Theo các bác sĩ, hiện nay, tình trạng lạm dụng các loại thuốc glucocorticoid (thường gọi tắt là corticoid) đang diễn ra khá phổ biến ở không ít các cơ sở khám chữa bệnh tư nhân/nhà thuốc gia truyền trên khắp các tỉnh thành trong cả nước, đặc biệt là vùng nông thôn, vùng miền núi.
Rất nhiều người bệnh đang phải gánh chịu những hậu quả vô cùng nghiêm trọng do việc lạm dụng các thuốc này như suy thượng thận cấp, lâu dài có thể gây loãng xương/gãy xương, tăng đường máu… là hậu quả của sử dụng corticoid không đúng chỉ định, trong khi bệnh chính thì vẫn ngày càng nặng lên.
Trẻ suy thượng thận do dùng corticoid đang được điều trị tại BV Nội tiết Trung ương.
Điển hình gần đây nhất là trường hợp bé Nguyễn T. D (5 tuổi – Sông Mã, Sơn La) nhập viện Nội tiết Trung ương trong tình trạng béo phì, mặt nặng, mọc lông và rậm lông vùng mặt và mép. Cách đây 4 tháng, trẻ xuất hiện ho và sốt, khám và điều trị tại bệnh viện huyện được chẩn đoán viêm tiểu phế quản đã điều trị nhưng chưa khỏi hoàn toàn. Lúc này người nhà tự ý đưa trẻ tới phòng khám tư tại địa phương và được nhân viên y tế tại đây cho tiêm corticoid 4 ngày liên tục mỗi ngày 2 mũi không rõ liều lượng. Sau khi tiêm trẻ đỡ ho nhanh, tuy nhiên sau khoảng một tháng trẻ bắt đầu có dấu hiệu nặng mặt, ăn khỏe hơn bình thường (4 bát cơm/bữa), tăng 3-4kg, tóc mọc thấp, xuất hiện ria mép.
Sau khi tìm hiểu trên các phương tiện truyền thông, gia đình đã đưa trẻ đến khám BV Nội tiết Trung ương và được chẩn đoán suy thượng thận do sử dụng corticoid. Sau khi nhập viện, trẻ được khám và làm các xét nghiệm cần thiết. Kết quả cho thấy cortisol huyết thanh của trẻ giảm dưới 27.6 (ngưỡng bình thường 69-610), tuyến thượng thận không hoạt động.
Theo ThS.BS Đỗ Gia Nam – Phó trưởng khoa Nội tiết Người lớn cho biết sau khi nhập viện trẻ được chẩn đoán Hội chứng Giả cushing - suy tuyến thượng thận nặng do lạm dụng thuốc cortisol điều trị. Để xử trí kịp thời trước tình trạng nguy hiểm của trẻ, ê kip tiếp nhận đã tích cực điều trị bằng nghiệm pháp kích thích trục tuyến yên – thượng thận bằng hormone synacthen 0.25mg x 1 ống. Kết quả sau tiêm 30 phút, 60 phút, 120 phút chức năng tuyến thượng thận đã hồi phục. Sau 48 tiếng chức năng tuyến thượng thận của trẻ đã hồi phục và sau một tuần chức năng tuyến thượng thận bình thường.
Dễ tai biến nguy hiểm nếu tự ý dùng corticoid
Giải thích về việc trẻ bỗng dưng xuất hiện nhiều lông rậm, cơ thể béo phì, nặng mặt BS. Gia Nam cho rằng đó là triệu chứng lâm sàng của hội chứng cushing - suy tuyến thượng thận thường gặp đối với người bệnh sử dụng corticoid quá liều và không đúng chỉ định.
Cũng theo BS. Gia Nam thì các thuốc corticoid nếu được dùng đúng chỉ định, đúng liều lượng và thời gian có thể góp phần cứu sống người bệnh với rất nhiều loại bệnh lý nguy hiểm như cơn hen phế quản ác tính, sốc phản vệ, lupus ban đỏ hệ thống, thấp tim, suy tuyến thượng thận, Viêm khớp dạng thấp, xơ cứng rải rác… Tuy nhiên, nếu dùng với liều lượng cao, kéo dài không có những biện pháp hỗ trợ điều trị để giảm bớt các độc tính của thuốc, corticoid có thể gây ra rất nhiều các tai biến nguy hiểm cho người bệnh.
Đối với trường hợp của bệnh nhân Nguyễn T. D, sau khi tìm hiểu từ phía gia đình cho thấy nguyên nhân chính là do sử dụng corticoid quá liều. Đây là hậu quả của tình trạng lạm dụng thuốc corticoid kéo dài không được kiểm soát, thường gặp trong các bệnh lý cơ xương khớp, bệnh lý về máu, hen phế quản...
Cũng theo cảnh báo từ BS. Đỗ Gia Nam, trong thời gian gần đây, ngày càng có nhiều trường hợp tự ý sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc, tên chế phẩm corticoid tại phòng khám tư nhân, đông y gia truyền không đúng liều, không đúng chỉ định trong thời gian dài để chữa các bệnh Xương khớp, Gout, hen phế quản, bệnh hệ thống …. mà không biết rằng việc lạm dụng quá liều lượng sẽ gây ra những hậu quả vô cùng nghiêm trọng như: suy tuyến thượng thận, xuất huyết tiêu hóa, loãng xương, xẹp đốt sống, gù vẹo cột sống, tăng đường máu, tăng huyết áp, teo cơ, rối loạn tâm thần, trầm cảm, đục thủy tinh thể, suy giảm chức năng miễn dịch gây nhiễm trùng cơ hội… Đặc biệt khi việc lạm dụng corticoid lại xảy ra ở trẻ em sẽ làm chậm quá trình phát triển trí tuệ và tinh thần của trẻ.
Ðể tránh bị rơi vào cảnh “tiền mất tật mang” do lạm dụng corticoid, bác sĩ khuyến cáo mỗi người bệnh tuyệt đối không được tự ý dùng corticoid dưới mọi hình thức nếu như chưa có chỉ định từ bác sĩ, đồng thời khi thấy các dấu hiệu bất thường trong cơ thể cần đến kiểm tra tại các cơ sở y tế uy tín và theo đúng chuyên khoa, không nên dễ dàng nghe theo những lời mách bảo thiếu căn cứ - BS. Gia Nam khuyến cáo.
