* Trào ngược dạ dày - thực quản là bệnh thường gặp ở mọi lứa tuổi. Bệnh gây khó chịu trong cuộc sống hằng ngày cho bệnh nhân và là nguyên nhân gây ra những biến chứng nặng nề như loét, hẹp, chảy máu thực quản, thậm chí dẫn tới ung thư. Việc chẩn đoán sớm, điều trị hợp lý và kịp thời sẽ giúp cải thiện cuộc sống cũng như giảm thiểu được các biến chứng nguy hiểm cho người bệnh.
Nội soi dạ dày cho bệnh nhân giúp xác định chính xác bệnh (ảnh lớn); hình ảnh trào ngược dạ dày - thực quản (ảnh nhỏ). Ảnh: T. Minh
Dấu hiệu nhận biết bệnh
Khi bị trào ngược dạ dày - thực quản thì ợ nóng, ợ chua là triệu chứng thường gặp nhất, đó là cảm giác gây ra do các thành phần của dịch dạ dày, trong đó có cả acid trào ngược lên thực quản. Bệnh nhân thấy nóng rát và chua từ vùng thượng vị, lan ngược lên phía sau xương ức có khi lên tận cổ họng. Ợ nóng thường tăng lên sau khi ăn, khi nằm xuống hoặc ưỡn người về phía trước. Khoảng gần một nửa bệnh nhân có cảm giác nuốt khó, đó là cảm giác thức ăn hay nước uống dừng lại phía sau xương ức ngay sau khi nuốt.
Ngoài các triệu chứng trên có thể gặp các triệu chứng không điển hình hoặc do biến chứng như nuốt đau, nôn, ợ hơi; khàn tiếng, đau họng, ho; tăng tiết nước bọt; hen phế quản... Nhưng không phải tất cả các trường hợp có ợ nóng thì đều có tổn thương thực quản nặng. Ngược lại, có trường hợp bệnh diễn biến âm thầm cho tới khi xuất hiện các biến chứng nguy hiểm như loét, chảy máu, hẹp hay ung thư rồi thì các triệu chứng mới xuất hiện.
Do đó, để chẩn đoán chính xác bệnh, ngoài dựa vào bệnh cảnh lâm sàng cần làm các thăm dò xét nghiệm. Nếu không có dấu hiệu điển hình thì phải theo dõi pH thực quản 24 giờ và nội soi thực quản...
Và dùng thuốc...
Các thuốc được dùng trong điều trị trào ngược dạ dày - thực quản gồm:
Thuốc điều hòa vận động
Metoclopramid: Thuốc này có tác dụng làm gia tăng vận động, thúc đẩy mở môn vị, dẫn đến làm vơi dạ dày từ đó làm giảm trào ngược dạ dày thực quản. Thuốc được dùng trước các bữa ăn. Trẻ em bằng nửa liều người lớn, có thể dùng đường hậu môn bằng các viên đạn. Tác dụng phụ: gây buồn ngủ và tăng trương lực ngoại tháp.
Domperidon: Thuốc có tác dụng làm tăng áp lực cơ vòng đoạn dưới thực quản do đó làm tăng sự vơi dạ dày dẫn đến làm giảm trào ngược. Thuốc uống trước khi ăn, chia 3 lần trong ngày. Đối với trẻ em nên dùng loại nhũ dịch cho dễ uống. Thuốc chống chỉ định với chảy máu dạ dày ruột, tắc ruột, do nguy cơ tác dụng phụ gây thủng ở ống tiêu hóa.
Sulpirid: Có tác dụng làm gia tăng trương lực đoạn dưới cơ vòng thực quản và làm giảm trào ngược. Thuốc này cũng đồng thời có tác dụng vào hệ thần kinh trung ương như các thuốc ngủ, do đó có tác dụng phụ là buồn ngủ, gây hội chứng ngoại tháp, chảy sữa, bất lực...
