Vài năm gần đây, tác giả Chu Thơm đã trở thành cái tên được các đơn vị nghệ thuật quan tâm khi đi tìm kịch bản. Trong thời buổi mà các đoàn nghệ thuật khó khăn trong việc tìm kịch bản để dàn dựng vừa thỏa mãn tiêu chí kiểm duyệt, vừa giải quyết mục tiêu đầu tiên là bán được vé thì việc tác giả kiêu, thậm chí là ngông kiểu nghệ sĩ cũng là điều dễ hiểu. Mặc định những điều đó vào tác giả Chu Thơm thì ông bảo: Tôi không kiêu mà tự tin với việc mình làm, kịch bản của tôi giá bán phải cao!
Khởi đầu bằng nghề mỹ thuật, nhưng người ta nhắc đến cái tên Chu Thơm nhiều hơn từ khi ông chuyển sang viết kịch bản truyền hình và sân khấu (SK). Ban đầu ông chọn nhầm nghề ư?
Thực ra thì cuộc đời chẳng mấy ai chọn được nghề, nó là do số phận đưa đẩy. Từ một cậu sinh viên đang học Trường Mỹ thuật công nghiệp Hà Nội, tôi được cử sang Liên Xô (cũ) học từ năm 1970 - 1976, ngành trang trí SK. Không ra nước ngoài học, giờ có lẽ tôi chỉ là họa sĩ. Về nước năm 1976, tôi làm trang trí mỹ thuật SK. Thời kỳ này thì tôi đã bắt đầu dịch các kịch bản SK của Nga. Ngoài ra, tôi cũng viết nhiều kịch bản phim truyền hình. Năm 1988, tôi viết vở kịch dài đầu tiên cho SK Người mang hai vết thương được NSND Doãn Hoàng Giang dựng cho đoàn kịch Quảng Ninh và NSND Phạm Thị Thành dựng cho Đoàn kịch Quân đội.
 Tác giả Chu Thơm. |
Ông có kỷ niệm gì với vở kịch đầu tay này không?
Bản đạo diễn Doãn Hoàng Giang dựng cho Đoàn kịch Quảng Ninh diễn được tới 40 đêm ở rạp Tháng Tám (Hải Phòng). Nhưng đến đêm thứ 40 thì có lệnh cấm với lý do vở nói xấu Nhà nước. Trong kịch, tôi viết chuyện về một anh đặc công trên mu bàn tay phải có hai vết thương: một vết thương khi xông vào ngôi nhà bị sập vì bom Mỹ để cứu một đứa trẻ, còn một vết thương để lại sau khi anh xuất ngũ, không có việc làm đành tham gia vào một nhóm cướp để lấy tiền mổ mắt cho mẹ. Rất may Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã xem vở này và khen hay nên vở lại tiếp tục được biểu diễn. Tôi nhớ, được 8 chỉ vàng tiền nhuận bút, hồi đó là lớn lắm, có thể mua được một mảnh đất bây giờ giá bạc tỷ.
Vậy thực ra ông đã viết kịch bản từ rất sớm, nhưng cứ có cảm giác từ khi về làm ở Cục Nghệ thuật biểu diễn (NTBD) người ta mới biết đến ông ở vai trò tác giả?
Năm 1998, tôi viết Chuyện làng Vũ Đại, cố đạo diễn NSƯT Khánh Vinh dựng cho Nhà hát Kịch Việt Nam. Cũng năm đó, tôi viết Dòng sông ký ức, cố đạo diễn NSƯT Khánh Vinh dựng cho Đoàn kịch Quân đội, diễn 68 đêm liền trong một đợt lưu diễn. Sau đó là vở Thuyền lá, cố NSND Trọng Khôi dựng ở Nhà hát Kịch Việt Nam tham gia Liên hoan SK nhỏ. Khi đó, thời gian tôi dành viết kịch bản cho truyền hình nhiều hơn, đến mức trở thành người thân của truyền hình. Rồi tôi còn viết kịch bản cho Bộ Lâm nghiệp (nay là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), cho Cục Cảnh sát giao thông. Năm 2002, tôi được NSND Lê Tiến Thọ, khi đó là Cục trưởng Cục NTBD nhận về Cục. Anh là người có công hích tôi lại gần SK, để được cọ xát nhiều với các đoàn nghệ thuật, học được nhiều kinh nghiệm ở các bậc đàn anh và bắt đầu viết có hiệu quả hơn cho SK.
