Mặc dù số người mắc bệnh trùng lông Balantidium coli chỉ chiếm 0,12% nhưng đây lại là một loại bệnh ký sinh trùng đường ruột có thể gây nên gây hội chứng lỵ với các biến chứng nặng nề như thủng ruột, xuất huyết đường tiêu hóa... làm cho bệnh nhân có nguy cơ tử vong nếu không được phát hiện và điều trị đúng.
Đặc điểm trùng lông Balantidium coli
Nguồn bệnh của trùng lông là những người bệnh bị nhiễm Balantidium coli cấp tính hoặc mạn tính và người lành mang trùng. Trùng lông Balantidium coli sống chủ yếu ở manh tràng, thỉnh thoảng phát hiện ở đoạn cuối của hồi tràng. Chúng ăn vi khuẩn, các tinh bột chưa tiêu hóa hết và đôi khi ăn cả cá thể đồng loại. Balantidium coli sinh sản bằng phương thức phân chia theo chiều ngang, ngoài ra còn thực hiện theo phương thức sinh sản tiếp hợp.
 Trùng lông Balantidium coli (x) ký sinh trong ruột qua phim Xray. |
Trùng lông Balantidium coli hình thành thể kén khi ở điều kiện môi trường bất lợi như gặp phân rắn, độ pH thay đổi... Kén sẽ theo phân ra ngoại cảnh, từ môi trường ngoại cảnh, kén xâm nhập cơ thể người qua đường tiêu hóa, di chuyển đến manh tràng và biến thành thể hoạt động. Bản chất của loại trùng lông Balantidium coli là sống hội sinh, chúng chỉ tấn công vào thành ruột để gây bệnh khi niêm mạc ruột bị tổn thương do một nguyên nhân nào đó như nhiễm khuẩn, nhiễm độc thức ăn, thương hàn, lỵ trực khuẩn...
Các thể của trùng lông Balantidium coli
Trùng lông Balantidium coli có hai thể là thể hoạt động và thể kén. Cả hai thể này đều là mầm bệnh.
Thể hoạt động: Trùng lông có hình trứng, không đối xứng, phía đầu hơi nhọn, phía đuôi hơi tròn. Kích thước trung bình chiều dài khoảng từ 50-70µm, chiều rộng khoảng từ 40-60µm. Thể hoạt động của trùng lông di chuyển rất nhanh và mạnh nhờ có những hàng lông luôn chuyển động như mái chèoThể hoạt động của trùng lông sống lâu ở ngoại cảnh và có thể xâm nhập đường tiêu hóa một cách dễ dàng mà không bị tiêu diệt.
Thể kén: Trùng lông có dạng hình cầu, kích thước trung bình từ 50-60µm. Với điều kiện khí hậu khô, không có ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp vào thì có thể sống được khoảng từ 1-2 tuần. Dưới ánh sáng mặt trời, chúng chỉ sống được khoảng 3 giờ. Các loại dung dịch như phenol 5% có thể diệt được thể kén sau 3 giờ, phenol 10% có thể diệt được thể kén sau 4 giờ.
Triệu chứng bệnh lý do nhiễm trùng lông Balantidium coli
Khi Balantidium coli chuyển sang dạng sống ký sinh, trùng lông gây hoại tử mô ở thành manh tràng, tại đây, Balantidium coli tiếp tục sinh sản, phá hủy mô thành ruột làm cho các thương tổn vết loét ngày càng rộng, sâu. Sự phá hủy thành ruột của Balantidium coli mạnh hơn vì có thêm tác động của yếu tố cơ học, do đó trùng lông có thể xâm nhập sâu vào thành ruột và gây thủng ruột.
Biểu hiện triệu chứng lâm sàng do loại trùng lông Balantidium coli gây ra thường ghi nhận những dấu hiệu như đau bụng, tiêu chảy có thể đến 15 lần mỗi ngày; mót rặn, phân có chất nhầy, máu. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, người bệnh có thể tử vong. Tỷ lệ tử vong do bệnh trùng lông Balantidium coli gây nên có thể chiếm đến 29%. Nguyên nhân tử vong thường do biến chứng thủng ruột, xuất huyết đường tiêu hóa...
Hội chứng lỵ do nhiễm trùng lông Balantidium coli gây ra cũng có thể diễn biến thành mạn tính, thời gian mắc bệnh có khi kéo dài đến 20 năm và trong khoảng thời gian này thỉnh thoảng xuất hiện các đợt tái phát cấp tính.
 Quá trình lây nhiễm trùng lông Balantidium coli. |
Chẩn đoán, điều trị và phòng bệnh
Chẩn đoán bệnh nhiễm trùng lông Balantidium coli có thể dựa vào triệu chứng lâm sàng, tuy nhiên dấu hiệu của hội chứng lỵ do trùng lông gây ra thường khó phân biệt với hội chứng lỵ do trực khuẩn hoặc amíp gây ra. Vì vậy trong những trường hợp này, cần thực hiện thủ thuật cận lâm sàng như soi trực tràng có thể thấy vết loét đặc trưng do trùng lông Balantidium coli gây nên với đặc điểm vết loét thường rộng, sâu, đáy thường có phủ mủ, mô bị hoại tử... Ngoài ra, có thể xét nghiệm phân để tìm Balantidium coli.
TTƯT.BS. Nguyễn Võ Hinh