Khá nhiều người sau khi được bác sĩ chữa khỏi bệnh một thời gian, bệnh có vẻ như tái phát với các triệu chứng na ná giống như trước, thế là họ tự ý dùng lại đơn thuốc cũ, mua thuốc dùng y chang như trước đây...
Đặc biệt, nhiều bà mẹ hay dùng lại đơn thuốc cũ mà bác sĩ đã ghi đơn cho trẻ trước đây và nay trẻ bị bệnh trở lại.
Một số người khác dùng đơn thuốc cũ của người khác khi thấy người đó đã bị bệnh có vẻ giống như bệnh của mình hiện giờ và tìm cách mua thuốc để tự sử dụng với mong muốn sẽ hết bệnh như người có đơn thuốc đã được chữa khỏi.
Dùng đơn thuốc cũ: tác hại khôn lường
Nhiều vấn đề nghiêm trọng gắn liền với tình trạng “tự dùng thuốc” ở nước ta, trong đó có tự dùng đơn thuốc cũ. Đó là tự ý dùng thuốc mà thuốc đó thuộc loại bán theo đơn (nên lưu ý kháng sinh và thuốc loại glucocorticoid - thường gọi tắt là corticoid - ở nhiều nước phải bán theo toa, còn ở ta còn bán khá thoải mái, còn dùng đơn thuốc cũ để mua thuốc thì xem như là sự lừa gạt người cung cấp thuốc); và tự ý dùng thuốc ở người hoàn toàn mù tịt về thuốc. Xin nêu một trường hợp tự ý dùng thuốc rất sai lầm xảy ra khá phổ biến ở miền Nam nước ta trước năm 1975, đó là người bị cảm sơ sài nhưng lại dùng kháng sinh cloramphenicol (tên biệt dược nổi tiếng trước đây là Tifomycine) để tự chữa trị thường xuyên nên sau một thời gian bị thiếu máu bất sản (loại rối loạn rất nặng do cơ thể không sinh ra được tế bào máu) và dẫn đến tử vong. Tóm lại, việc “tự dùng thuốc” luôn hàm chứa mối đe dọa nguy hiểm vì nó có thể trở thành “sự lạm dụng thuốc một cách tự ý mà lại không có sự hiểu biết kèm theo”, có thể đưa đến tác hại không lường trước được.
Tự dùng thuốc có khi trở thành rất nguy hiểm vì dùng thuốc không đúng che lấp dấu hiệu “cấp cứu ngoại khoa” (tức là phải được nhập viện để được mổ gấp). Thí dụ, khi bị đau bụng không rõ nguyên nhân mà vội dùng thuốc chống co thắt để giảm đau, bụng hết đau như bệnh vẫn còn (như viêm ruột thừa, có thai ngoài tử cung…), người bệnh không đi bệnh viện để được phát hiện bệnh, mổ cấp cứu kịp thời và có khi hậu quả rất đáng tiếc xảy ra.
Tự dùng thuốc có thể làm cho bệnh nhẹ trở thành bệnh nặng vì không được chữa trị bằng thuốc đúng cách. Còn dùng đơn thuốc của chính mình hay của người khác (nhất là đơn thuốc tham khảo trên mạng) để tự chữa bệnh cũng là việc làm sai. Bởi vì, một đơn thuốc luôn có nghĩa: đó là dành cho một cá nhân cụ thể được dùng trong một thời điểm cụ thể. Bệnh của chính mình bây giờ có vẻ giống như trước kia nhưng bây giờ có thể đã tiến triển ở mức độ nặng hơn mà thuốc dùng theo đơn thuốc cũ không còn hiệu quả. Bệnh của người này có vẻ na ná giống người kia nhưng cách và thuốc dùng chữa trị lại hoàn toàn khác nhau, dùng nhầm có khi là nguy hiểm.
Cẩn thận thông tin trên internet
Hiện nay còn có vấn đề tự dùng thuốc qua thông tin trên mạng internet là rất đáng lo ngại.
