PrEP đã trở thành một trong những chiến lược y tế công cộng hiệu quả nhất để ngăn ngừa HIV, giúp giảm tới 99% nguy cơ lây nhiễm qua đường tình dục nếu được sử dụng đúng cách.
Tuy nhiên, việc bắt đầu và duy trì PrEP không chỉ đơn giản là uống hoặc tiêm thuốc. Người dùng cần trải qua nhiều bước kiểm tra y tế, tuân thủ lịch dùng thuốc hoặc tiêm định kỳ, đồng thời kết hợp các biện pháp an toàn khác...
1. Các bước trước khi bắt đầu PrEP
Trước khi dùng PrEP, bác sĩ hoặc nhân viên y tế cần xác nhận bạn không nhiễm HIV. Điều này đòi hỏi một xét nghiệm máu đơn giản: Có thể là xét nghiệm HIV nhanh (trả kết quả trong khoảng 20 phút) hoặc xét nghiệm tiêu chuẩn (có kết quả sau vài ngày).
Ngoài ra, bác sĩ sẽ yêu cầu thực hiện xét nghiệm chức năng thận và gan, nguyên nhân là:
- Truvada và descovy có thể làm suy giảm chức năng thận ở một số người, do đó cần có số liệu cơ bản để theo dõi.
- Apretude hiếm gặp nhưng có thể gây tổn thương gan, vì vậy cũng cần theo dõi chức năng gan khi sử dụng.
Bạn cũng có thể được chỉ định sàng lọc các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STD), bao gồm viêm gan B, và xét nghiệm thai kỳ nếu đang trong độ tuổi sinh sản.
Không nên dùng truvada và descovy cho những người có độ thanh thải creatinin dưới 30 mL/phút (dấu hiệu suy thận nặng).
Đối với PrEP uống: Dùng 1 viên/ngày, có thể uống cùng hoặc không cùng bữa ăn. Để đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu, cần uống liên tục mỗi ngày...
2. Các biện pháp phòng ngừa và cân nhắc khi dùng PrEP
Bác sĩ có thể trì hoãn việc bắt đầu PrEP nếu bạn có dấu hiệu nhiễm HIV cấp tính gần đây. Lý do là xét nghiệm HIV chủ yếu phát hiện kháng thể, và kháng thể có thể mất tới một tháng mới hình thành sau khi tiếp xúc với virus. Trong "giai đoạn cửa sổ", kết quả xét nghiệm có thể âm tính giả, trong khi thực tế bạn đã nhiễm HIV.
Các triệu chứng thường gặp của nhiễm HIV cấp tính (hội chứng retrovirus cấp tính): Sốt, đau đầu, mệt mỏi, hạch bạch huyết sưng, phát ban, đau khớp hoặc cơ, đau họng
Nếu bạn có nguy cơ đã tiếp xúc với HIV trong tháng qua (quan hệ tình dục không an toàn, bạn tình không rõ tình trạng, dùng chung kim tiêm), việc dùng PrEP cũng nên trì hoãn cho đến khi được đánh giá đầy đủ.
3. Liều dùng và cách sử dụng PrEP
3.1 Thuốc uống hằng ngày: Truvada và descovy
Uống 1 viên/ngày, có thể uống cùng hoặc không cùng bữa ăn. Để đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu, cần uống liên tục mỗi ngày.
Theo CDC, thời gian để đạt nồng độ thuốc bảo vệ tối đa là:
- Quan hệ tình dục qua đường hậu môn: 7 ngày sử dụng liên tục.
- Quan hệ tình dục qua đường âm đạo: 21 ngày sử dụng liên tục.
- Tiêm chích ma túy: 21 ngày sử dụng liên tục.
3.2 Thuốc tiêm tác dụng kéo dài
- Apretude: Tiêm bắp 600 mg. Lịch tiêm gồm hai mũi khởi đầu cách nhau 1 tháng, sau đó duy trì tiêm 2 tháng/lần.
- Yeztugo: Tiêm dưới da 927 mg, 6 tháng/lần, do nhân viên y tế thực hiện.
