong lao cổ lại là 4 bệnh tứ chứng nan y, giờ 3 thứ đã chữa hoặc kiềm chế được, còn món cuối cùng, lại, tức ung thư (theo cách hiểu thông thường, bởi có giả thiết lại là hủi, phong lao cổ lại là điên, lao, cổ trướng và hủi chứ không phải là hủi, lao, cổ trướng và ung thư), vẫn đang đầu hàng. Mà lạ, càng văn minh thì có vẻ cái bệnh ung thư này càng nhiều. Người đời bảo: Bệnh từ miệng. Là người ta hay nói mấy ông ung thư là do hút thuốc, uống rượu nhiều hoặc là do ăn uống tạp nham. Ông sếp tôi, một người hết sức hiền lành tốt bụng, không thuốc lá mà cũng chả rượu. Chớm vượt tuổi sáu mươi mấy tháng là phát ung thư. Cầm cự được năm thì đi. Và nhiều bà nhiều cô, có thuốc có rượu đâu. Thêm nữa, giờ đang rầm rộ phong trào thực phẩm sạch, cái gì cũng sạch, cũng tự mình làm, mái nhà thành vườn rau, nhà tắm thành chỗ nuôi gà, sạch đến thế, vậy bệnh từ đâu?
2. Thế nên câu chuyện người ta làm thuốc chữa đủ thứ, có cả ung thư, từ... than tre làm tôi rùng mình.
Ông Trần Hùng, người tôi rất thân nhưng chưa... gặp mặt, hàng ngày vẫn nói chuyện với nhau qua facebook, hiện là Phó cục trưởng Cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương, từng phải cay đắng thốt lên: “Đến cả thuốc chữa bệnh cũng làm giả được thì tôi cho rằng đó là tận cùng của sự táng tận lương tâm”. Chính ông là người cung cấp thông tin cho tôi biết rằng, trước khi Vinaca bị phát hiện là sản xuất loại “thần dược” từ than tre kia thì nó từng được nhận giải thưởng, vinh danh trong chương trình Top 10 thương hiệu hàng đầu Việt Nam và gương mặt doanh nhân tiêu biểu Việt Nam.
Sản phẩm Ung thư Co.3 được quảng cáo hỗ trợ điều trị ung thư số 1 thế giới được bào chế từ than tre, than củi là một sự lừa đảo trắng trợn và tàn nhẫn.
Ấy là mấy ngày hôm nay, chả cứ tôi rùng mình mà hầu như cả xã hội rùng mình trước hình ảnh những “công nhân” đen sì sì bởi được phủ một lớp bụi tro như vừa lôi từ hầm lò lên, ngồi vào bao loại thuốc mà được quảng cáo vừa là mỹ phẩm, vừa là thực phẩm chức năng và có cả chức năng chữa bệnh, trong đấy có bệnh ung thư, loại bệnh mà giờ ở nước ta ai chưa phát hiện ra thì là... sự lạ. Tức là nhu cầu sử dụng của dân ta rất lớn, cũng tức là khả năng nó bán chạy là rất khả thi bởi dân ta thường là “có bệnh thì vái tứ phương”, cứ cái gì nói chữa khỏi bệnh là ùn ùn tới lấy, xin, mua...
Xem và không thể tưởng tượng nó lại xảy ra ở thế kỷ... 21, bởi nó hết sức rị mọ, u mê, phản khoa học, đầy chất lừa đảo, lừa đảo một cách thô sơ, hết sức vớ vẩn, hết sức buồn cười, hết sức tàn nhẫn, nhưng, nó đã tồn tại, đã có chi nhánh, đã bán được khá nhiều và có... giải thưởng nữa.
Ngoài sự quản lý lỏng lẻo của chính quyền và các ngành chức năng, thì ở đây, còn có sự... hợp tác chặt chẽ của người bệnh nữa. Chúng tôi đã nhiều lần đặt vấn đề là, dân ta phần lớn là tự chẩn, tự chữa bệnh cho mình, cùng lắm là có sự hợp tác của các cô dược sĩ bán thuốc, đa phần là trình độ sơ cấp. Cứ “nghe” bệnh rồi ra hiệu thuốc mua. Hoặc ra khai bệnh cho cô bán thuốc thế là được bán cho một túi thuốc lổn nhổn không nhãn, chỉ ghi rất cẩn thận: Sáng 2 viên chiều 1 viên đêm nửa viên, cứ thế uống mà chả biết là uống gì có tác dụng như thế nào. Thì về mặt nào đấy, mấy người phụ nữ đen sì sì bụi than trong cái clip sản xuất “thuốc” Vinaca cũng được gọi là “dược sĩ” đấy. Sản xuất thuốc chả gọi dược sĩ thì là gì, cả cái ông chủ đang bỏ trốn kia nữa, ông ấy còn là “dược sĩ” đại tài nữa.
Đang viết bài này thì thấy VTV đưa tin, người ta làm giả cả thuốc chữa viêm xoang nữa. Rao bán tứ tung, thế mà cũng khối người mua. Và sự mua tứ tung, nếu nghĩ cặn kẽ tí, thấy cũng không lạ lắm. Bởi một bộ phận dân ta, đi chữa bệnh là cứ muốn... khỏi ngay. Thấy bác sĩ chữa lâu là... nghe ai bày gì làm nấy. Một số bác sĩ than phiền: Chữa đúng phác đồ thì bệnh nhân không tin, cứ muốn khỏi ngay. Mà nhanh khỏi thì chỉ... tăng liều, tăng liều thì kháng thuốc. Rồi cự cãi bác sĩ, thậm chí là... chân tay thay mồm miệng.
3. Lại vẫn ông Trần Hùng, Phó cục trưởng Cục Quản lý thị trường, vừa thông báo và cảnh báo như thế này về thuốc: “Lại một vụ kiểm tra sản xuất kinh doanh thực phẩm chức năng, thuốc... quảng cáo bán hàng trên mạng vang trời, nào là thuốc truyền thống của người dân tộc Dao, thuốc đau dạ dày... đủ loại. Đủ các loại tem nhãn quảng cáo... chủ yếu bán qua mạng. Chồng sinh năm 1989 học ĐHNT, vợ học ĐH Luật. Tuổi còn trẻ, có học mà đi sản xuất kinh doanh thuốc, thực phẩm chức năng dấu hiệu giả rất rõ như thế này. Thật buồn về đạo đức kinh doanh hiện nay. Rất khen ngợi Đội Quản lý thị trường số 6, Chi cục Hà Nội đã triển khai thực hiện ngay chỉ đạo của Tổ công tác 334 (QĐ số 334/QĐ-BCT ngày 24/1/2018), chấp hành nghiêm lệnh của Bộ trưởng. Mong QLTT cả nước ra quân, kiên quyết đấu tranh chống sản xuất kinh doanh hàng giả, đặc biệt là thuốc, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, phân bón,... ảnh hưởng sức khỏe đời sống nhân dân. Mong mọi người dân cảnh giác khi mua hàng trên mạng, phát hiện được báo ngay cho QLTT khu vực gần nhất”.
Tôi vẫn ám ảnh hết sức trước hình ảnh 2 “công nhân” nữ đen sì ngồi “sản xuất” Vinaca từ... than tre...