Anh trở thành đồng đẳng viên, dành thời gian lặng lẽ tiếp cận các nhóm nguy cơ cao. Mỗi đêm, Minh Anh mở các ứng dụng hẹn hò trên điện thoại, dùng sự thấu hiểu và những trải nghiệm thật của bản thân để "lần tìm", trò chuyện và khuyên nhủ những người đang đối diện với nguy cơ nhiễm HIV.
Chúng tôi biết câu chuyện về Minh Anh nhờ sự "bật mí" của ông Lê Thanh Tùng, Giám đốc Công ty TNHH Dịch vụ y tế phát triển cộng đồng Glink Nghệ An (gọi tắt là Phòng khám Glink Nghệ An). Ông Tùng chia sẻ: "Minh Anh nhanh như sóc trên mạng. Cậu ấy tiếp cận các trường hợp có nguy cơ rất tự nhiên và hiệu quả. Cái cách Anh trò chuyện, mở lòng với họ, khiến người đối diện tin tưởng và nghe theo".
“Săn HIV” trong mờ ảo màn hình điện thoại
Câu chuyện của Minh Anh bắt đầu từ nỗi sợ và sự kỳ thị mà anh từng phải đối diện khi nhận ra mình là người đồng tính. Hiểu rõ những ngóc ngách phức tạp trong cộng đồng MSM, anh thấu hiểu được sức ép tâm lý, cảm giác cô đơn cùng những hành vi tình dục ẩn danh đầy rủi ro. Anh cũng tận mắt chứng kiến vấn nạn "Chemsex" - quan hệ tình dục kèm sử dụng ma túy tổng hợp đang khiến tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM gia tăng đáng báo động. Chính những trăn trở đó đã đưa Minh Anh đến với Phòng khám Glink Nghệ An, nơi anh tìm thấy điểm tựa, định hướng và cơ hội để giúp đỡ cộng đồng.
Minh Anh sử dụng các ứng dụng hẹn hò trên điện thoại để "săn" những trường hợp nguy cơ, để mở đường tiếp cận, trở thành điểm tựa kín đáo.
"Trước đây, tôi sống hai cuộc đời. Ban ngày là sinh viên học văn bằng 2, lên giảng đường, ôn bài – mọi thứ đều rất bình thường. Tối đến, tôi lại hòa vào những cuộc cà phê, chuyện phiếm, lướt Facebook, Zalo... rồi lên mạng tìm bạn, gặp gỡ. Chính ở đó, tôi nhận ra nguy cơ của 'chemsex', của những lần buông thả không an toàn. Tôi đã dằn vặt suốt một thời gian dài trước khi quyết định tham gia nhóm đồng đẳng viên của Glink, để giúp những người từng giống mình bước ra khỏi vòng luẩn quẩn ấy", Minh Anh kể.
Anh cười khi chúng tôi hỏi: "Từ đó, mỗi khi thành phố lên đèn, anh lại lên đường cùng chiếc điện thoại và ba lô quen thuộc, phải không?". "Đúng thế"- Minh Anh đáp. "Các ngả phố sáng đèn là 'chiến trường'. Điện thoại thông minh, bao cao su, gel bôi trơn và kit test nhanh HIV là 'vũ khí' của tôi".
"Và anh là 'chiến sĩ'?". Minh Anh cười hiền: "Tôi làm điều này vì không muốn thêm bất kỳ người bạn nào trong cộng đồng phải đối diện với nỗi sợ như tôi từng trải qua. Tôi đi 'săn' những trường hợp có nguy cơ, nhưng là để mở đường tiếp cận, trở thành điểm tựa kín đáo. Tôi lắng nghe, sẻ chia và tìm mọi cách để giúp họ thoát khỏi rủi ro. Đó là công việc tôi phải làm – và tôi chọn làm bằng tất cả sự tự nguyện".
Minh Anh trò chuyện với một bạn trong giới MSM. Nhờ cách làm tận tâm, nhất quán và tôn trọng bí mật cá nhân, Minh Anh dần tạo được sự tin cậy với hệ thống y tế công cộng ở Nghệ An.
"Chiêu" tiếp cận của Minh Anh bắt đầu từ không gian ảo trên điện thoại thông minh. Anh lướt qua các ứng dụng hẹn hò dành riêng cho cộng đồng, dò những dòng tin, trạng thái bộc lộ sự hoang mang, lo lắng sau những cuộc gặp gỡ mơ hồ, hoặc dấu hiệu của hành vi nguy cơ cao. Khi nhận thấy một trường hợp có thể rơi vào vòng rủi ro lây nhiễm, Minh Anh xuất hiện - nhẹ nhàng, không áp đặt. Anh nhắn tin: "Chào cậu! Tớ là Minh Anh. Tớ trong cộng đồng nên hiểu những điều này. Tớ đến để giúp, không phán xét".
