Vai trò của nước đối với sức khỏe trẻ em
Nước chiếm tới 60-75% trọng lượng cơ thể trẻ với tỉ lệ giảm dần từ giai đoạn mẫu giáo đến cuối tuổi vị thành niên. Nước là chất dinh dưỡng cơ bản cho sự phát triển, học tập và sức khỏe thể chất và tinh thần của trẻ,, nhưng dường như nước thường ít được quan tâm hơn thực phẩm hay vitamin.
Hiện nay, trẻ em trong độ tuổi đi học chỉ có vài phút nghỉ giải lao giữa các tiết học, trong khi nhà vệ sinh thì hạn chế cả về số lượng và điều kiện vệ sinh, khiến nhiều trẻ có tâm lý hạn chế uống nước để giảm thiểu số lần phải sử dụng nhà vệ sinh ở trường. Ở một số nơi, đặc biệt khu vực kinh tế khó khăn thì không có nước sạch cung cấp cho học sinh ở tại trường.
Nước rất cần thiết cho hầu hết mọi quá trình sinh lý trong cơ thể trẻ, bao gồm vận chuyển chất dinh dưỡng, điều hòa nhiệt độ, phản ứng trao đổi chất và đào thải chất thải.
Nhịn khát kéo dài khiến dần trẻ mất cảm giác khát khi cơ thể thiếu nước, từ đó hình thành thói quen "lười" uống nước. Nghiên cứu khảo sát đa quốc gia gần đây cho thấy khoảng 60% trẻ em từ 4–17 tuổi không đạt được lượng nước theo khuyến nghị và nước lọc thường chỉ chiếm chưa đến một nửa tổng lượng chất lỏng mà trẻ uống vào.
Thực tế này đáng lo ngại vì ngay cả tình trạng mất nước nhẹ cũng có thể ảnh hưởng xấu đến hiệu suất thể chất, nhận thức, tâm trạng và sức khỏe chuyển hóa lâu dài. Bài viết này sẽ cung cấp kiến thức tổng hợp về vai trò của nước đối với sức khỏe trẻ em, hậu quả của việc thiếu nước và đưa ra một số gợi ý để khắc phục thực trạng này.
Nước rất cần thiết cho hầu hết mọi quá trình sinh lý trong cơ thể trẻ, bao gồm vận chuyển chất dinh dưỡng, điều hòa nhiệt độ, phản ứng trao đổi chất và đào thải chất thải. Trẻ em có tỷ lệ luân chuyển nước trên mỗi kg trọng lượng cơ thể cao hơn người lớn do tăng trưởng nhanh hơn, tỷ lệ diện tích bề mặt trên khối lượng cơ thể cao hơn và thường hoạt động thể chất nhiều hơn, khiến trẻ dễ bị thiếu nước hơn. Trong giai đoạn dậy thì, sự tăng trưởng nhanh chóng về khối cơ và thay đổi nội tiết tố càng làm tăng nhu cầu nước hàng ngày, đặc biệt là ở thanh thiếu niên tích cực vận động thể chất.
Về mặt sức khỏe thể chất, uống đủ nước hỗ trợ sự ổn định tim mạch, giúp duy trì cân nặng khỏe mạnh. Hơn thế nữa, khi uống đủ nước, trẻ bớt cảm giác thèm ngọt, từ đó góp phần vào sức khỏe răng miệng, giảm nguy cơ dư thừa năng lượng và tác hại của đường do uống nước ngọt. Nghiên cứu theo dõi nhiều năm liên tục đã cho thấy những trẻ uống ít nước có dấu hiệu tổn thương thận sớm hơn so với những trẻ được uống đủ nước, cho thấy khả năng bảo vệ thận là một lợi ích khác của việc uống đủ nước.
Hiệu suất nhận thức đặc biệt nhạy cảm với sự cân bằng chất lỏng. Một nghiên cứu xem xét đánh giá tổng quan kết quả từ các nghiên cứu đã công bố cho thấy mối liên quan chặt chẽ giữa lượng nước uống thấp và tình trạng mất nước với vấn đề giảm chú ý và trí nhớ kém ở trẻ em trong độ tuổi đi học.
Trong một nghiên cứu khác, cung cấp tới 1.000 mL nước trong suốt các giờ học buổi sáng ở trường, tương đương khoảng một nửa tổng nhu cầu nước mỗi ngày, giúp cải thiện trí nhớ ngắn hạn và một số chức năng nhận thức của trẻ. Các nghiên cứu thực nghiệm và phân tích tổng hợp trên các quần thể rộng hơn cho thấy tình trạng mất nước khoảng 1–2% khối lượng cơ thể có thể làm suy giảm sự chú ý, trí nhớ và giảm khả năng thực hiện các nhiệm vụ phức tạp.
Từ góc độ hành vi và ảnh hưởng dài hạn, nghiên cứu sử dụng nước trở thành đồ uống mặc định ở trường, không chỉ làm tăng lượng nước uống mà còn giảm lượng tiêu thụ nước uống có ga và làm giảm tình trạng tăng cân không lành mạnh. Việc tạo cho trẻ thói quen uống nước ngay từ những năm tháng đầu đời có thể thúc đẩy thói quen uống nước lành mạnh suốt đời và giảm nguy cơ béo phì do hạn chế sử dụng đồ uống không lành mạnh. .
Mỗi ngày trẻ cần uống bao nhiêu nước?
