Mặc dù ung thư ở người lớn và trẻ em đều do đột biến gen gây ra với điểm kết thúc tương tự, nhưng cơ chế ung thư ở trẻ em hoàn toàn khác với người lớn và đôi khi còn do “sai lầm ngẫu nhiên của tự nhiên”. Tuy nhiên, tỷ lệ chữa trị thành công ở trẻ nhỏ lại cao, thậm chí có thể đạt tới 90%.
Những bất ngờ trong điều trị ung thư ở trẻ em
Theo nghiên cứu mang tên Một tương lai không ung thư vừa được công bố trên tạp chí Khoa học phổ thông (PS) của Mỹ, bé gái người Mỹ Maggie Rogers, mới 4 tuổi rưỡi mắc bệnh ung thư thận. Qua khám và xét nghiệm, bác sĩ phát hiện Rogers có một khối u mềm nhỏ trong thận, khối u Wilms hoặc Nephroblastoma giai đoạn 3, dạng ung thư thận với tỷ lệ mắc bệnh ước chừng 500 trẻ mỗi năm. Sau khi cắt bỏ khối u, hóa trị liệu trong vòng 1 năm rưỡi, bệnh tình của Rogers đã thuyên giảm. Lúc lên 6, Rogers đã phục hồi hoàn toàn, có cuộc sống trưởng thành giống như những đứa trẻ không mắc bệnh khác.
Xét nghiệm mẫu gây bệnh ung thư ở trẻ em trong khuôn khổ dự án St.Jude Pediatric Cancer Genome Project của Mỹ.
Rogers là một trong số hàng ngàn trẻ em mắc bệnh nhưng được điều trị nghiêm ngặt và chăm sóc toàn diện nên đã khỏi bệnh, đánh dấu bước tiến vượt bậc trong điều trị căn bệnh nan y này kể từ thập niên 50 ở thế kỷ trước. Hàng ngàn trẻ em ở Mỹ đã được điều trị mỗi năm, 80% trong số này thuyên chuyển và có cuộc sống bình thường. Tuy nhiên, thành công nói trên chưa thật mỹ mãn, khoảng 20% còn lại vẫn không được khỏe mạnh vào lúc cuối đời. Điều này chứa đựng nhiều bí ẩn, bởi khoa học chưa hiểu hết những gì diễn ra trong cơ thể con người khi còn trẻ, đang trong giai đoạn phát triển.
Ung thư ở trẻ em lẫn người lớn đều do đột biến gen làm cho tế bào phát triển thiếu kiểm soát, đe dọa các chức năng trong cơ thể. Ở người lớn, nguyên nhân có thể do đột biến kết hợp với các yếu tố môi trường. Nhưng ở trẻ em lại khác, nguyên nhân đột biến đôi khi không phải do chủ quan. Ví dụ, trẻ không uống rượu, không hút thuốc hoặc tiếp xúc với ánh nắng mặt trời hay môi trường độc hại... Ung thư trẻ em thường do kế thừa các gen không may mắn, làm thay đổi bản chất sinh học của cơ thể dẫn đến gây bệnh và hoàn toàn khác với người lớn. Cơ chế gây bệnh đơn giản hơn, chỉ có một hoặc hai đột biến thay vì hàng chục đột biến như ở người lớn. Ở trẻ, xảy ra ở các mô phân chia với tốc độ nhanh, nhất là trong máu, xương, thận, não, hay hệ thần kinh. Ở người lớn do những mô này không tăng trưởng, nên ung thư cũng xảy ra ở các cơ quan tương tự nhưng bản chất lại khác nhau về mặt di truyền. Tóm lại, ở trẻ các mô đang phát triển nên dễ gặp khuyết tật và phát sinh bệnh mạnh hơn so với ở người lớn. Đôi khi, những “sai lầm ngẫu nhiên của tự nhiên” này lại xảy ra ngay cả trước khi trẻ chào đời. Và trong khi hầu hết các bệnh ung thư ở người lớn phát triển quá chậm nên việc phát hiện rất khó khăn còn ở trẻ em ngược lại, nó phát triển với tốc độ đáng sợ nên khối u lớn nhanh như thổi, tăng gấp đôi trong vòng 8 hoặc 12 giờ.
