Từ Hà Khẩu đến Côn Minh

Vì những mối lợi giao thương, ngay từ đầu thế kỷ 20, thực dân Pháp đã khởi công xây dựng tuyến đường xe lửa Hải Phòng - Vân Nam (1903-1910), mà thực dân Pháp khoe là một kỳ công kỹ thuật: “Đây là một trong những đường xe lửa ngoạn mục nhất và hiểm trở nhất châu Á. Nó xuyên qua những quang cảnh đa dạng, khi thì đi sâu vào rừng nhiệt đới bao la, khi thì trèo những ngọn núi cheo leo, khi thì uốn khúc ở đáy vực thẳm (Sách hướng dẫn du lịch Madrolle, 1932, Paris).

 

Có điều sách không nói đến là Công ty xe lửa Vân Nam đã làm chết tới 5 vạn “cu li” Việt Nam và Trung Quốc. Cũng là một thứ Vạn Lý trường thành thu nhỏ của thời hiện đại Nhất tướng công thành vạn cốt khô. Con đường sắt này, đến giữa năm 2009 chúng tôi du ngoạn qua đây, đoạn từ Hà Khẩu đến Côn Minh dài 465 km vẫn còn hoạt động, nhưng chỉ chở hàng! Con đường ô tô duy nhất, con sông Nậm Thi (đầu nguồn sông Hồng) và con đường xe lửa cứ chạy song song với nhau hàng trăm kilômét.

 

Môi trường địa lý phía bắc Việt Nam và Vân Nam khá giống nhau, phải chăng kiến tạo địa chất đã tạo hàng nghìn hòn đảo ở Vịnh Hạ Long, cũng đã tạo ra “rừng đá” Thạch Lâm, một vịnh Hạ Long trên cạn? Rồi khí hậu Á nhiệt đới cũng tương tự như ở Việt Nam, những dân tộc thiểu số hai bên biên giới có những mối quan hệ khăng khít tự lâu đời.

 

Chúng tôi đi khoảng trăm cây số đầu, xe đi giữa hai bờ cây nhiệt đới, y hệt như bên Lao Cai những cọ, tre, chuối... rừng đã có phần xơ xác. Sau đó xuất hiện dần những loại cây ôn đới thông, táo lê hướng dần lên độ cao (Côn Minh 1.900 mét so với mặt biển). Xe qua Trại gấu nổi tiếng, chuyên sản xuất mật gấu thì tới Bình Biên nơi người Mông sinh sống (độ cao 2.300 mét), dừng lại ăn trưa. Bản hướng dẫn du lịch của Công ty VietAsia đã báo trước: ở vùng cao do điều kiện áp suất, cơm dễ bị sống, nên mang theo mì hoặc bánh khô, nên vừa thấy món ngô luộc bầy sẵn, chúng tôi đã xà vào ăn thử. Trời ơi! Ngô non và ngọt thế này cần gì phải ăn cơm, nếu cơm còn sượng! Nhưng thực ra cơm vẫn chín, gạo trắng và ngon! Ông giám đốc Công ty du lịch Phùng Thanh Lịch có nhã ý đi cùng đoàn để  tỏ lòng hiếu khách. Chúng tôi trêu ông về sự thông báo quá thật thà, có thể làm cho khách khó tính quan ngại...

 

Từ đây trở đi, cây cối hai bên tươi xanh hẳn lên, những vườn lựu đang tụ quả. Những trái lựu  đã lấp ló màu ửng đỏ, vàng tươi, xé rách tờ giấy bảo vệ bọc ngoài... Lựu ở đây nổi tiếng ngon, hạt cứng, tiêu hóa tốt. Xe qua Mông Tự, bao năm tôi chơi đào Mông Tự, bây giờ mới được đặt chân lên quê hương của chúng, nhưng bây giờ đang mùa quả. Thành phố Mông Tự  là thủ phủ của dân tộc Di, dân tộc đông nhất ở Vân Nam (hơn 6 triệu người). Lịch Thái Dương của họ được chạm khắc ngay trên cổng chào ở quảng trường để giới thiệu nền văn hoá cổ. Chúng tôi gặp ở đây một nhân vật trong bộ Tam Quốc diễn nghĩa, chương Khổng Minh thất cầm Mạnh Hoạch. Phải thấy Mạnh Hoạch chiến đấu kiên cường bảo vệ vùng đất của dân tộc Di thế nào mới khiến Khổng Minh (biết không thể thắng được bằng vũ lực, có thắng chỉ là tạm thời) phải lập mưu bắt rồi thả, rồi lại bắt đến 7 lần, chỉ mong Mạnh Hoạch tâm phục, không chống lại “thiên triều”. Từ Côn Minh đến Mông Tự đều là đất của dân tộc Di sinh sống. Trong vùng đất đó có A Lư cổ động, được mệnh danh là Đệ nhất kỳ quan của Vân Nam. Có 18 hang động chính, thực ra là một động dài đến 780 mét liền nhau, cao và rộng như động Hương Tích nhà mình nối dài ra.

