Vừa qua, Bệnh Nhiệt đới Trung ương tiếp nhận một bệnh nhân nam ở Lạng Sơn bị sán não với khoảng 50 ổ sán trong não. Đây là ca bệnh được nhiều người quan tâm. Đáp ứng nhu cầu muốn tìm hiểu về bệnh sán não của đông đảo bạn đọc, báo Sức khỏe&Đời sống xin giới thiệu bài viết sau đây.
Thủ phạm gây bệnh sán não
Ấu trùng sán lợn gây bệnh mạn tính cho người với các tổn thương ở da, cơ, não... Bệnh ở da và cơ gọi là bệnh “người gạo”, ảnh hưởng tới thẩm mỹ là chính. Bệnh ở não gọi là sán não, có thể gây động kinh, co giật, rối loạn tâm thần, đột tử...
Một con sán dây lợn trưởng thành dài từ 2-3m, đường kính khoảng 1mm, có nhiều đốt. Một đốt sán già có thể chứa tới 55 nghìn trứng, những đốt già ở cuối thường rụng thành từng đoạn 5, 6 đốt liền nhau theo phân ra ngoài. Người là vật chủ chính của sán, còn lợn và các con vật nuôi khác như chó mèo là vật chủ phụ. Khi lợn ăn phải đốt sán hoặc trứng sán, trứng sán qua dạ dày đến ruột, ấu trùng chui qua thành ruột vào hệ tuần hoàn và đi khắp cơ thể lợn. Sau 2 tháng, ấu trùng tạo thành một nang có vỏ bọc ngoài, kích thước 17-20 x 7-10mm, lúc này con lợn bệnh được gọi là lợn gạo (cysticereus cellulosae). Trong các nang này có dịch màu trắng, có mẩu đầu sán với 4 giác và 2 vòng móc.
Hình ảnh ổ sán trong não trên phim chụp cắt lớp. Các ổ sán trong não người bệnh.
Nếu người ăn phải trứng sán dây lợn theo thức ăn vào cơ thể, dưới tác dụng của dịch tiêu hoá, trứng từ các đốt sán già được giải phóng, hàng nghìn ấu trùng thoát ra khỏi trứng và chui qua thành ruột vào hệ tuần hoàn đi khắp cơ thể, vào các cơ, các mô, phát triển thành nang ấu trùng sán. Người có nang ấu trùng sán còn gọi là bệnh “người gạo”. Ấu trùng lên não làm ổ trong não gọi là bệnh sán não.
Biểu hiện của sán não và bệnh “người gạo”
Bệnh sán não xảy ra khi kén sán có ở não từ một đến nhiều ổ. Mức độ tổn thương nặng hay nhẹ phụ thuộc vào số lượng kén sán có trong não. Biểu hiện thường gặp là: bệnh nhân bị nhức đầu, buồn nôn hoặc nôn, cơn co giật (động kinh), liệt nửa người hoặc tê bì rối loạn cảm giác, khó ngủ hoặc mất ngủ, mờ mắt, tăng áp lực sọ não, suy nhược thần kinh, rối loạn tâm thần, bệnh nhân có thể bị đột tử.
Hầu hết bệnh nhân nhiễm sán não đến bệnh viện khám với biểu hiện đau đầu kéo dài hoặc bị co giật, điều trị tại tuyến cơ sở nhiều tháng, thậm chí nhiều năm không đỡ với chẩn đoán đau đầu, động kinh. Nhưng khi đi chụp cắt lớp, hình ảnh nang sán não dễ dàng được phát hiện, có những nang lớn từ 0,5-1cm. Nếu bị nang sán quá lâu, có thể để lại các nốt vôi hóa trong não.
Bệnh người gạo gồm các triệu chứng: ở da có các nang nhỏ, bằng hạt đỗ hoặc hạt dẻ, tròn, chắc, không đau, di động trên nền sâu và lăn dưới da, màu da ở trên nang vẫn bình thường. Các nang sán hay nổi ở mặt trong cánh tay nhưng có thể nổi ở bất kỳ vị trí nào và có tính chất đối xứng. Ở người bị bệnh lâu năm, các u nang sán sau nhiều năm sẽ bị vôi hoá, lúc này chụp phim Xquang có thể phát hiện được.
Ngoài ra, ấu trùng sán còn gây bệnh ở nhiều cơ quan khác. Ở mắt: nang ấu trùng có thể nằm trong hốc mắt, mi mắt, trong kết mạc, thuỷ tinh thể, tiền phòng, làm giảm thị lực hoặc bị mù tuỳ theo vị trí của ấu trùng trong mắt. Ở tim: nang ấu trùng ở cơ tim làm cho tim đập nhanh, tiếng tim bị biến đổi, bệnh nhân dễ bị ngất...
Xét nghiệm phân tìm thấy đốt sán và trứng sán; sinh thiết u nang ở da tìm thấy ấu trùng sán lợn. Chụp phim Xquang, chụp não thất hoặc soi đáy mắt phát hiện thấy u nang sán hoặc ấu trùng sán.
Điều trị không đơn giản
Bệnh nhân sán não cần được nhập viện điều trị để theo dõi chặt chẽ tiến triển của bệnh. Có thể dùng một trong hai loại thuốc diệt ấu trùng sán lợn ở não là: prazyquantel, albendazole; thuốc chống viêm corticoid nhằm mục đích làm giảm phản ứng viêm và quá mẫn do dùng thuốc diệt kén sán. Do tác dụng diệt ấu trùng sán của thuốc sẽ xuất hiện một số thay đổi về cấu trúc của kén sán và tổ chức nhu mô não. Khi thuốc ngấm vào kén sán sẽ làm kén sán trương lên, kích thước có thể gấp 3 lần ban đầu. Cấu trúc màng của kén sán cũng thay đổi, dịch nội kén sán thoát dần ra ngoài kéo theo protein ra nhu mô não, kén sán xẹp nhỏ dần. Khi các protein này gây phản ứng với não và phản ứng viêm dữ dội dẫn đến phù não và các phản ứng khác của cơ thể, có thể dẫn đến tử vong. Corticoid được sử dụng trước khi uống thuốc diệt ấu trùng sán não 5 ngày và duy trì trong suốt các đợt điều trị.
Phẫu thuật: đặt dẫn lưu não thất trong trường hợp kén sán làm tắc nghẽn lưu thông dịch não tủy, gây não úng thủy; phẫu thuật lấy kén sán nếu kén sán trong nội nhãn cầu. Sau phẫu thuật phải tiếp tục điều trị nội khoa.
Phẫu thuật u nang ở da để giải quyết yếu tố thẩm mỹ hoặc u nang chèn ép các dây thần kinh.
Lời khuyên của bác sĩ
Sán não là bệnh rất nguy hiểm, nhưng phòng tránh được khi bạn có hiểu biết về bệnh này. Bạn đừng để sán làm ổ trong não với các biện pháp phòng tránh sau đây: thực hiện ăn chín uống sôi, không ăn tiết canh lợn, lòng lợn, gỏi, thịt lợn tái... không ăn thịt lợn gạo, không ăn sống hoặc tái các loại rau trồng dưới nước như rau ngổ, rau muống, rau cần... mà phải nấu chín kỹ mới ăn; rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh; vệ sinh môi trường sạch sẽ; xây hố xí hợp vệ sinh; không đại tiện bừa bãi; không nuôi lợn thả rông...; dùng thuốc tẩy sán dây lợn khi đã bị nhiễm sán.
ThS. Bùi Quỳnh Nga
