Trong bài tham luận có tên Văn học lộ trình dẫn đến con người, học giả Marc Fumaroli đã bày tỏ thái độ lo lắng trước xu hướng phát triển và giáo dục thiên về tạo ra những nhân cách thực dụng, thiếu những phẩm chất để bảo đảm cho con người nhất là thế hệ trẻ có cuộc sống tâm tư sâu kín và biết cách hưởng thụ tinh tế những giá trị của cuộc sống và văn hóa trong thời gian rảnh rỗi. Ông cho rằng, văn học giúp con người "rèn luyện óc tinh tế tao nhã, thái độ mơ mộng lãng mạn để đối trọng lại với tính chuẩn xác khoa học (thời Pascan gọi là "óc hình học") và tinh thần thực dụng".
 Cảnh phim Người sắt - phim giả tưởng của Mỹ. |
Văn học nghệ thuật giúp con người có trực giác bén nhạy và có những năng lực nội tâm để sống tế nhị, hài hòa và sinh động trong mọi tình huống, mọi quan hệ, có sức hấp dẫn, lôi cuốn người khác trong cuộc sống. Thậm chí, thơ ca được các nhà thơ Yves Bonne Joy, ông hoàng của thi ca Pháp coi là một hình thức đặc biệt của hiểu biết bên cạnh các chân lý dựa vào khái niệm. Thi ca và thi sĩ còn được coi như một nguồn năng lượng đầy tính cách tân. Với trực giác bén nhạy và diễn ngôn phá cách, thi sĩ và thi ca được coi như một quyền năng tinh thần đầy tính chất táo bạo, giúp con người vượt lên những quyền uy của những lý thuyết đã xác lập để phê phán các tư tưởng, các lý thuyết đang ngự trị, tìm kiếm cái mới. Trí tưởng tượng năng động trong thơ ca được coi là một động lực của những sáng tạo, phát minh trong khoa học và một hình thức nổi loạn của trí tuệ. Nhưng thơ ca chỉ phát huy được sức mạnh sáng tạo và nổi loạn của nó khi nó được nhập tâm trở thành cảm xúc của con người, nhất là trẻ em. Yves Bonne Joy coi việc học thuộc lòng các bài thơ hay là một cách nhập tâm hữu hiệu, giúp học sinh hòa đồng với khoảnh khắc sáng tạo của nhà thơ. Những bài thơ nhập tâm học sinh giúp các em giác ngộ chân lý thơ ca hơn tất cả những bài diễn giải tác phẩm thơ thành các mệnh đề lý luận.
Những bộ phim hoạt hình, giả tưởng của Hollywood hiện là những siêu phẩm thể hiện một trí tưởng tượng tuyệt vời của các nhà làm phim, cuốn hút bao thế hệ trẻ thơ trên phạm vi toàn cầu. Thế nhưng, người Mỹ đã chê trách Hollywood đang cướp đi trí tưởng tượng của các em khi luôn tưởng tượng thay các khán giả nhỏ tuổi. Hầu hết các em bé đã xem các phim về chuyển thể từ tác phẩm văn học rồi thấy không cần đọc tác phẩm nữa. Và đó là cái cách các em mất đi trí tưởng tượng phong phú khi tiếp xúc với tác phẩm văn chương. Theo Yves Bonne Joy, hình ảnh trên truyện tranh, phim ảnh, truyền hình cũng bổ ích cho tâm trí trẻ thơ khi nó không tràn ngập, lấn áp ngôn ngữ và làm thay ngôn ngữ. Khi hình ảnh xuất hiện liên miên không ngừng nghỉ, với những thủ pháp gây ấn tượng thị giác và thính giác trói chặt các em vào màn ảnh nhỏ thì nó sẽ "bẻ gãy sự bay bổng của trí tưởng tượng là yếu tố góp phần bảo đảm sự sống cho ngôn từ, giúp cho ngôn ngữ luôn hiện diện và linh hoạt".
Cần thấy hết vai trò quan trọng của văn học nghệ thuật trong việc giáo dưỡng trí tưởng tượng. Trí tưởng tượng thi ca sẽ giúp chuyển giao những giá trị nhân văn truyền thống và tạo cho con người những năng lực cách tân.
Hoàng Khoa