Để làm tốt vai trò đồng đẳng viên, Minh Anh buộc phải trở thành một "người am hiểu HIV" đúng nghĩa. Anh không chỉ tư vấn về thông điệp (K=K: Không phát hiện = Không lây truyền), hướng dẫn người nhiễm duy trì điều trị ARV để đạt tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện, mà còn nắm vững quy trình chuyển gửi trong hệ thống y tế, giúp họ được tiếp cận điều trị sớm và an toàn.
"Sau khi tư vấn trực tuyến, tôi hỗ trợ họ đến cơ sở y tế xét nghiệm. Nếu kết quả khẳng định dương tính, tôi đứng ra trấn an tâm lý trước khi chuyển gửi họ vào điều trị ARV. Tôi là người 'đưa đường' đến các Phòng khám ngoại trú điều trị HIV (OPC) để đăng ký điều trị", Minh Anh chia sẻ. Giai đoạn ba tháng đầu, anh luôn bám sát: Nhắc lịch uống thuốc, theo dõi tác dụng phụ, động viên tinh thần - bởi đây là thời điểm quyết định để người bệnh ổn định tải lượng virus và bước qua cú sốc ban đầu.
Một cuộc họp giữa các thành viên trong nhóm Liên minh MSM&TG nói về những khó khăn, vướng mắc trong việc tiếp cận "khách hàng" mới.
Nhờ cách làm việc tận tâm, nhất quán và luôn tôn trọng tuyệt đối bí mật cá nhân, Minh Anh dần tạo dựng được niềm tin không chỉ trong cộng đồng MSM mà còn trong cả hệ thống y tế công cộng Nghệ An. Ở các OPC hay khoa Bệnh Nhiệt đới của nhiều bệnh viện lớn, hình ảnh chàng đồng đẳng viên trẻ tuổi lặng lẽ đưa người đến xét nghiệm, điều trị đã trở nên quen thuộc.
"Mỗi khi thấy Minh Anh xuất hiện, chúng tôi biết lại có một trường hợp mới cần hỗ trợ điều trị ARV khẩn", một điều dưỡng viên tại phòng khám OPC chia sẻ. "Cậu ấy không chỉ đưa người bệnh đến, mà còn như một 'bảo chứng xã hội' đáng tin cậy. Minh Anh nắm rõ quy trình, giải thích hoàn cảnh và luôn sẵn sàng đồng hành để người bệnh tuân thủ điều trị. Sự nhiệt tình và chuyên nghiệp ấy đã giúp nhiều thành viên trong cộng đồng MSM được tiếp cận được điều trị sớm, tránh nguy cơ lây nhiễm lan rộng".
"Bản luận án tốt nghiệp đầu tiên của đời tôi"
Một đêm cuối tuần, giữa tiếng xe cộ ồn ào ngoài phố, Minh Anh nhận được tin nhắn từ một tài khoản ẩn danh mang tên "Mây Trôi": "Em lo quá anh ơi. Hơn 4 tháng trước, em có 'Chemsex' với một bạn quen qua app He... (ứng dụng mạng xã hội trực tuyến dành cho người đồng tính). Giờ bạn ấy báo có "H" và khuyên em đi xét nghiệm. Em phải làm sao? Anh cứu em với…". Chỉ vài thông tin ngắn ngủi, Minh Anh nhận ra người nhắn là Minh - sinh viên năm nhất một trường đại học ở Nghệ An. Anh hiểu rất rõ: Chỉ cần chậm trễ, người bạn trẻ kia sẽ rơi vào hoảng loạn, hoặc tệ hơn nữa là Minh sẽ có những hành động dại dột.
Không kịp nhắn dài, Minh Anh lập tức phóng xe đến điểm hẹn - một quán cà phê nhỏ, vắng người ở ngoại ô thành phố, nơi Minh đang ngồi một mình giữa nỗi hoang mang và sợ hãi.
Khi gặp nhau, Minh ngồi co ro, hai mắt đỏ hoe vì hoảng loạn. Minh Anh bắt đầu bằng những lời trấn an, kể về những trường hợp tương tự đã được chuyển gửi điều trị ARV sớm và nay đạt tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện K=K. Minh Anh nói: "Điều tồi tệ nhất là sợ mà không dám đối diện. Khi được điều trị, sống khỏe mạnh trở lại, em rồi cũng sẽ có thể bảo vệ người khác".
Bộ kit test được đặt lên bàn. 15 phút trôi qua. Hai vạch đỏ hiện lên. Minh lặng người rồi gục xuống, bật khóc. Minh Anh đặt tay lên vai Minh, giọng chậm rãi mà dứt khoát: "Anh ở đây. Ngày mai, anh đưa em đến cơ sở xét nghiệm khẳng định HIV vì đây mới chỉ là kết quả sàng lọc. Nếu không may có kết quả khẳng định dương tính, anh sẽ cùng em đến Phòng khám Ngoại trú (OPC) để đăng ký điều trị ARV. Em sẽ khỏe. Em sẽ có K=K. Virus sẽ không còn lây truyền qua đường tình dục khi tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện. Em không đơn độc một mình".