Metopimazin: Đây là thuốc chống nôn kháng tiết dopamin có tác dụng chọn lọc trên khu vực lẩy cò hoá học của não thất IV. Thuốc có tác dụng làm thay đổi vận động ống tiêu hóa nhưng không làm tăng sự vơi dạ dày do đó nó không làm cản trở sự hấp thu tiêu hóa cao của các thuốc phối hợp. Thuốc có nhiều dạng bào chế, tùy từng thể trạng và bệnh của bệnh nhân mà bác sĩ sẽ chỉ định cho dùng đường uống hoặc tiêm hay đặt hậu môn. Thuốc cũng được chỉ định dùng trước khi ăn.
Trào ngược dạ dày - thực quản.
Thuốc làm giảm tác động có hại của trào ngược
Các thuốc tạo màng ngăn dạ dày - thực quản như alginat: Alginic khi tiếp xúc với HCl sẽ tạo thành một lớp bọt nổi lên trên dịch vị. Trong trường hợp trào ngược nhờ lớp gel này sẽ bảo vệ cho niêm mạc thực quản khỏi bị tác động của acid dạ dày. Thuốc được sử dụng sau mỗi bữa ăn và trước lúc đi ngủ. Ngoài ra còn có thuốc dimeticol, cũng là một chất có tác dụng bảo vệ niêm mạc tương tự như thuốc trên.
Thuốc có tác dụng bảo vệ niêm mạc như sucralfat có tác dụng gắn với protein tạo hàng rào bảo vệ niêm mạc dạ dày thực quản chống lại các tác nhân từ dạ dày. Thường chỉ định sucralfat trong các trường hợp bệnh trào ngược vừa đến nặng. Thuốc được uống trước bữa ăn và trước lúc đi ngủ. Cần lưu ý là nếu phải dùng phối hợp thuốc thì cần tránh dùng thuốc antacid hoặc kháng histamin H2 ít nhất 30 phút trước hoặc sau khi uống sucralfat.
Ngoài ra còn sử dụng các thuốc kháng acid (maalox, phosphalugel..), thuốc kháng thụ thể H2 (như cimetidin, ranitidin, nizatidin, famotidin) hoặc thuốc ức chế bơm proton (như omeprazol, lansoprazol, pantoprazol, rabeprazol, esomeprazol) tùy theo tình trạng lâm sàng của bệnh nhân mà bác sĩ sẽ chỉ định.
Hiện nay, việc điều trị với thuốc ức chế bơm proton đạt thành công nhất, trong đó có khoảng nửa số bệnh nhân có thể duy trì sự thành công chỉ cần điều trị bằng thuốc ức chế bơm proton cách ngày hoặc dùng một loại kháng thụ thể H2.
Đặc biệt, bên cạnh việc dùng thuốc thì việc duy trì chế độ ăn uống sinh hoạt hợp lý sẽ góp phần quan trọng trong việc điều trị bệnh lý trào ngược dạ dày - thực quản. Mỗi bữa không nên ăn quá nhiều, nên ăn làm nhiều bữa, 4 - 5 bữa mỗi ngày, mỗi bữa ăn ít một; không nên ăn chất lỏng, nên ăn đặc, khô; sau khi ăn không nên nằm nhiều, ngồi ở tư thế cúi ra phía trước, nằm ngủ ở tư thế đầu dốc cao; bỏ hẳn một số thức ăn làm giảm trương lực cơ vòng như socola, thuốc lá, cà phê, chất mỡ, nước khoáng có hơi; ăn chậm, nhai nát kỹ, tránh nuốt hơi vào dạ dày; không được dùng một số thuốc làm giảm trương lực cơ vòng dưới thực quản như estrogen, progesteron, anticholinergic, barbituric, ức chế calci, diazepam, theophylin. Chỉ phẫu thuật khi điều trị nội khoa không khỏi và khi có biến chứng nặng nề.