Để chuẩn hóa công tác này, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện hành, trọng tâm là Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Thông tư 20/2021/TT-BYT, đã quy định rất rõ ràng về trách nhiệm của chủ nguồn thải.
Trách nhiệm về hạ tầng và quy trình xử lý
Theo Điều 62 - Luật BVMT năm 2020 quy định cụ thể về "Bảo vệ môi trường trong hoạt động y tế và kiểm soát tác động của độc tố, dịch bệnh". Đây là điều khoản nền tảng buộc các CSYT phải đảm bảo các điều kiện vật chất tối thiểu trước khi đi vào vận hành.
Theo đó, trách nhiệm của CSYT được xác định trên hai phương diện chính:
Thứ nhất, về hạ tầng xử lý chất thải: Cơ sở y tế bắt buộc phải có hệ thống thu gom và xử lý nước thải y tế đạt quy chuẩn kỹ thuật môi trường. Đây là yêu cầu tiên quyết, đồng nghĩa với việc nếu bệnh viện hoặc phòng khám không có hệ thống xử lý nước thải hoặc hệ thống không đạt chuẩn, cơ sở đó đang vi phạm nghiêm trọng Điều 62.
Thứ hai, về quy trình quản lý chất thải rắn: Luật yêu cầu CSYT phải thực hiện phân loại chất thải tại nguồn. Chất thải y tế phải được thu gom, lưu giữ và xử lý theo quy định về quản lý chất thải nguy hại. Điều này đặt ra yêu cầu CSYT phải trang bị đầy đủ bao bì, dụng cụ, thiết bị lưu chứa đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật (màu sắc, biểu tượng, độ kín) để ngăn chặn mầm bệnh phát tán ra môi trường ngay từ khâu phát sinh.
Xây dựng BV xanh sạch đẹp gồm cả quản lý tốt nguồn chất thải tại nguồn theo đúng quy định.
Nếu Điều 62 quy định về hạ tầng, thì Điều 83 Luật BVMT năm 2020 đi sâu vào trách nhiệm vận hành của CSYT với tư cách là "Chủ nguồn thải". Trách nhiệm này bao trùm toàn bộ vòng đời của chất thải từ khi sinh ra cho đến khi được tiêu hủy hoàn toàn.
Trách nhiệm giảm thiểu và phân loại: Điều 83 nhấn mạnh trách nhiệm giảm thiểu chất thải phát sinh. Điều này đòi hỏi CSYT không chỉ thụ động thu gom rác mà phải chủ động áp dụng các giải pháp quản lý, công nghệ để hạn chế lượng rác thải ra (ví dụ: ưu tiên sử dụng vật tư tiêu hao thân thiện môi trường, hạn chế đồ nhựa dùng một lần). Bên cạnh đó, việc phân loại rác tại nguồn phải được thực hiện triệt để, tách biệt rác sinh hoạt, rác tái chế và rác lây nhiễm/nguy hại.
Trách nhiệm trong chuyển giao và xử lý: Đối với các CSYT không có công trình xử lý chất thải tại chỗ, Điều 83 quy định trách nhiệm pháp lý trong việc chuyển giao chất thải. CSYT chỉ được phép ký hợp đồng chuyển giao chất thải cho các đơn vị có Giấy phép môi trường phù hợp.
Điều này đồng nghĩa với việc CSYT phải chịu trách nhiệm thẩm định năng lực pháp lý của đơn vị thu gom. Nếu CSYT chuyển giao rác cho các đơn vị không có chức năng (xe rác dân sinh, đơn vị thu mua phế liệu không phép), CSYT sẽ phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi vi phạm này.
Trách nhiệm của người đứng đầu cơ sở y tế
Tại điều 15 - Thông tư 20/2021/TT-BYT hướng dẫn về quản lý chất thải y tế trong cơ sở y tế đã "cá thể hóa" trách nhiệm, gắn liền với vai trò của người đứng đầu CSYT (Giám đốc bệnh viện, chủ phòng khám). Trách nhiệm này được cụ thể hóa thành 04 nhóm nhiệm vụ quản lý:
Nhóm 1: Phân công và Quy định nội bộ: Người đứng đầu có trách nhiệm phân công lãnh đạo phụ trách và bố trí cán bộ chuyên trách về quản lý chất thải y tế. Đồng thời, phải ban hành quy định quản lý chất thải nội bộ phù hợp với đặc thù của đơn vị mình. Đây là cơ sở pháp lý để áp dụng chế tài thưởng/phạt đối với nhân viên y tế trong bệnh viện.
Nhóm 2: Đảm bảo nguồn lực (Tài chính và Nhân sự): Trách nhiệm của người đứng đầu là phải bố trí đủ kinh phí cho công tác bảo vệ môi trường. Kinh phí này bao gồm: đầu tư/sửa chữa hệ thống xử lý chất thải, mua sắm túi/thùng đựng rác đạt chuẩn, chi trả phí thu gom xử lý và chi phí quan trắc môi trường định kỳ. Không thể lấy lý do thiếu kinh phí để biện minh cho việc xả thải vượt chuẩn.
Đào tạo và Phổ biến: Luật định rõ người đứng đầu phải tổ chức phổ biến pháp luật và tập huấn chuyên môn cho nhân viên. Điều này nhằm đảm bảo từ bác sĩ, điều dưỡng đến nhân viên vệ sinh đều hiểu và thực hiện đúng quy trình phân loại rác. Nếu nhân viên làm sai do không được đào tạo, trách nhiệm thuộc về người đứng đầu.
Báo cáo và Hồ sơ: Điều 15 yêu cầu người đứng đầu thực hiện chế độ báo cáo kết quả quản lý chất thải y tế theo quy định. Đồng thời, phải lưu trữ hồ sơ, nhật ký vận hành, biên bản bàn giao chất thải một cách khoa học để phục vụ công tác thanh tra, kiểm tra của cơ quan chức năng.
Tổng hợp từ Điều 62, Điều 83 (Luật BVMT) và Điều 15 (Thông tư 20/2021/TT-BYT), có thể thấy trách nhiệm bảo vệ môi trường của CSYT là một hệ thống khép kín và chặt chẽ:
Đầu tư đúng: Có hạ tầng xử lý nước thải và thiết bị lưu chứa chuẩn (Điều 62).
Vận hành đúng: Phân loại tại nguồn, giảm thiểu phát sinh và chuyển giao cho đúng đơn vị có chức năng (Điều 83).
Quản lý đúng: Người đứng đầu phải phân công nhiệm vụ, cấp kinh phí, đào tạo nhân sự và báo cáo minh bạch (Điều 15 Thông tư 20).
Việc tuân thủ nghiêm túc các quy định này không chỉ giúp CSYT tránh các rủi ro pháp lý, bị xử phạt hành chính mà còn góp phần xây dựng hình ảnh "Bệnh viện Xanh", đảm bảo an toàn cho nhân viên y tế, bệnh nhân và cộng đồng.
Tài liệu tham khảo:
Quốc hội (2020), Luật Bảo vệ môi trường số 72/2020/QH14. Bộ Y tế (2021), Thông tư số 20/2021/TT-BYT quy định về quản lý chất thải y tế trong phạm vi khuôn viên cơ sở y tế.