Không thuộc loại viết nhanh, viết nhiều, ông thuộc dạng chậm mà chắc. Khi viết kịch bản SK, điều ông quan tâm đầu tiên là gì?
Nhiều lúc tôi vẫn coi mình là kẻ vô tích sự trong nhà. Chẳng phải lo lắng về kinh tế. Nhà vợ xây, hai đứa con du học vợ lo, đến quần áo, giày dép mình đi vợ cũng sắm, thậm chí đi công tác, đi trại viết còn mang tiền nhà đi. Mình chỉ có mỗi việc viết mà nhiều khi viết chẳng ra gì. Cũng vì thế mà tôi không đặt mục tiêu phải kiếm sống bằng nghề viết kịch nên không “bán mình”, chỉ viết những gì mình tâm đắc, thôi thúc mình phải viết ra.
Đúng như bạn nói, tôi viết chậm - vở Giếng thơi trong lòng phố viết nửa năm mới xong, vở 12 giờ viết trong 1 năm giời. Khi viết bất cứ vở nào, tôi cũng phải tìm ra thông điệp của nó. Các kịch bản của tôi phần lớn viết về thân phận con người, về sự rạn vỡ của gia đình Việt khi người Việt vốn ưa sự đoàn tụ thì nay cái guồng sống hối hả đang có nguy cơ phá vỡ gia phong người Việt, nhiều giá trị đạo đức bị phá vỡ. Vấn đề trong mỗi gia đình là điều tôi thích nói đến. Chuyện nhân tình thế thái không bao giờ cũ, vì thế, các kịch bản của tôi được nhận xét là không có niên đại, không sợ bị lỗi thời. Tôi không bị thúc ép vì chuyện cơm áo gạo tiền nên không làm vội.
Mỗi tác giả có một thế mạnh riêng về một loại đề tài, nhưng lâu nay, trong văn học nghệ thuật thường hay có những cuộc vận động sáng tác theo từng mảng đề tài và qui chế liên hoan (LH) cũng thường ưu tiên, khuyến khích về một đề tài cụ thể. Tôi nhớ là ông cũng đã từng bị vấp vấn đề này trong một cuộc LH gần đây?
Viết hưởng ứng các cuộc vận động sáng tác là nghĩa vụ công dân của các tác giả, nhưng viết làm sao để tác phẩm đi được vào lòng người thì thật khó. Vì vậy, có một số tác phẩm hưởng ứng nghị quyết đi được vào đời sống và không ít tác phẩm “đón gió” những đề tài đang được Nhà nước tài trợ để các đơn vị nghệ thuật dễ nhận dựng lại bị bật khỏi đời sống. Những chuyện kịch của tôi đều về thân phận con người. Tôi nghĩ một người tề gia tốt, giáo dục được những đứa con ngoan hoặc có ích cho xã hội, không vướng vào vòng lao lý... thì đã là làm theo Nghị quyết Trung ương rồi. Có thể những vở như thế đi LH lại không đúng qui chế. Vở Làm... và Giếng thơi trong lòng phố của tôi tham gia LHSK kịch nói chuyên nghiệp toàn quốc 2012 không được giải. Tác giả Nguyễn Quang Vinh đã nói trên báo rằng: vở Làm... hay nhưng không đúng qui chế nên không được giải. Cũng có thể là anh Vinh nói vui, nhưng đó là sự thật.
