Carcinoid là các thể ung thư bất thường, tiến triển chậm, nó thường xuất phát từ nhiều cơ quan trong cơ thể nhưng chủ yếu là từ đường tiêu hóa (ruột thừa, dạ dày, ruột non, đại tràng, trực tràng...) và từ phổi, ngoài ra có thể từ buồng trứng và tinh hoàn.
Các u carcinoid có nhiều điểm khác với các loại ung thư thông thường. Nó phát triển rất chậm và ít khi có triệu chứng trừ khi ở giai đoạn muộn. Ngay cả khi xem dưới kính hiển vi thì các u carcinoid vẫn có vẻ như bình thường, thậm chí ở cả giai đoạn nó đã có di căn. U carcinoid có thể sản xuất và phóng thích các hormon vào cơ thể và gây ra các triệu chứng bất thường, ví dụ như tiêu chảy hay cơn nóng bừng mặt.
Biểu hiện của bệnh
Ở giai đoạn sớm không có triệu chứng nên rất khó chẩn đoán sớm các u carcinoid. Trong nhiều trường hợp, u carcinoid được phát hiện tình cờ khi thăm khám bệnh khác. Tùy vị trí của khối u mà có các biểu hiện như:
U carcinoid đường tiêu hóa: u ở dạ dày: đau bụng; u ở ruột non và đại tràng: rối loạn nhu động ruột, đau bụng hoặc đôi khi gây tắc ruột; u ở trực tràng: đau và chảy máu trực tràng.
U carcinoid ở phổi: Viêm phổi tái phát, ho và đau ngực. Một số trường hợp gây ho ra máu.
Các triệu chứng có thể là do u carcinoid: Có cơn nóng bừng mặt cổ; tiêu chảy nhiều và kéo dài; khó thở, thở có tiếng rít; tim đập nhanh và mạnh; mệt mỏi; sưng chân và vùng mắt cá; đau bụng hoặc đầy bụng.
Tất cả những triệu chứng trên không đặc hiệu với u carcinoid, có thể do nhiều bệnh lý khác gây nên. Tuy nhiên nếu nó kéo dài và tăng lên thì phải đi khám ngay.
Nguyên nhân gây u
Chưa rõ nguyên nhân gây u carcinoid. U carcinoid xuất phát từ các tế bào thuộc hệ thần kinh nội tiết nên nó vừa có khả năng tiết hormon vừa có những đặc tính giống như tế bào thần kinh. Trong hệ tiêu hóa các tế bào nội tiết thần kinh có tác dụng điều hòa giải phóng các chất dịch tiêu hóa, kiểm soát sự vận chuyển thức ăn ở dạ dày và ruột, ngoài ra có thể giúp kiểm soát sự phát triển của các loại tế bào khác trong hệ tiêu hóa. Còn ở phổi, các tế bào nội tiết thần kinh giúp kiểm soát dòng khí và máu, và có thể kiểm soát sự phát triển của các tế bào phổi khác. U carcinoid xuất hiện khi những tế bào thần kinh nội tiết này bị biến đổi và phát triển quá mạnh. Đầu tiên các u carcinoid rất nhỏ và phát triển chậm. Chưa rõ nguyên nhân nào khiến u phát triển nhanh hơn, gây ra các triệu chứng trong khi một số trường hợp u vẫn nhỏ và không có biểu hiện gì.
Mặc dù u carcinoid có thể xuất hiện ở bất kỳ lứa tuổi nào nhưng nó phổ biến hơn ở người già. U carcinoid gặp nhiều ở nữ hơn nam. Bố mẹ có u carcinoid thì con dễ bị hơn. Ngoài ra tiền sử gia đình bị bệnh đa u tuyến nội tiết týp 1 cũng được coi là yếu tố nguy cơ của carcinoid. Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ bị u carcinoid ở phổi. Các bệnh lý khác như dạ dày không sản xuất được acid, viêm dạ dày, hay bệnh thiếu máu ác tính... làm tăng nguy cơ bị carcinoid đường tiêu hóa.
Những biến chứng của bệnh
Tim mạch: Các hormon carcinoid có thể gây dày lớp nội mạc của các buồng tim, van tim và mạch máu. Điều đặc biệt là buồng tim bên phải hay bị ảnh hưởng hơn so với bên trái. Hậu quả là gây hở các van 2 lá và van 3 lá nhưng lại gây hẹp van động mạch phổi. Nếu không được điều trị thì các bệnh lý này có thể gây phì đại tim và suy tim.
Hội chứng Cushing: U carcinoid ở phổi có khả năng sản xuất quá nhiều hormon ACTH, từ đó kích thích tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều hormon cortisol. Nếu tình trạng này kéo dài sẽ gây ra hội chứng Cushing.
Bệnh to đầu chi: U carcinoid phổi cũng có khả năng sản xuất quá nhiều hormon tăng trưởng GH gây ra bệnh to đầu chi (Acromegaly).
Tắc ruột: Các u carcinoid lớn ở ruột có thể gây tắc nghẽn ruột, nếu kéo dài có thể gây hoại tử ruột chỗ bị tắc dẫn đến thủng ruột, nhiễm khuẩn và shock nặng với tỷ lệ tử vong cao.
Loét dạ dày: Một số u carcinoid ở dạ dày tiết quá nhiều hormon gastrin kích thích dạ dày sản xuất nhiều acid. Hậu quả là dạ dày có nhiều ổ loét, gây xuất huyết, thậm chí thủng... được gọi là hội chứng Zollinger-Ellison.
Các phương pháp điều trị
Phương pháp điều trị u carcinoid phụ thuộc vào đã có di căn hay chưa. Nếu chưa có di căn thì chỉ cần phẫu thuật lấy khối u là đủ. Còn nếu đã có di căn thì phương pháp điều trị lại khác, bao gồm:
Làm chậm phát triển của khối u: Tiêm thuốc octreotid (sandostatin) hàng tháng có thể làm chậm tốc độ phát triển khối u và làm giảm các triệu chứng như nóng bừng mặt hay tiêu chảy.
Can thiệp làm ngừng cấp máu cho khối u di căn vào gan bằng cách làm tắc động mạch gan. Thủ thuật này có một số nguy cơ nên các thầy thuốc sẽ phải trao đổi kỹ với người bệnh.
Giết các tế bào ung thư bằng nhiệt: Sử dụng sóng radio để tạo ra nhiệt năng truyền qua 1 cái kim áp sát tế bào ung thư ở gan để tiêu diệt các tế bào này. Phương pháp này được chỉ định cho những bệnh nhân có một số ổ di căn nhỏ ở gan. Nó khá an toàn, nguy cơ bị nhiễm khuẩn hay chảy máu thấp.
Hóa chất: cũng có tác dụng tiêu diệt và làm nhỏ khối u.
ThS. Nguyễn Quang Bảy