Đột quỵ hiện vẫn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật trên toàn cầu. Theo thống kê lâm sàng, 60–80% người bệnh sau đột quỵ gặp rối loạn vận động, trong đó dáng đi và chức năng chi trên là hai vấn đề bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tìm kiếm các phương pháp hỗ trợ mới, nhằm tối ưu hiệu quả vật lý trị liệu và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh.
Tại Hội nghị khoa học kỹ thuật thường niên năm 2025 do Bệnh viện Phục hồi chức năng – Điều trị bệnh nghề nghiệp TPHCM tổ chức ngày 18/12, báo cáo của BS. Huỳnh Lê Thanh Trúc đã mang đến một góc nhìn vừa khoa học, vừa giàu tiềm năng ứng dụng: Âm nhạc trị liệu trong phục hồi vận động sau đột quỵ.
Âm nhạc trị liệu – không chỉ là "nghe nhạc cho vui"
Theo Hiệp hội Âm nhạc trị liệu Hoa Kỳ (AMTA), âm nhạc trị liệu là việc sử dụng âm nhạc có cấu trúc, dưới sự hướng dẫn của chuyên gia được đào tạo bài bản, nhằm đạt được các mục tiêu thể chất, tinh thần, nhận thức và xã hội cho người bệnh.
Các đại biểu nghe báo cáo khoa học tại hội nghị.
Trong phục hồi chức năng thần kinh, âm nhạc không đơn thuần mang tính giải trí, mà đóng vai trò như một "đồng hồ dẫn nhịp", giúp não bộ đồng bộ hóa hoạt động vận động theo nhịp âm thanh – một cơ chế được gọi là đồng bộ thính giác - vận động.
Nhiều nghiên cứu cho thấy, não bộ con người có xu hướng tự động điều chỉnh chuyển động theo nhịp điệu âm thanh ổn định. Nhịp nhạc đều đặn giúp kích hoạt đồng thời nhiều vùng não liên quan đến vận động như vỏ vận động sơ cấp, vùng tiền vận động và vùng bổ trợ vận động, đồng thời tăng cường kết nối giữa hệ thính giác và vận động.
Ở bệnh nhân đột quỵ, cơ chế này góp phần bù trừ các vùng não bị tổn thương, thúc đẩy tính dẻo thần kinh (neuroplasticity) và hỗ trợ quá trình học lại các kỹ năng vận động đã mất. Kết quả lâm sàng ghi nhận bước đi đều hơn, dài hơn, phối hợp tay – chân nhịp nhàng và cải thiện rõ khả năng thăng bằng.
Hai kỹ thuật cốt lõi: Dễ triển khai, chi phí thấp
Trong báo cáo, BS. Huỳnh Lê Thanh Trúc nhấn mạnh hai kỹ thuật âm nhạc trị liệu đang được chứng minh hiệu quả cao trong phục hồi sau đột quỵ.
Thứ nhất là Rhythmic Auditory Stimulation (RAS) – kỹ thuật sử dụng nhịp lặp đều (metronome hoặc âm nhạc có giai điệu rõ ràng) để hướng dẫn bệnh nhân tập đi đúng nhịp. Đây được xem là kỹ thuật có bằng chứng khoa học mạnh nhất hiện nay trong phục hồi dáng đi sau đột quỵ. Nhịp điệu ổn định giúp não đồng bộ hóa vận động, cải thiện độ chính xác, tính ổn định và tốc độ bước đi.
Y học phục hồi đang trở mình phát triển.
Quy trình RAS tiêu chuẩn bao gồm đánh giá nhịp bước nền của bệnh nhân, sau đó điều chỉnh nhịp âm thanh tăng hoặc giảm khoảng 5–10% tùy mục tiêu điều trị. Mỗi buổi tập kéo dài 20–30 phút, thực hiện 3–5 buổi mỗi tuần. Cá thể hóa nhịp điệu được xem là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả can thiệp.
Thứ hai là Music-Supported Therapy (MST) – phương pháp đặc biệt hiệu quả trong phục hồi chức năng chi trên. Người bệnh thực hiện các động tác như gõ nhịp, nhấn phím đàn, điều khiển nhạc cụ đơn giản hoặc lặp lại các chuyển động có gắn với âm thanh. MST tạo ra kích thích đa chiều (thính giác – xúc giác – vận động), giúp hình thành các liên kết thần kinh mới, tăng lưu lượng máu đến bán cầu não tổn thương và cải thiện khả năng vận động tinh của bàn tay.