 

Khi tham quan Kim Điện - Thái Hòa Cung, hướng dẫn viên Lương Mỹ Linh nhắc đến một viên tướng nữa của Vân Nam mà chúng tôi rất nhớ tên khi đọc sử triều Minh: Ngô Tam Quế, tướng trấn thủ vùng quan ải, chính là người đã tạo dựng khu Kim Điện này, di tích của một thiên tình sử. Khi vua Sùng Trinh nhà Minh bị quân khởi loạn của Lý Tự Thành o ép, Ngô Tam Quế đã mở cửa ải cho quân Mãn Thanh vào tiếp cứu. Nhưng khi dẹp xong quân của Lý Tự Thành thì nhà Minh cũng mất. Nhà Thanh chiếm trung nguyên, Ngô Tam Quế được nhà Thanh phong Bình Tây vương, dân chúng còn gọi Vân Nam vương. Ngô Tam Quế có người thiếp yêu là Trần Viên Viên, vốn xuất thân là một ca kỹ tài sắc. Khi chiến sự xảy ra, biết tin người thiếp yêu bị kẻ địch bắt, ông đã chỉ huy cả vạn quân quay lại giải cứu cho người đẹp. Sau Trần Viên Viên quy y, họ Ngô đã cho xây Kim Điện, đào cả một hồ rộng giữa một rừng thông rất u tĩnh này để cho nàng tham thiền nhập định. Trong Kim Điện có phòng trưng bày tượng Ngô Tam Quế bằng đồng, nặng 250 tấn, thanh đại đao nặng 12kg để thấy thần lực của Ngô tướng. Vân Nam có mỏ đồng, họ Ngô được đặc cách khai mỏ, thu lợi trên lãnh địa mình.        

 

Dược liệu quý của Vân Nam có đông trùng hạ thảo, củ tam thất bắc rắn đanh hấp dẫn khách mua. Khí hậu Côn Minh mát lành như Đà Lạt, còn được gọi là Xuân Thành (thị thành của mùa xuân) đã nuôi dưỡng phát triển các giống hoa, trong đó có địa lan. Ai ngờ các giống địa lan ở đây lại được kể đến như một cây kinh tế! Hướng dẫn viên Mỹ Linh bảo: “Chúng em xây được nhà là nhờ trồng địa lan, bởi giá cả của nó là... vô biên. Tùy người chơi hoa, đã ham thích thì đắt mấy họ cũng mua” Vợ chồng cô có ô tô riêng, 6 triệu dân ở Côn Minh có 1 triệu ô tô con. 

 

Phố xá ở Côn Minh sạch đẹp, tôi thấy một công nhân vệ sinh lúi húi gẩy một cọng rác giắt vào kẽ gạch bên đường, họ chăm sóc đường phố như căn nhà riêng của mình! Đường phố phong quang hơn Bắc Kinh vì ít ô tô hơn và không có nạn tắc đường. Xe máy chạy điện thì nhiều hơn nhưng chạy êm ru.       

 

“Rừng đá” Thạch Lâm quả là hùng vĩ lớn rộng xứng đáng được mệnh danh Thiên hạ đệ nhất kỳ quan. Tôi ngỡ vào rừng đá, không tránh khỏi cảm giác ở nơi khô cằn. Hóa ra không phải! Rừng đá được xen kẽ rất nhiều cây xanh với hoa tươi nở khắp. Thỉnh thoảng lại điểm xuyết vào cảnh quan những đình tạ mái cong sơn đỏ, nét đặc sắc của Trung Hoa. Còn đá thì thật thiên hình vạn trạng. Đoàn chúng tôi vào “rừng đá” sớm nhất, khách thăm còn thưa thoáng, nắng chưa lên, sương đọng và nhỏ giọt từ những gờ đá xuống. Đột nhiên, tôi nhớ đến bài thơ 4 câu của một bạn thơ năm trước cũng du ngoạn tuyến này:

 

 

 

Hẳn anh đã dừng chân trước cảnh này như hàng vạn du khách khác. Nhưng chỉ có nhà thơ (mà chỉ một nhà thơ) mới phát hiện những giọt sương này là do đá khóc để thốt ra câu cảm thán nhói đau kia! Còn hai câu sau của bài lại làm tôi liên hệ đến bức tượng đá thanh mảnh của Trần Viên Viên, người thiếp của Ngô Tam Quế, hẳn cũng có số phận luân lạc đa đoan như nàng Kiều:

 

 

Để muôn đời hóa đá vẫn còn đau!           

                                                  (Cõi đá - Trần Sĩ Tuấn)

 

Chỉ buổi sáng hôm đó đã có trên vạn lượt người thăm rừng đá.

 

Đến Côn Minh không thể bỏ qua “lá phổi” của thành phố: hồ Điền Trì rộng tới 312km2 góp phần làm Côn Minh quanh năm dịu mát.

 

Sinh thái tự nhiên xanh tươi phong phú bao nhiêu thì buổi “quốc yến” tráng lệ bấy nhiêu. Vân Nam có 52 dân tộc thiểu số thì các nhà tổ chức đêm diễn đã chọn lọc, nâng cao đủ 52 điệu múa, với màu sắc trang phục và nhạc nền dị biệt của mỗi dân tộc. Du khách ngồi quanh bàn tròn, vừa ăn, uống rượu vừa thưởng ngoạn buổi “dạ yến cung đình”, gọi thế bởi sân khấu diễn ra hoạt cảnh đức vua ngự triều, sứ thần các “nước” dâng lễ vật và kèm theo là các điệu múa của dân tộc...                    

 

Sau hành trình tham quan, có xen kẽ cho khách mua sắm ở những cửa hàng đá quý, kính mắt thạch anh, cửa hàng thuốc Bắc... cô hướng dẫn viên đưa chúng tôi trở lại Hà Khẩu, nơi có thể mua bán bằng tiền Việt. Mong ngành du lịch của ta cũng có nhiều điểm bán những mặt hàng giá trị, để các khách du lịch nước ngoài khỏi ngẩn ngơ, có tiền không biết tiêu gì!