 Cảnh vở Làm... (tác giả Chu Thơm) - Sân khấu kịch Phú Nhuận. |
Cho đến nay, ông viết được bao nhiêu kịch bản SK rồi, có “đứa” nào phải nằm lâu trong ngăn kéo trò chuyện với lũ gián không?
Cũng vài chục vở rồi, có điều chưa “đứa” nào phải nằm trong ngăn kéo với vợ chồng nhà gián. Vở Giếng thơi trong lòng phố chưa ráo mực thì Nhà hát Chèo Việt Nam đã xin kịch bản. Năm 2009, vở Giai nhân và anh hùng mới viết xong thì Sân khấu Kịch Hồng Vân xin dựng nhưng trước đó nửa giờ, anh Lê Hùng, khi đó là Giám đốc Nhà hát Kịch Việt Nam đã có lời, rồi Mịch ơi là kịch Phú Nhuận, vở 12 giờ thì cũng đã có một vài đoàn xin kịch bản. Một số vở sau khi diễn trên SK còn được Đài tiếng nói Việt Nam dàn dựng phát sóng. Lúc này, tôi cũng đang dốc sức hoàn thành kịch bản Cha và con và tấm gương, đêm nào cũng gõ máy đến 3 giờ sáng. Tôi viết không nhiều, chỉ cố gắng viết những gì dùng được.
Có người nói ông là người kênh kiệu, ít chịu ai. Ông nghĩ gì về nhận xét đó?
Người ta cứ tưởng vậy vì sau LHSK kịch nói chuyên nghiệp toàn quốc 2012, trong bài trả lời một tờ báo, khi được hỏi: Nếu được chọn để trao giải cao nhất, ông sẽ chọn vở nào? Tôi trả lời: sẽ chọn vở Làm... của tôi được Huy chương Vàng về khán giả vì suất diễn nào cũng bán hết vé và còn phải xếp thêm ghế nhựa mới đủ đáp ứng nhu cầu của khán giả. Không hiểu vô tình hay cố ý, phóng viên bỏ mấy từ “về khán giả”, thế là người ta nói tôi ngông và kiêu. Thực ra tôi không kiêu mà chỉ tự tin với công việc mình làm. Tôi tự hào những gì mình gặt hái được là do mình cố gắng, không lèo lá, chạy chọt, không nhờ ai chống lưng. Từ một tác giả tay ngang, giờ tôi đã được coi là một tác giả chuyên nghiệp.
Ông đã có được một số kịch bản gây dấu ấn, ở đó thấy ông theo đuổi nguyên tắc thẩm mỹ: nghiêm túc mà hấp dẫn. Với ông, có tuyên ngôn gì to tát không?
Khi viết, tôi luôn có nguyên tắc: phải hướng về phía trước để mọi người thấy không phải mình ăn may ở những kịch bản đã qua. Vở mới phải có thông điệp mới, kịch phải đi được vào đời sống, khi diễn phải được khán giả hùa theo. Muốn thế, đừng dạy dỗ khán giả mà phải cho họ thấy hình bóng của mình trong đó. Vì thế, tôi vẫn luôn theo đuổi việc viết về thân phận con người.
Mới đây, một nhóm các tác giả SK đã cho ra đời chợ kịch online, ông có chia sẻ cùng họ không?
Tôi rất ủng hộ, vì đây là việc làm tốt để kịch bản có thể đến được từng đơn vị nghệ thuật. Nhiều tác giả ở địa phương có kịch bản hay nhưng không được chọn dựng khi đoàn họ cứ về Hà Nội để tìm kịch bản. Hy vọng có “chợ kịch”, tình hình sẽ cải thiện, nhưng chắc sẽ còn trở ngại khi phía Bắc vẫn còn tình trạng chọn kịch bản theo tên tuổi, chức danh.
Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện cởi mở này!
Tố Lan (thực hiện)