Có vị bác sĩ đã kể câu chuyện khá chua chát như sau. Một bệnh nhân nữ của ông bị đái tháo đường (ĐTĐ) hơn 8 năm, nhờ ông chữa mà đường huyết 3 năm nay rất ổn. HbA1c (một chỉ tiêu xét nghiệm đo dường huyết gắn với hồng cầu trong máu nhằm theo dõi quá trình chữa bệnh) luôn dưới 7% (rất tốt), đường huyết đói khoảng 5 - 6.8 mmol/L (rất tốt), và bà chỉ phải tái khám mỗi 3 tháng một lần. Lần tái khám gần đây đột nhiên đường huyết tăng vọt. Bà khẳng định vẫn uống thuốc, tập thể dục đều đặn và không thay đổi chế độ ăn. Gặng hỏi mãi thì bà mới rụt rè cho biết: “Thú thật với bác sĩ 2 tháng nay, mỗi ngày tôi ăn thêm 1/2 quả dưa hấu vì con tôi xem trên mạng thấy có đơn thuốc người ta bảo trong dưa hấu có chất trị được bệnh ĐTĐ”. Bị ĐTĐ mà ăn thoải mái dưa hấu như thế thì làm sao mà đường huyết không tăng vọt!
Với sự bùng nổ thông tin, chúng ta cần cảnh giác và thận trọng trong việc thu thập những thông tin về sức khỏe, về y dược trên mạng toàn cầu này. Đối với người hoạt động trong lĩnh vực chuyên môn y dược phải luôn luôn cẩn thận tìm cách sàng lọc, chọn lựa và xếp hạng thông tin đáng tin cậy đến mức độ nào đó để sử dụng. Đồng thời, cần ghi nhớ rằng dược phẩm luôn gắn liền với kinh doanh. Vì vậy không loại trừ nhiều thông tin về dược phẩm đã “bị nhiễu” vì mục đích kinh doanh, lợi nhuận. Nhất là trên internet, mức độ quảng cáo rất rộng nên thông tin về dược phẩm càng dễ bị nhiễu. Các nhà chuyên môn y dược, phải có “chiến lược tìm tin y dược” trên internet và luôn dựa trên quan điểm “y học phải có chứng cứ”, tức phải biết chọn tìm công cụ tìm tin hữu hiệu để sàng lọc thông tin và tìm đúng thông tin về trị liệu bằng thuốc thật đáng tin cậy. Nếu biết chọn lọc thông tin từ internet thì đây là phương tiện hết sức hữu ích để cập nhật và ứng dụng vào công việc chuyên môn.
Tuy nhiên, đối với người dùng thuốc nói chung, xin có lời khuyên là đừng bao giờ lấy thông tin trên internet để chẩn đoán bệnh, hoặc tự vào các địa chỉ thông tin về thuốc để tìm thuốc thích hợp (“thích hợp” do đã được quảng cáo rất nghệ thuật nhằm nghe xuôi tai, chiều nào cũng lọt), rồi mua thuốc trên mạng hoặc đến nhà thuốc hỏi mua về tự uống, thậm chí mua theo lối truyền tay để dùng tự chữa bệnh. Khi bị rối loạn và nghĩ là mình có bệnh, cách tốt nhất là đến bác sĩ (bác sĩ chuyên khoa càng tốt) để được khám, hướng dẫn và chỉ định cách điều trị. Đối với đơn thuốc cũ của người khác thì hoàn toàn không dùng nó để tự chữa trị cho mình. Còn đơn thuốc cũ của chính mình dùng đã lâu, nếu bệnh trở lại cũng không nên tư ý dùng trở lại mà tốt nhất nên đi tái khám ở bác sĩ đã chữa bệnh trước đây. Vì chỉ có bác sĩ mới có đủ thẩm quyền cho dùng đơn thuốc cũ hoặc phải thay bằng đơn thuốc mới.
PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC