Ở nước ta, có lẽ sách thiếu nhi nói chung vẫn hơi nặng nề tính yếu tố triết lý, giáo dục. Vì thế, mảng truyện trinh thám thiếu nhi nói riêng cũng trở nên kém hấp dẫn. Hướng phát triển mới cho mảng truyện này đang là vấn đề được giới viết đặc biệt quan tâm.
Thực tại đáng lo ngại
Dễ hiểu vì sao Bộ năm lừng danh, Tứ quái TKKG, Thám tử Conan, bộ truyện kỳ bí của R.L Stine… trở thành bộ sách gối đầu giường của hầu hết độc giả nhí thế giới, trong đó có thiếu nhi Việt Nam. Không sai khi nhận định truyện trinh thám thiếu nhi khá phát triển ở nước ta, nhưng chỉ tiếc phần lớn các bộ truyện trinh thám đều là văn học dịch hoặc truyện tranh nước ngoài. Trong khi đó, tác giả trong nước có viết mảng này cho thiếu nhi chỉ có thể kể đến một tác giả tiêu biểu: Nguyễn Nhật Ánh.
Giới chuyên môn cũng thừa nhận, truyện trinh thám rất hiếm hoi trong văn chương Việt Nam. Trẻ em thập niên 70, 80 của thế kỷ trước rất mê các bộ truyện trinh thám do NXB Kim Đồng ấn hành. Nhưng đến nay, truyện trinh thám thiếu nhi của Việt Nam gần như ít còn tồn tại trên các kệ sách. Gần như không có đầu sách mới cho trẻ em về mảng đề tài này.
Lý giải về hiện tượng “ngủ quên” của mảng truyện trinh thám, có ý kiến “đổ lỗi” cho mặt bằng văn chương nói chung. Tất nhiên, nếu so với tốc độ của thế giới thì văn học Việt Nam phát triển chậm, điều này căn cứ trên các đầu sách được xuất bản hằng năm. Suy cho cùng, nghề văn vẫn là nghề khó kiếm sống trong xã hội của chúng ta. Vì thế, không thể đòi hỏi người cầm bút viết khỏe mãi được. Chưa thể vượt qua chính mình thì truyện trinh thám Việt còn gặp phải rất nhiều tác động ngoại cảnh. Chúng ta luôn phải cạnh tranh gay gắt với văn học nước ngoài. Mà sự tác động này thì không thể đổ lỗi cho sự phát triển nhanh và năng động của thị trường sách quốc tế được.
Nếu phải miêu tả thị trường truyện trinh thám thiếu nhi hiện nay theo cách hoa mỹ thì có thể gói gọn trong một câu: “Mảnh đất màu mỡ đang ở dạng tiềm năng”. Giới chuyên môn chưa tìm ra giải pháp để khai thác tiềm năng này. Trước đó, không ít độc giả lớn tuổi bức xúc vì một tác phẩm kinh điển như Dế mèn phiêu lưu ký của nhà văn Tô Hoài lại không được phổ cập rộng rãi. Những trích đoạn của tác phẩm này thậm chí đã được đưa vào chương trình giảng dạy. Nhưng rất nhiều học sinh chỉ bập bõm với những trích đoạn ấy mà chưa một lần đọc trọn vẹn tác phẩm.
Cách nhìn của người ngoài
Nếu muốn thị trường sách thiếu nhi Việt Nam nói chung, truyện trinh thám nói riêng tăng tốc và phát triển nhanh chóng thì chúng ta cần tham khảo thị trường nước ngoài. Nhắc tới văn học trinh thám Anh, nhiều người sẽ nghĩ ngay tới những tên tuổi quen thuộc như Conan Doyle hay Agatha Christie. Ở Anh, độc giả cũng rất yêu thích tác giả Jasper Ffode - người được cho là mang lại luồng gió mới cho văn học trinh thám đất nước này. Jasper Fforde có khoảng 14 tác phẩm, trong đó, nhiều cuốn sách bán chạy trên thế giới. Ông gặt hái thành công vang dội từ tập truyện đầu tay cho thiếu nhi - The Eyre Affair.
Nhân dịp tham gia “Những ngày Văn học châu Âu tại Hà Nội” lần thứ năm, Jasper Fforde đã có mặt tại Việt Nam và có buổi trò chuyện với người đọc tại Viện Goethe cuối tuần qua. Ông bày tỏ: “Ở Anh, văn học trinh thám dành cho thiếu nhi vô cùng phát triển. Sách mới xuất bản chỉ được tồn tại trên kệ từ 4 - 6 tuần, sau đó phải nhường chỗ cho loạt sách mới xuất bản kế tiếp. Trẻ em ngày nay ở Anh cũng như ở Việt Nam đều có xu hướng tiêu thụ các loại văn hóa phẩm khác nhiều hơn như phim, game, internet… Tuy nhiên, số lượng sách in bán ra hằng năm vẫn rất chạy. Lý do là bởi các nhà văn luôn xác định mình phải có trách nhiệm viết những câu chuyện để các em thực sự say mê với sách”.
Bàn về cách hấp dẫn độc giả với tác phẩm văn học, Jasper Fforde chia sẻ: “Tôi nghĩ phải có sách cho trẻ em thích đọc trước đã, trước khi đòi hỏi chúng đọc những tác phẩm với thông điệp hay bài học ý nghĩa lớn lao”.
Đây chỉ là cách nhìn và nhận định của người ngoài cuộc nhưng thực chất cũng là giới trong nghề, thế nên chúng ta cũng nên quan tâm để tự tìm ra điểm yếu của mình. Đến khi nào độc giả nhí Việt mới được đọc những thứ chúng thích? Câu hỏi thật đơn giản nhưng câu trả lời không dễ, có lẽ công cuộc khai phá mảng truyện trinh thám Việt sẽ cần hướng đi mạnh mẽ và đúng đắn hơn!
Tùng Lâm