Minh Anh đến tận nhà để tư vấn, nói chuyện với người trong cộng đồng MSM.
Công việc của Minh Anh không chỉ dừng lại ở việc tìm kiếm những trường hợp nguy cơ và chuyển gửi điều trị. Anh còn phải đối mặt với một "con virus thứ hai" – mang tên kỳ thị. Nó lặng lẽ nhưng tàn nhẫn, có thể đánh gục người bệnh nhanh hơn cả bệnh tật. Có người nhắn cho Anh lúc nửa đêm: "Mẹ em phát hiện thuốc ARV. Bà đuổi em ra khỏi nhà". Một người khác viết: "Em bị cho thôi việc vì đồng nghiệp biết tình trạng của em".
Những lúc ấy, Minh Anh không chỉ là người tư vấn, mà còn là điểm tựa tinh thần cho họ. Anh kể về những người đã sống khỏe mạnh nhờ điều trị ARV ổn định; về ý nghĩa khoa học của thông điệp K = K; về cách chọn thời điểm thích hợp để chia sẻ với người thân. Anh dạy họ cách giữ tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện, cách chung sống an toàn – và cách đứng dậy từ sợ hãi.
Theo Minh Anh, điều khó nhất trong hành trình điều trị, không phải là uống thuốc đúng giờ mà là đối diện với chính mình. "Không dám công khai thì mãi mắc kẹt trong sợ hãi. Trách nhiệm của tôi là giúp họ nhìn thấy ánh sáng cuối đường hầm - rằng họ vẫn có tương lai, vẫn xứng đáng được yêu thương" - anh nói.
Ngừng một chút, Minh Anh mỉm cười, giọng nhẹ nhưng chắc: "Những gì tôi đang làm giống như luận án tốt nghiệp đầu tiên của đời mình. Khi trái tim còn đập, tôi còn tiếp tục hành trình đã chọn để tận hiến".
Báo động nguy cơ HIV từ nhóm MSM
Trong khi các biện pháp dự phòng như PrEP đang chứng minh hiệu quả rõ rệt trong ngăn ngừa HIV, thì nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) vẫn nổi lên là tâm điểm của nguy cơ lây nhiễm HIV mới tại Nghệ An. Theo Trung tâm kiểm soát bệnh tật (CDC) Nghệ An, tính đến cuối tháng 10/2025, trên địa bàn có 2.834 người đang sử dụng PrEP, trong đó 2.128 người là MSM (chiếm 75%), cho thấy đây là nhóm dễ tổn thương nhất trong cộng đồng.
Ông Chu Trọng Trang, Giám đốc CDC Nghệ An nhận định: "Bên cạnh mở rộng độ bao phủ PrEP, cần xây dựng gói can thiệp chuyên sâu cho nhóm MSM, đặc biệt là người có hành vi Chemsex. Nếu không kiểm soát tốt, nguy cơ bùng phát nhiễm HIV trong giới trẻ là rất lớn. Bởi vậy, kiểm soát Chemsex và nâng cao nhận thức nguy cơ trong nhóm MSM sẽ là chìa khóa để Nghệ An tiến gần hơn đến mục tiêu chấm dứt dịch HIV/AIDS vào năm 2030".
Chemsex - "điểm nóng" khiến công tác dự phòng thêm khó khăn
Vừa qua, CDC tỉnh Nghệ An tổ chức Hội thảo khoa học "Đánh giá hiệu quả điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới tại Nghệ An giai đoạn 2024 – 2025". Tại hội thảo, các chuyên gia công bố nhiều số liệu đáng chú ý từ đề tài nghiên cứu cấp tỉnh đầu tiên được triển khai quy mô lớn về PrEP tại Nghệ An.
Theo đó, nghiên cứu tiến hành khảo sát 755 người trong cộng đồng MSM ở 5 địa bàn trọng điểm và theo dõi nhóm can thiệp PrEP trong suốt 12 tháng nhằm đánh giá hiệu quả chương trình dự phòng. Kết quả cho thấy, tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong cộng đồng MSM đạt 3,8%, trong đó hành vi Chemsex làm tăng nguy cơ lây nhiễm HIV gấp 5,44 lần, còn quan hệ tập thể làm tăng nguy cơ gấp 2,8 lần.
Các chuyên gia nhận định: Dù PrEP đã chứng minh hiệu quả cao trong phòng ngừa HIV, nhưng nó không làm giảm các hành vi nguy cơ cố hữu như Chemsex – yếu tố đang trở thành "điểm nóng" thách thức công tác dự phòng hiện nay.
* Minh Anh là tên được sử dụng trong cộng đồng MSM tại Nghệ An. Nhân vật đồng ý cho sử dụng tên và công khai hình ảnh.