Cũng phải nói thêm rằng, với cơ chế sinh học đặc thù nên có lợi cho điều trị. Do cơ thể trẻ có cơ chế chuyển hóa nhanh và nhiều yếu tố sức khỏe khác, nên trẻ nhỏ có thể chịu đựng liều cao điều trị, bền bỉ hơn so với người lớn. Bằng chứng, tuy mắc bệnh nhưng lúc khỏe trẻ vẫn chơi đùa vô tư, ngoại trừ hói đầu do rụng tóc. Trong khi đó ở người lớn có cùng phương pháp điều trị thường nằm liệt, suy nghĩ suốt ngày. Với những khác biệt này, các nhà khoa học đã khám phá nhiều điều kỳ lạ liên quan đến cơ chế sinh học, làm cho bệnh ung thư trẻ em có thể điều trị dễ hơn, góp phần làm tăng tỷ lệ khỏi bệnh, có thể đạt trên 80% thông qua những phương pháp điều trị hữu hiệu.
Và tiến bộ trong điều trị
Nếu những năm 50 và đầu thập niên 60 ở thế kỷ trước, trẻ em được chẩn đoán mắc bệnh ung thư sẽ khó qua khỏi trong vòng vài tháng, thì nay, nhờ chiếu xạ và hóa trị liệu đã ngăn chặn ung thư phát triển, riêng ung thư bạch cầu có thể chữa khỏi.
Ung thư ở trẻ em là căn bệnh hiếm gặp, chỉ chiếm khoảng 2% trong tổng số bệnh ung thư nói chung. Trong vòng 3 thập kỷ trở lại đây, y học tiếp tục đạt những thành tựu mới, trên 60% nhóm trẻ bị ung thư đều được tham gia các thử nghiệm lâm sàng, đây là chỉ tiêu quan trọng cho việc điều trị ung thư ở trẻ nhỏ, cũng nhờ việc làm này mà y học tìm ra nhiều giải pháp mang tính khả thi. Ngoài ra, cũng qua điều trị lâm sàng ở trẻ nhỏ, y học đã tìm thấy thêm những liệu pháp hữu ích điều trị cho cả người lớn.
Nhờ sự phối hợp chặt chẽ của ngành y với một số lĩnh vực khác nên nhiều dạng bệnh ung thư ở trẻ nhỏ có thể chữa khỏi, đến nay đạt trên 90%, tuy nhiên một số loại ung thư như u nguyên bào thần kinh (neuroblastoma) hoặc u xương ác tính vẫn chưa đạt thêm tiến bộ nào.
Một trong những trở ngại của việc điều trị ung thư ở trẻ em là làm tăng khả năng vô sinh của con người. Như trường hợp Maggie Rogers đề cập ở trên, theo thông tin mới nhất thì Maggie Rogers hiện đã bước vào tuổi 22 nhưng mới đây lại đi tiểu ra máu do chỉ còn 1 quả thận, đặc biệt là khả năng vô sinh cao. Theo ông Andrew Kung, Giám đốc Khoa cấy ghép tế bào, Bệnh viện New York, Mỹ, việc điều trị ung thư cho trẻ mắc bệnh đã để lại nhiều di chứng do tác dụng phụ gây ra, 1/3 các tác dụng phụ sẽ đe dọa cuộc sống của người bệnh. Một số loại thuốc hóa trị được chứng minh là gây ảnh hưởng đến chức năng tim, tác động đến thần kinh như giảm IQ, giảm khả năng tập trung. Những đứa con sinh ra từ những người phụ nữ đã qua xạ trị có tỷ lệ mắc bệnh ung thư vú khi trưởng thành cao hoặc tỷ lệ vô sinh như Maggie là thực tế. Vì vậy, đối với nhóm trẻ nhỏ mắc ung thư, hiện y học đang tìm cách hạn chế thấp nhất phản ứng phụ như dùng liều thấp nhất có thể, kể cả thuốc lẫn hóa xạ trị. Tuy nhiên, điều này lại mang tính trái ngược, đòi hỏi con người phải không ngừng tìm kiếm những phương pháp điều trị mới ít độc hại và hiệu quả hơn.
(Theo PSC, 10/2015)
Vũ Cao
