Nhược thị là tình trạng suy giảm thị lực ở một hoặc cả hai mắt do não bộ không nhận được tín hiệu hình ảnh rõ nét từ mắt. Khi đó não có xu hướng ưu tiên xử lý hình ảnh từ mắt khỏe hơn, khiến mắt còn lại yếu dần đi - hiện tượng này thường được gọi là "mắt lười".
Nhiều người thường chỉ chú ý đến các tật khúc xạ phổ biến như cận thị, viễn thị hay loạn thị mà quên rằng nhược thị cũng là một rối loạn thị giác nguy hiểm, dễ bị nhầm với cận thị.
Nguyên nhân gây nhược thị
Theo thống kê, khoảng 3% trẻ dưới 6 tuổi mắc chứng nhược thị. Trong quá trình phát triển, đường dẫn truyền thị giác từ mắt đến não dần được hình thành và hoàn thiện. Ở giai đoạn này, bất kỳ yếu tố nào cản trở phát triển bình thường của thị giác đều có thể dẫn đến nhược thị.
Một số nguyên nhân thường gặp bao gồm:
- Lác mắt (lé mắt); Hai mắt không nhìn cùng về một hướng khiến tín hiệu thị giác bị lệch.
- Tật khúc xạ nặng: Cận thị, viễn thị hoặc loạn thị nếu không được chỉnh kính kịp thời sẽ dẫn đến biến chứng nhược thị.
- Tổn thương môi trường quang học của mắt: Đục thủy tinh thể, đục dịch kính, sẹo giác mạc, sụp mí.
- Tổn thương võng mạc: Khi võng mạc không được kích thích hoặc bị tổn thương tại vùng trung tâm (hoàng điểm), làm giảm khả năng nhìn rõ.
Nhược thị là tình trạng suy giảm thị lực ở một hoặc cả hai mắt do não bộ không nhận được tín hiệu hình ảnh rõ nét từ mắt. Ảnh minh hoạ
Dấu hiệu nhận biết nhược thị
Phần lớn trẻ bị nhược thị không có biểu hiện rõ ràng, do đã thích nghi dần với tình trạng giảm thị lực kéo dài. Trẻ hiếm khi than phiền về việc nhìn mờ, khiến phụ huynh và giáo viên khó phát hiện nếu chỉ qua quan sát thông thường.
Nhiều trường hợp được phát hiện tình cờ qua các đợt sàng lọc thị lực định kỳ, do trẻ chưa biết diễn đạt hoặc cố gắng che giấu triệu chứng.
Các dấu hiệu nghi ngờ trẻ bị nhược thị gồm:
- Lé mắt hoặc lác mắt (strabismus).
- Thường xuyên nheo mắt khi nhìn gần hoặc nhìn xa.
- Nghiêng đầu, vẹo cổ khi quan sát vật thể để tăng khả năng nhìn rõ.
- Hay than mỏi mắt, khó chịu khi phải tập trung nhìn.
- Gặp khó khăn trong việc đánh giá khoảng cách, đặc biệt khi chơi thể thao hoặc học tập.
Nghiên cứu cho thấy, trẻ bị nhược thị thường đọc chậm hơn đáng kể so với trẻ bình thường, ngay cả khi thị lực mắt yếu chỉ giảm xuống mức 5/10.
Phụ huynh nên cho trẻ khám mắt định kỳ vào các thời điểm quan trọng:
- Trước tuổi mầm non.
- Trước khi vào mẫu giáo.
- Trước khi vào lớp một.
- Và nên tái khám mắt hàng năm.
Việc kiểm tra đơn giản bằng cách bịt từng mắt của trẻ để so sánh thị lực từng bên có thể giúp phát hiện sớm các dấu hiệu nghi ngờ nhược thị.
Cách phòng ngừa bệnh nhược thị
Khám mắt định kỳ là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Phụ huynh nên cho trẻ kiểm tra thị lực trong các giai đoạn phát triển quan trọng:
- Sơ sinh
- 6 tháng tuổi
- 3 tuổi
- Trước khi vào tiểu học
Cần phát hiện và điều chỉnh sớm tật khúc xạ (cận, viễn, loạn thị) bằng kính đúng số để ngăn ngừa nhược thị tiến triển.
Giáo dục và hình thành thói quen bảo vệ mắt cho trẻ:
- Giữ tư thế ngồi học đúng, nơi đủ ánh sáng.
- Không đọc sách khi nằm hoặc khi đi tàu xe.
- Hạn chế xem tivi, điện thoại, máy tính quá 2 giờ liên tục, do ánh sáng LED có thể gây hại cho mắt.
- Bổ sung chế độ dinh dưỡng hợp lý, nhiều vitamin và chất xơ giúp duy trì, cải thiện thị lực.
Việc theo dõi và tái khám định kỳ giúp phát hiện sớm các bệnh lý về mắt, nâng cao hiệu quả điều trị và khả năng phục hồi thị lực. Cha mẹ nên đưa trẻ đi khám mắt ít nhất 2 lần mỗi năm.
Bên cạnh đó, tăng cường tuyên truyền và giáo dục cộng đồng về tầm quan trọng của việc phòng ngừa, phát hiện và điều trị sớm nhược thị ở trẻ em là yếu tố then chốt nhằm giảm tỷ lệ mắc bệnh.
Giai đoạn "vàng" phát triển thị giác ở trẻ
Từ khi sinh đến khoảng 7 - 8 tuổi là giai đoạn quan trọng nhất trong quá trình phát triển hệ thống thị giác và các chức năng cảm giác – vận động. Trong thời kỳ này, bất kỳ yếu tố cản trở nào cũng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển thị lực.
Điều trị nhược thị hiệu quả cao nhất khi thực hiện trước 7 tuổi. Các can thiệp sớm thường mang lại kết quả phục hồi tốt. Sau độ tuổi này, khả năng điều chỉnh thị lực bất thường của não giảm rõ rệt, đặc biệt đối với nhược thị. Nghiên cứu cho thấy, trẻ được điều trị trước 5 tuổi có khả năng phục hồi thị lực gần như bình thường lên đến 90%.
Tất cả trẻ em nên được khám mắt ít nhất một lần trong độ tuổi 3–5, nhằm phát hiện và điều trị sớm, tránh biến chứng nặng nề.
