U vàng phát ban là một trong những thể u vàng gồm: u vàng thể phát ban, u vàng thể phẳng bao gồm u vàng mi mắt, u vàng thể củ, u vàng ở gân, u vàng thể sùi.
U vàng phát ban hiện diện do sự lắng đọng lipid dưới da. Chúng có thể phát triển do tăng triglyceride máu. Một số tình trạng có thể gây ra nồng độ triglyceride cao trong huyết thanh, có khả năng dẫn đến u vàng phát ban, bao gồm: béo phì, bệnh đái tháo đường, lạm dụng rượu, suy giáp.
Các triệu chứng
U vàng phát ban thường không có triệu chứng nào ngoài sự xuất hiện của các tổn thương. Tuy nhiên, người bệnh có thể bị ngứa hoặc đau, hoặc cả 2 triệu chứng.
Các tổn thương xuất hiện như những dát nhỏ hoặc sẩn nhỏ sáng bóng có kích thước thường từ 1-4 mm. U vàng phát ban thường xuất hiện ở mông, vai, mặt duỗi của tay chân. Tuy nhiên, vẫn có thể phát triển trên khắp cơ thể, bao gồm cả trên mặt và trong miệng dù hiếm gặp. U vàng thể phát ban là những tổn thương lành tính, khởi phát đột ngột và có thể tự biến mất sau vài tuần. Dấu hiệu Koebner (sự xuất hiện u vàng tại các vị trí chấn thương da) có thể gặp. Tổn thương có thể có màu vàng, hồng, nâu hoặc màu da.
Về mô bệnh học, các u vàng thể này cho thấy: các tế bào bọt, thâm nhiễm hỗn hợp tế bào viêm bao gồm lympho, bạch cầu trung tính và mô bào, có hình ảnh lắng đọng lipid ngoại bào. Số lượng tế bào bọt ít trong giai đoạn sớm.
U vàng thể phát ban thường liên quan tới tăng triglyceride máu nguyên phát và thứ phát. Đôi khi, nó là dấu hiệu ban đầu của bệnh đái tháo đường, viêm tụy do tăng triglyceride máu.
U vàng phát ban thường xuất hiện ở lưng, mông, mặt duỗi tay chân hơn là trên mặt, trong miệng.
Điều trị như thế nào?
Điều trị u vàng phát ban tùy theo nguyên nhân. Các triệu chứng và sự xuất hiện của u vàng sẽ giảm bớt hoặc biến mất hoàn toàn sau khi điều trị đúng nguyên nhân - những rối loạn cơ bản như đã nói ở trên. Ngoài thuốc, thay đổi chế độ ăn uống lành mạnh và tăng cường hoạt động thể chất có thể giúp điều trị u vàng phát ban. Ăn nhiều rau, xà lách, ngũ cốc và cá hơn, giảm tiêu thụ chất béo bão hòa (thịt, các sản phẩm từ sữa, dừa...), giảm tiêu thụ đường (có trong đồ uống có ga, đồ ngọt, bánh quy và bánh ngọt). Phương pháp này có hiệu quả đối với những người bị thừa cân hoặc béo phì, cũng như giảm lượng calo từ từ và tăng cường hoạt động thể chất sẽ giúp giảm các triệu chứng của bệnh.
Nếu u vàng phát ban không biến mất trong vòng vài tuần với những biện pháp kể trên, bác sĩ có thể kê một số loại thuốc để điều trị như: Thuốc statin làm giảm sản xuất cholesterol ở gan và giảm nhẹ triglycerid; fibrates, có thể phối hợp cùng với statin để giảm triglycerid; ezetimibe (zetia) làm giảm nồng độ cholesterol; Axit nicotinic (vitamin B3) làm giảm cholesterol và triglycerid.
Phẫu thuật có thể là lựa chọn sau cùng khi những biện pháp điều trị trên không hiệu quả như mong đợi.
U vàng phát ban và mối liên quan tới bệnh đái tháo đường
Đái tháo đường là một bệnh rối loạn mạn tính ảnh hưởng đến việc sản xuất hoặc chức năng của insulin trong cơ thể. Bệnh nhân đái tháo đường type 2 không được điều trị sẽ bị giảm hoạt động men lipoprotein lipase - là men đóng một vai trò quan trọng trong việc phá vỡ chất béo trong máu dẫn đến tăng triglyceride máu. Nếu nồng độ triglycerid trong huyết thanh đủ cao sẽ gây ra u vàng phát ban. U vàng phát ban phổ biến hơn ở người mắc đái tháo đường type 2, nhưng vẫn có thể gặp ở người mắc đái tháo đường type 1.
Không phải ai bị u vàng phát ban đều mắc bệnh đái tháo đường. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là nếu u vàng xuất hiện, có thể là dấu hiệu cảnh báo về bệnh đái tháo đường.
Các biến chứng
Bản thân các tổn thương da có thể tự khỏi mà không cần can thiệp y tế trong vòng vài tuần sau khi xuất hiện. Tuy nhiên, chúng chỉ ra một rối loạn cơ bản cần giải quyết do các biến chứng tiềm ẩn.
Một trong những biến chứng là người bệnh có nguy cơ cao bị viêm tụy do tăng triglycerid. Trong phát ban u hạt vàng, chuẩn độ triglyceride cao trên 4000 có thể gây tăng lipid huyết võng mạc (lipidemia retinalis). Soi đáy mắt (funduscopic) thấy các vết màu hồng hoặc trắng ở tiểu động mạch và tiểu tĩnh mạch võng mạc. Nếu không điều trị, tăng triglyceride máu nặng có thể biểu hiện bằng đau bụng, gan-lách to, viêm tụy, khó thở do giảm khuếch tán của phổi và bất thường thu nhận oxy của Hb.
Nếu u vàng phát ban xuất hiện do nguyên nhân cơ bản là bệnh đái tháo đường, người bệnh nên đi khám bác sĩ. Nếu không có phương pháp điều trị chính xác, người bệnh có thể gặp các biến chứng nặng nề và nguy hiểm do bệnh đái tháo đường. Đái tháo đường không được kiểm soát cũng thường là nguyên nhân tăng triglyceride máu.
Lời khuyên của thầy thuốc
Mọi người nên đi khám nếu nhận thấy sự xuất hiện của các tổn thương giống như u vàng phát ban. Qua khám, làm các xét nghiệm, bác sĩ có thể kiểm tra và chẩn đoán nguyên nhân là rối loạn cơ bản nào và đưa ra kế hoạch điều trị giúp quản lý và kiểm soát tình trạng bệnh không để bệnh diễn tiến gây những biến chứng nặng nề. Thay đổi chế độ ăn uống và thuốc cũng có thể điều trị u vàng phát ban. Quan trọng là người bệnh nên thảo luận về mọi thay đổi trong chế độ ăn uống và sử dụng thuốc với bác sĩ.