Dị tật bẩm sinh khe hở môi và khe vòm miệng là một bệnh phổ biến tại Việt Nam cũng như các nước châu Á. Trong dân gian hay gọi bệnh này là sứt môi - hở hàm ếch. Căn bệnh này có tần suất mắc khá cao: cứ khoảng 500-600 trẻ sinh ra có một trẻ mắc. Hiện nay, việc điều trị đã có rất nhiều tiến bộ. Nếu ngay từ khi mới sinh ra, được tư vấn, điều trị đúng đắn, đúng thời điểm thì sẽ không để lại bất kỳ di chứng nào cho người bệnh.
Thời điểm nào phẫu thuật là tốt?
Phẫu thuật khe hở môi: do vấn đề tâm lý, gia đình muốn phẫu thuật cho trẻ ngay sau sinh nhưng hiện nay tất cả các trung tâm ở các nước phát triển trên toàn thế giới đều khuyến cáo nên phẫu thuật khe hở môi khi trẻ đạt 3-4 tháng và cân nặng trên 6kg.
Lý do không nên phẫu thuật sớm:
Trẻ sơ sinh dễ bị stress do môi trường mới lạ, cần thời gian để trẻ thích nghi.
Thông qua việc vận động môi như bú sữa, lượng cơ vòng môi sẽ gia tăng và phát triển đầy đủ giúp cho việc phẫu thuật được dễ dàng.
Phẫu thuật muộn sẽ an toàn cho gây mê và theo dõi sau mổ.
Có thời gian điều trị chỉnh hình trước phẫu thuật, giúp phục hồi sự biến dạng của mũi và xương hàm trên.
Vì tính an toàn của phẫu thuật, cha mẹ hãy chờ đợi đến giai đoạn 3-4 tháng.
Phẫu thuật khe hở vòm miệng: an toàn nhất là trước thời kỳ tập nói, tuổi bé khoảng từ 18-24 tháng, thể trọng đạt 10kg. Trường hợp khe hở vòm mềm có thể phẫu thuật sớm hơn, lúc trẻ 12 tháng tuổi. Mổ sớm có lợi cho trẻ về mặt ngôn ngữ nhưng mổ muộn có lợi về mặt phát triển xương hàm. Phẫu thuật ở thời kỳ 18-24 tháng vẫn gây ức chế sự phát triển của xương hàm trên nên sau mổ cần thăm khám định kỳ để có điều trị thích hợp.
Chăm sóc trước khi phẫu thuật
Chăm sóc trẻ trước khi phẫu thuật cũng rất quan trọng, để trẻ đạt được các tiêu chuẩn về sức khỏe, thể trạng cho ca phẫu thuật mới có được hiệu quả điều trị như mong muốn. Sau khi ra đời và tình trạng cho phép vận chuyển, hãy bế con bạn đến các bác sĩ nhi khoa và răng hàm mặt để được loại trừ các bệnh toàn thân, tư vấn chế độ dinh dưỡng, cách cho ăn và điều trị chỉnh hình trước phẫu thuật.
Chỉnh hình trước phẫu thuật
Bé cần được bác sĩ răng hàm mặt điều trị chỉnh hình trước phẫu thuật trong các trường hợp: khe hở môi, vòm miệng toàn bộ rộng; mấu tiền hàm nhô ra trước (với khe hở môi vòm 2 bên); cánh mũi, trụ mũi xẹp, biến dạng nhiều; bé bú được ít và hay sặc trớ; lưỡi của trẻ luôn đưa vào trong khe hở.
Bác sĩ sẽ làm cho bé một khí cụ chuyên biệt có vai trò: giúp bé bú mút dễ dàng do tạo áp lực âm trong khoang miệng, giảm sự sặc sữa. Khí cụ giúp thu hẹp độ rộng của khe hở môi, khe hở cung hàm, khe hở vòm từ 20- 35%. Chỉnh hình nâng cao, làm tròn cánh mũi, dựng thẳng trụ mũi. Đẩy khối tiền hàm vào trong (với khe hở môi vòm 2 bên). Ngăn lưỡi không chui vào khe hở, không làm khe hở rộng thêm. Kéo dài phần môi bị ngắn, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho phẫu thuật.
Việc điều trị chỉnh hình có thể bắt đầu từ 2 ngày tuổi nếu trẻ khỏe, giúp cho bé được nuôi dưỡng tốt và chuẩn bị tiền đề tốt nhất cho phẫu thuật.
Chăm sóc và dinh dưỡng
Trước khi phẫu thuật vấn đề khó khăn nhất của bà mẹ là cho con bú. Hầu hết các trẻ khe hở môi vòm miệng đều không bú mẹ được và cũng không bú được bằng bình sữa thông thường. Do đó trẻ cần bình sữa chuyên dụng. Sữa ăn có thể là sữa mẹ vắt ra hoặc sữa công thức.
Các mẹ cần lưu ý là trẻ sẽ mất nhiều thời gian hơn và mất sức hơn để đạt được cùng một lượng sữa so với trẻ bình thường. Số lần mẹ cho bé bú cần nhiều hơn, thời gian cho một lần không quá dài (nên dưới 15 phút) để tránh làm bé kiệt sức.
Ngoài vấn đề dinh dưỡng, bố mẹ cần đảm bảo chăm sóc trẻ trong một điều kiện tốt nhất như: giữ vệ sinh: vệ sinh da - mắt - rốn. Vệ sinh bình sữa và dụng cụ hút sữa; giữ ấm; tiêm phòng; tránh các môi trường lây nhiễm...
ThS.BS. Nguyễn Thị Ngọc Lan (Bệnh viện Nhi Trung ương)
Mời xem tiếp kỳ II: Điều trị khe hở môi vòm miệng - Quá trình lâu dài,