Theo báo cáo, âm nhạc trị liệu có thể được áp dụng cho hầu hết bệnh nhân sau đột quỵ, đặc biệt ở giai đoạn bán cấp và mạn tính. Phương pháp này dễ tích hợp vào các chương trình vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu hoặc phục hồi chức năng hướng mục tiêu, với tần suất 3–5 buổi mỗi tuần, mỗi buổi 20–40 phút.
Ưu điểm nổi bật của âm nhạc trị liệu là không xâm lấn, chi phí thấp, giúp cải thiện vận động đồng thời nâng cao cảm xúc, động lực tập luyện và sự tuân thủ điều trị của người bệnh. Tuy nhiên, hiệu quả can thiệp vẫn phụ thuộc vào đặc điểm cá nhân và đòi hỏi nhân viên y tế có kiến thức nền về âm nhạc trị liệu, cũng như quy trình chuẩn hóa phù hợp.
Kết luận báo cáo, BS. Huỳnh Lê Thanh Trúc khẳng định âm nhạc trị liệu, đặc biệt là RAS và MST, là công cụ bổ trợ hiệu quả trong phục hồi vận động sau đột quỵ. Việc tích hợp phương pháp này vào chương trình phục hồi đa ngành không chỉ giúp tối ưu kết quả lâm sàng, mà còn góp phần nâng cao chất lượng sống và khả năng hòa nhập cộng đồng cho người bệnh.
Hội nghị khoa học "liên kết vùng"
Với 53 báo cáo khoa học do những chuyên gia giàu kinh nghiệm trong các lĩnh vực Nội, Ngoại khoa, Dinh dưỡng, Phục hồi chức năng, Y học cổ truyền… trình bày, Hội nghị khoa học kỹ thuật thường niên năm 2025 được xem là "dấu ấn mới" của Bệnh viện Phục hồi chức năng – Điều trị bệnh nghề nghiệp TPHCM.
Bên cạnh đó, sự hiện diện của lãnh đạo Hội Phục hồi chức năng Việt Nam; của đông đảo đại biểu là lãnh đạo các cơ sở y tế, trường đại học gắn bó mạnh mẽ với lĩnh vực phục hồi chức năng trên cả nước tại hội nghị còn khiến tính "liên kết vùng" thể hiện rõ nét.
PGS.TS.BS Phan Minh Hoàng - Giám đốc Bệnh viện Phục hồi chức năng – Điều trị bệnh nghề nghiệp TPHCM - chia sẻ tại hội nghị.
Theo PGS.TS.BS Phan Minh Hoàng – Giám đốc Bệnh viện Phục hồi chức năng – Điều trị bệnh nghề nghiệp TPHCM, hội nghị là diễn đàn quan trọng để đề ra những giải pháp hiệu quả cho những thách thức đang đặt ra. Đồng thời mở ra cơ hội hợp tác và phát triển vùng giữa bệnh viện Bệnh viện Phục hồi chức năng – Điều trị bệnh nghề nghiệp TPHCM và các bệnh viện trong khu vực phía Nam.
"Hy vọng, với sự hỗ trợ của Hội Phục hồi chức năng Việt Nam, Sở Y tế TPHCM, sự ủng hộ của quý đồng nghiệp, Bệnh viện Phục hồi chức năng – Điều trị bệnh nghề nghiệp TPHCM sẽ tiếp tục phát triển vai trò chỉ đạo tuyến sang nhiều vùng, nhiều khu vực mới…" – PGS.TS.BS Phan Minh Hoàng chia sẻ tại hội nghị.
Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, Phó Giám đốc Sở Y tế TPHCM Nguyễn Hoài Nam nhấn mạnh: Phục hồi chức năng là một trong bốn trụ cột của y học hiện đại, cùng với phòng bệnh, chữa bệnh và nâng cao sức khỏe.
"Chúng ta không chỉ giúp bệnh nhân sống sót, mà quan trọng hơn là giúp họ sống có chất lượng, tái hòa nhập cộng đồng và làm chủ cuộc sống của chính mình. Tại hội nghị này, mỗi đề tài khoa học, dù nhỏ nhất, đều có thể trở thành tia hy vọng mới cho những người khuyết tật, những bệnh nhân sau biến cố y khoa hay trẻ em có nhu cầu đặc biệt", lãnh đạo Sở Y tế khẳng định.
