Bách hợp còn gọi tỏi trời, tỏi rừng, là các vảy dò thân ngầm của nhiều cây bách hợp (Lilium sp.): bách hợp (Lilium brownie var colchester Wils.); bách hợp nhỏ (Lilium tenuifolium Fisch.); sơn đan (Lilium concolor Salisb.), thuộc họ bách hợp (Liliaceae). Bách hợp có các alkaloid (anthocyamine, mannan...), tinh bột, protein, chất nhầy, chất béo. Vị ngọt hơi đắng, tính bình; vào kinh tâm và phế, bách hợp có tác dụng nhuận phế chỉ khái, thanh tâm an thần. Dùng cho các chứng tâm âm hư, phế âm hư có các triệu chứng ho lâu ngày, ho khan ít đờm, đờm có lẫn máu, hồi hộp kích ứng, đánh trống ngực, lo lắng, sợ sệt, hoảng hốt.
Liều và cách dùng: 12-30g/ngày bằng cách nấu, sắc, xào, nướng.
Dưỡng tâm an thần, trị sốt nóng, thần kinh suy nhược, lo lắng mất ngủ, hoảng hốt
Thang bách hợp tri mẫu: bách hợp 24g, tri mẫu 12g. Sắc uống.
Thang bách hợp địa hoàng: bách hợp, sinh địa, liều lượng bằng nhau. Sắc uống.
Nhuận phổi trừ ho:
Thang bách hợp cố kim: bách hợp 4g, bạch thược 4g, đương quy 4g, xuyên bối mẫu 4g, sinh địa 8g, thục địa 12g, mạch môn 6g, huyền sâm 3g, cát cánh 3g, cam thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang.Trị phế hư sinh ho, âm hư hỏa vượng, họng khô đau, ho ra đờm có dính máu, lưỡi đỏ ít rêu, mạch đập yếu.
Bách hoa cao: bách hợp, khoản đông hoa, liều lượng bằng nhau. Tán bột mịn, luyện với mật làm hoàn. Ngày 3 lần, mỗi lần 12g, sau khi ăn, nhai nhỏ thuốc rồi chiêu bằng nước gừng hoặc nước đun sôi. Trị phổi khô sinh ho, đờm có máu.
Trị đau dạ dày mạn tính, bụng trướng đầy: dùng thang bách hợp ô dược: bách hợp 63g, ô dược 12g. Sắc uống.Nếu dạ dày lạnh, thêm cao lương khương 4g; nếu đau bụng nhiều, thêm điên hồ sách 12g.Có thể làm viên hoàn.
Món ăn thuốc có bách hợp:
Nước ép hoặc nước sắc bách hợp: bách hợp tươi 100g, giã ép lấy nước, hoặc pha nước uống. Dùng cho người bệnh phổi có khái huyết, đàm huyết.
Cháo đậu đỏ hạnh nhân bách hợp: bách hợp 10g, hạnh nhân 6g, đậu đỏ nhỏ hạt 60g, đường trắng lượng thích hợp. Trước tiên nấu đậu đỏ, khi cháo đậu gần chín nhừ cho bách hợp hạnh nhân vào nấu tiếp, thêm đường để ăn.Ăn điểm tâm buổi sáng. Dùng cho người viêm khô khí phế quản gây ho khan dài ngày.
Kiêng kỵ: người bị ho do phong hàn, tiêu chảy do hư hàn không dùng.
BS.Tiểu Lan
