Có đến 2/3 trẻ nhỏ đã gặp phải tình trạng này trong những tháng đầu đời, nhưng đa số tự khỏi ở thời điểm 1 tuổi. Chỉ một số ít sẽ tiếp tục diễn tiến lâu hơn và xuất hiện các biến chứng nặng nề. Chăm sóc bé như thế nào cho đúng cách để làm giảm triệu chứng trào ngược và nhất là làm sao phát hiện sớm những trường hợp có biến chứng, để kịp thời xử trí là những điều các bậc phụ huynh nên biết về vấn đề dễ tiêu hóa thường gặp này.
Sau khi nuốt, thức ăn sẽ đi từ miệng xuống một cái “ống dài” là thực quản (TQ) trước khi vào dạ dày (DD). Ở chỗ TQ nối với DD có một số cấu trúc đặc biệt làm TQ “đóng lại”, giúp thức ăn không bị “dội ngược” trở lên khi DD co bóp, trong đó quan trọng nhất là cơ hoành và cơ vòng dưới TQ. Trong một số trường hợp, do bất thường trong cấu trúc cơ hoành (ví dụ thoát vị hoành), hoặc thường gặp hơn là do cơ vòng dưới TQ thường xuyên giãn ra, làm “mở cửa toang hoang” trong lúc DD đang co bóp mạnh mẽ, gây nên luồng thức ăn bị trào ngược lên trên. Đó là tình trạng trào ngược DD - TQ.
Trào ngược DD - TQ có phổ biến hay không?
Đây là vấn đề về tiêu hóa thường gặp nhất ở trẻ nhỏ, tuy nhiên, nó được xem như một hiện tượng sinh lý bình thường do sự phát triển còn non nớt của hệ tiêu hóa ở trẻ nhỏ. Ước tính có hơn 50% trẻ khỏe mạnh có tiền sử trào ngược DD - TQ trong 3 tháng đầu đời. Con số này tăng lên 67% ở thời điểm 4 tháng tuổi. Tuy nhiên, tình trạng này sẽ thoái lui khi trẻ lớn lên nhờ các cấu trúc của đường tiêu hóa dần hoàn chỉnh và chế độ ăn cũng đặc dần. Ở thời điểm 8 tháng tuổi thì có đến 85% trẻ bị trào ngược sẽ hết triệu chứng, và chỉ khoảng 5% trẻ tiếp tục vẫn bị trào ngược sau thời điểm 1 tuổi. Nhóm trẻ này sẽ dễ có nguy cơ xuất hiện các biến chứng của trào ngược, gây ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ và tình trạng trào ngược sinh lý trước kia giờ trở thành bệnh lý, đó là bệnh trào ngược DD - TQ.
Bệnh trào ngược DD - TQ có nguy hiểm không?
Các biến chứng của bệnh trào ngược có thể thấy ngay ở đường tiêu hóa mà cơ quan gần nhất phải gánh chịu là TQ. TQ sẽ bị viêm với nhiều mức độ khác nhau gây ảnh hưởng đến việc ăn uống của bé và biến chứng nặng nề nhất lên TQ là “TQ Barrett”, là tình trạng TQ bị viêm chít hẹp lại, gây khó khăn cho sự lưu thông thức ăn từ trên xuống.
Cơ quan bị ảnh hưởng hay gặp nữa là hệ hô hấp. Bé sẽ dễ bị ho, khò khè kéo dài mà không đáp ứng với các điều trị thông thường. Hoặc bé bị khàn tiếng do dây thanh trong cổ họng bị dày lên, hậu quả của tình trạng dịch acid ở DD trào vào vùng hầu họng. Gần đây, các nhà khoa học cũng đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra mối liên quan mật thiết ở những trẻ bị bệnh trào ngược DD – TQ và tình trạng hen suyễn. Ngoài ra, trẻ bị bệnh trào ngược có thể bị mòn răng, viêm tai, viêm xoang, sụt cân, suy dinh dưỡng, nuôi chậm lớn và về lâu dài có thể đưa đến những rối loạn phát triển hành vi.
Làm sao nhận biết được bé bị trào ngược sinh lý hay bệnh lý?
Nếu bé dưới 6 tháng tuổi, một ngày bị trớ sữa vài lần nhưng vẫn vui vẻ, lên cân tốt, bú đều đặn, không bị khò khè tái đi tái lại… thì nhiều khả năng chỉ là trào ngược sinh lý, sẽ thoái lui dần theo thời gian (thường chậm nhất là ở thời điểm 1 tuổi). Nếu trẻ vẫn thường ọc sữa sau 1 tuổi, hoặc trẻ chậm lên cân, gầy gò, biếng ăn, sợ ăn, hay bị khò khè kéo dài đáp ứng kém với điều trị, viêm phổi tái phát nhiều lần… thì nhiều khả năng là trào ngược đã có biến chứng (trở thành bệnh lý). Một số biện pháp cận lâm sàng (xâm nhập hoặc không xâm nhập) sẽ được các bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa nhi đề nghị, nhằm chẩn đoán chính xác để việc điều trị được kịp thời và hợp lý.
Cách chăm sóc trẻ bị trào ngược DD - TQ
Các bậc phụ huynh nên hiểu tình trạng trào ngược sinh lý chỉ là nhất thời trong một giai đoạn đầu đời của bé, sẽ tự khỏi. Việc chăm sóc đúng cách sẽ giúp làm giảm triệu chứng, mang lại sự dễ chịu cho bé, đồng thời cũng làm cho cha mẹ yên lòng.
Các cữ bú nên được chia nhỏ mỗi lần 30 - 60ml. Đối với những bé phải bú với số lượng nhiều, cứ sau mỗi 60ml thì vẫn giữ tư thế đang ẵm, đầu cao và vỗ nhẹ lưng cho trẻ ợ rồi bú tiếp. Không vác trẻ lên vai trong những trường hợp này vì dễ làm trẻ ọc sữa ra do DD bị đè ép.
Làm đặc sữa cũng là biện pháp được nhắc đến bằng cách bỏ thêm bột gạo vào sữa, giúp sữa sệt hơn. Những trường hợp này nên cắt lỗ núm vú rộng hơn một chút giúp sữa đặc có thể xuống dễ dàng. Do lượng calo trong bột cao hơn sữa nên thể tích mỗi lần bú không cần nhiều như trước, giúp giảm số lượng sữa trong dạ dày, cũng làm giảm trào ngược.
Sau khi bú xong, trẻ nên được đặt nằm đầu cao khoảng 30 độ là tư thế giúp giảm triệu chứng trào ngược. Ở những trẻ lớn, các thức ăn mang tính kích thích DD như: thức ăn chua, cà phê, hay hút thuốc ở trẻ vị thành niên cũng làm nặng nề thêm triệu chứng trào ngược. Ngoài ra, một số không nhỏ trẻ bị dị ứng protein sữa bò có biểu hiện là trào ngược nên một số trẻ mà đang uống sữa công thức nghi ngờ có tình trạng này sẽ được bác sĩ hướng dẫn đổi qua loại sữa phù hợp.
TS.BS. NGUYỄN ANH TUẤN