4. Hiệu quả của PrEP
- Thuốc uống PrEP (truvada, descovy) giúp giảm 99% nguy cơ lây HIV qua đường tình dục nếu dùng hằng ngày. Trong nhóm người tiêm chích ma túy, PrEP uống giúp giảm ít nhất 74% nguy cơ.
- Apretude (thuốc tiêm) đã được chứng minh hiệu quả cao hơn so với PrEP đường uống trong phòng ngừa lây nhiễm HIV qua đường tình dục.
5. Chiến lược PrEP "theo yêu cầu"
Năm 2018, Hiệp hội Chống virus Quốc tế Hoa Kỳ chứng thực chiến lược PrEP theo yêu cầu dành riêng cho nam quan hệ đồng giới (MSM). Dù chưa được CDC công nhận, nhiều cơ quan y tế công cộng vẫn khuyến khích áp dụng do tỷ lệ lây nhiễm HIV cao trong nhóm này.
Theo nghiên cứu đăng trên New England Journal of Medicine, MSM có nguy cơ cao (quan hệ hậu môn không an toàn với ≥2 bạn tình trong vòng 2 tháng) giảm được 84% nguy cơ nhiễm HIV nếu dùng PrEP theo lịch "2-1-1".
Cách dùng PrEP 2-1-1
- Uống 2 viên Truvada từ 2–24 giờ trước khi quan hệ tình dục
- Uống 1 viên sau 24 giờ kể từ liều đầu tiên
- Uống 1 viên cuối cùng sau 24 giờ tiếp theo.
Nếu tiếp tục quan hệ trước khi hết 48 giờ, bạn cần tiếp tục uống 1 viên/ngày cho đến 48 giờ sau lần quan hệ cuối cùng.
6. Theo dõi và tái khám khi dùng PrEP
PrEP uống (truvada, descovy)
- Mỗi 3 tháng: Xét nghiệm HIV, xét nghiệm thai kỳ, xét nghiệm STD (nếu có triệu chứng).
- Mỗi 6 tháng: Xét nghiệm độ thanh thải creatinin.
- Mỗi 12 tháng: Đánh giá lại khả năng tiếp tục dùng PrEP (mức độ tuân thủ, dung nạp, nguy cơ cá nhân).
PrEP tiêm (apretude, yeztugo):
- Xét nghiệm HIV trước mỗi lần tiêm và bất cứ khi nào được chẩn đoán mắc STD.
- Với apretude, có cảnh báo đóng hộp: Không tiêm thuốc nếu kết quả HIV không được xác nhận âm tính, nhằm giảm nguy cơ kháng thuốc.
7. Hướng dẫn sử dụng và bảo quản
Truvada, descovy:
- Có thể uống cùng hoặc không cùng thức ăn.
- Không được bẻ, nghiền nát hoặc nhai.
- Bảo quản ở nhiệt độ phòng (~25°C), trong lọ gốc chống ánh sáng.
- Giữ nguyên gói chống ẩm, tránh ánh nắng trực tiếp hoặc môi trường nóng ẩm (ví dụ trong xe ô tô).
- Vứt bỏ thuốc đã hết hạn.
- Nếu quên liều: Uống ngay khi nhớ. Nếu gần đến liều kế tiếp, bỏ qua liều đã quên, không uống gấp đôi.
Apretude:
- Tiêm vào cơ mông 2 tháng/lần bởi bác sĩ.
- Có thể tiêm sớm hoặc muộn hơn ngày hẹn ±7 ngày.
PrEP là bước tiến lớn trong phòng ngừa HIV, với nhiều lựa chọn từ thuốc uống hằng ngày đến thuốc tiêm tác dụng kéo dài. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tối ưu, người dùng cần kiểm tra sức khỏe trước khi bắt đầu, tuân thủ lịch uống/tiêm, kết hợp các biện pháp an toàn khác và tái khám định kỳ theo hướng dẫn y tế. Đây không chỉ là giải pháp y học, mà còn là công cụ quan trọng giúp cộng đồng tiến gần hơn tới mục tiêu kiểm soát và chấm dứt đại dịch HIV/AIDS.