Theo khuyến nghị từ Viện Dinh dưỡng Quốc gia, nhu cầu nước của trẻ mỗi ngày của trẻ được tính là 150ml/kg cân nặng/ngày. Theo độ tuổi, lượng nước uống trung bình mỗi ngày ước tính như sau:
Trẻ 3-5 tuổi (mầm non)1200ml/ngày
Trẻ 6- 11 tuổi (tiểu học)1300-1500ml/ngày
Trẻ 12-14 tuổi (trung học cơ sở)1600-2000ml/ngày
Trẻ 15-17 tuổi (trung học phổ thông)1600-2400ml/ngày
Nhu cầu này có thể thay đổi tùy thuộc thời tiết, tình trạng vận động thể lực, giới (nam, nữ) và đặc điểm sinh lý (ví dụ thời kỳ kinh nguyệt) hay bệnh lý (sốt, tiêu chảy…).
Tại trường học, thông tư liên tịch số 13/2016/TTLT-BYT-BGDĐT ngày 12 tháng 5 năm 2016 quy định trường học cung cấp đủ nước uống cho học sinh, tối thiểu 0,5 lít về mùa hè, 0,3 lít về mùa đông cho một học sinh trong một buổi học, sử dụng nguồn nước từ các cơ sở đủ điều kiện cung cấp nước ăn uống và nước sinh hoạt.
Trẻ em có tỷ lệ luân chuyển nước trên mỗi kg trọng lượng cơ thể cao hơn người lớn.
Nhận biết các dấu hiệu mất nước ở trẻ
Các dấu hiệu lâm sàng của tình trạng mất nước ở trẻ em trải dài từ nhẹ đến nguy hiểm đến tính mạng, tuy nhiên không có dấu hiệu nào hoàn toàn đáng tin cậy. Đối với tình trạng mất nước nhẹ, cha mẹ có thể thấy trẻ khát nước nhiều hơn, nước tiểu sẫm màu hoặc cô đặc hơn, giảm tần suất đi tiểu, môi khô hoặc mệt mỏi nhẹ, thường không có thay đổi đáng kể về các dấu hiệu sinh tồn.
Khi tình trạng mất nước tiến triển đến mức độ trung bình, các dấu hiệu có thể bao gồm khô niêm mạc, giảm độ đàn hồi của da (da kém đàn hồi), mắt trũng, chân tay lạnh và giảm tiết nước mắt, cũng như cáu kỉnh hoặc lờ đờ. Trong tình trạng mất nước nghiêm trọng, trẻ em có thể có mạch nhanh yếu, thở sâu hoặc bất thường, chậm hồi phục mao mạch rõ rệt, da loang lổ hoặc nhợt nhạt, và ở giai đoạn nặng, huyết áp thấp và rối loạn ý thức cần được chăm sóc khẩn cấp.
Các dấu hiệu mất nước còn thay đổi tùy độ tuổi. Ở trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi, các triệu chứng không đặc hiệu như quấy khóc, ít chơi hoặc bỉm/tã ít ướt có thể là những gợi ý sớm nhất, nhưng cha mẹ có thể bị nhầm lẫn với sự quấy khóc hoặc thay đổi giấc ngủ của trẻ. Trẻ em và thanh thiếu niên trong độ tuổi đi học có thể mô tả tình trạng khát nước hoặc chóng mặt, nhưng những dấu hiệu này có thể không được trẻ chú ý do bị hấp dẫn bởi các hoạt động khác hoặc "cố nhịn" để "đỡ phải đi vệ sinh", hoặc không uống vì sợ cốc bẩn do dùng chung, dẫn đến tình trạng mất nước "âm thầm" chỉ biểu hiện rõ ràng là mệt mỏi hoặc đau đầu về chiều hoặc tối.
Làm gì để trẻ uống đủ nước?
Đảm bảo đủ nước cho trẻ đòi hỏi sự nỗ lực chung ở cả gia đình, nhà trường và cộng đồng. Các biện pháp can thiệp phối hợp nhiều hình thức tại trường học đã cho thấy những tác động mạnh mẽ và bền vững nhất. Các biện pháp thiết yếu bao gồm:
Cung cấp cho mỗi trẻ một bình nước hoặc yêu cầu gia đình trang bị cho trẻ bình nước cá nhân, có thể tái sử dụng và khuyến khích trẻ giữ bình trong tầm với ở trường và ở nhà.
Thiết lập các khoảng thời gian "nghỉ uống nước" cố định (ví dụ: trước giờ đến trường, giữa buổi sáng, giờ ăn trưa, giữa buổi chiều, trước và sau khi tập thể dục) để hình thành thói quen không phụ thuộc vào cảm giác khát. Đầu tiên, cần có sự nhắc nhở để dần tạo thành thói quen uống nước của trẻ.
Làm mẫu việc uống nước của người lớn và anh chị em ruột, đồng thời sử dụng những thông điệp đơn giản, tích cực về vai trò của nước trong hỗ trợ năng lượng, sự tập trung và hiệu suất thể thao.
Đảm bảo cung cấp nước sạch, an toàn trong lớp học, sân chơi và các khu vực chơi thể thao và ở gia đình, đồng thời lồng ghép các thông điệp về cung cấp nước sạch vào chương trình giảng dạy về sức khỏe.
Tăng cường công tác truyền thông tại trường học và gia đình bằng những hình thức đơn giản, sáng tạo.
Nước rất quan trọng với sự phát triển thể chất, khả năng nhận thức và sức khỏe tinh thần của trẻ em. Gia đình, trường học và hệ thống y tế cùng chia sẻ trách nhiệm đảm bảo nước sạch, luôn sẵn có và được xã hội khuyến khích sử dụng như một thức uống mặc định. Việc đưa thực hành hàng ngày và chính sách phù hợp sẽ mang lại một lộ trình mạnh mẽ, ít tốn kém để hỗ trợ sức khỏe và việc học tập của trẻ em trong suốt cuộc đời.
