Trước hàng trăm bác sĩ (BS) Ngoại khoa đến từ các bệnh viện (BV) tại TP.HCM và các tỉnh thành phía Nam, GS.TS.BS.Nguyễn Thanh Liêm trong vai trò phẫu thuật viên chính đã cùng TS.BS. Trần Thanh Trí, Trưởng khoa Ngoại Tổng hợp, Trưởng Nhóm Phẫu thuật Sơ sinh, Phẫu thuật Nội soi, BV. Nhi Đồng 2 (TP.HCM) mổ thị phạm 6 trường hợp dị dạng hậu môn trực tràng.
Bệnh nhi đầu tiên được đưa vào phòng mổ là một bé trai 3 tháng tuổi ở Bà Rịa - Vũng Tàu. Người nhà đã thấy rất lo lắng khi bé hoàn toàn không có hậu môn.“Dù được BS giải thích nhưng vợ chồng tôi cảm thấy rất lo lắng.Chỉ mong các BS phẫu thuật thành công để con tôi sau này có cuộc sống bình thường như bao người khác”, mẹ bé nói.
Cùng được đưa vào phòng mổ ngay sau đó là lần lượt các bệnh nhi từ 3 tháng tuổi đến 8 tháng tuổi. Tất cả đều mang những dị tật hậu môn trực tràng, trong đó 1 bé bít hậu môn hoàn toàn, 2 bé bị rò vào đường tiết niệu, 2 trường hợp rò ra tầng sinh môn.
Vì sao trẻ bị dịt tật hậu môn?
PGS.TS.BS. Trần Ngọc Sơn, BV. Xanh Pôn (Hà Nội) cho biết, dị tật hậu môn trực tràng xảy ra với tỷ lệ 1/4.000 - 5.000 trẻ sơ sinh. Dị tật hậu môn trực tràng gặp ở trẻ nam và nữ tương đương nhau. Tuy nhiên, dị tật thể thấp chiếm 90% ở trẻ nữ còn trẻ nam chỉ 50%.
GS.Nguyễn Thanh Liêm (bên phải) cùng TS. Trần Thanh Trí trong một ca mổ thị phạm
Ở thời kỳ bào thai, quá trình hình thành trực tràng, bàng quang thông nhau trong một khoang gọi là ổ nhớp, phía dưới được bịt kín bằng màng ổ nhớp. Sau đó, màng ổ nhớp tiêu đi để hình thành phân biệt đường tiêu hóa - sinh dục - tiết niệu thông với bên ngoài, vách tiết niệu - trực tràng hình thành phát triển xuống dưới phân chia trực tràng ra khối đường tiết niệu - sinh dục.
Ở một đứa trẻ, quá trình phân chia này xảy ra bất thường ở một giai đoạn nào đó sẽ gây dị dạng hậu môn trực tràng. Nếu trẻ không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến nôn trào ngược vào đường hô hấp gây tử vong đột ngột, nhiễm trùng đường hô hấp; tắc ruột, vỡ ruột hoặc giãn đại tràng thứ phát...
Biểu hiện ở trẻ sơ sinh có dị dạng hậu môn trực tràng là thường trẻ sẽ bị đẻ non, thiếu cân, mất nước, dị tật, phối hợp... Đa số biểu hiện hội chứng tắc ruột sau sinh như nôn, bụng trướng căng, không đi cầu phân su, hoặc tiêu phân su qua lỗ dò, hẹp hậu môn.
Bệnh thường kèm theo các dị tật bẩm sinh khác, chiếm đến 40% - 70% các trường hợp, trong đó dị tật đường tiết niệu hay gặp nhất. Bệnh nguyên chưa rõ ràng, tuy nhiên, có một số đột biến đảo đoạn được phát hiện. Trẻ bị dị tật hậu môn trực tràng có thể bị kèm theo nhiều dị tật và càng nhiều dị tật, bệnh càng nặng.
Thường thấy nhất là dị tật sinh dục tiết niệu. Có khoảng 30 - 50% các trường hợp dị tật hậu môn trực tràng có kèm theo các dị tật về sinh dục tiết niệu. Mức độ thường gặp theo từng thể dị tật hậu môn trực tràng. Có đến 84% trẻ bị rò trực tràng cổ bàng quang; 63% bị rò trực tràng niệu đạo tiền liệt tuyến, rò trực tràng tiền đình chiếm 47%, rò trực tràng niệu đạo hành 46%, hậu môn không thủng, không có đường rò chiếm 31%.
Thực tế điều trị còn ghi nhận một số bệnh nhi dị tật hậu môn trực tràng bị trào ngược bàng quang niệu quản, bàng quang thần kinh, phình to niệu quản, thận ứ nước, niệu quản lạc chỗ.
Dị tật sinh dục cũng có thể kèm theo. Có khoảng 35% trẻ gái mới sinh còn ổ nhớp có ứ dịch âm đạo và 50% có cấu trúc Muller đôi hoặc tật nón tủy bám thấp. Có khoảng 25% trường hợp dị tật hậu môn trực tràng bị nón tủy bám thấp. Bệnh nhân có thiểu sản xương cùng và các bất thường về hệ tiêt niệu thường có nón tủy bám thấp. Bệnh nhân bị dị tật hậu môn trực tràng và nón tủy bám thấp có tiên lượng xấu về chức năng kiểm soát đại tiểu tiện về sau.
Một số trường hợp kèm theo dị tật về xương cùng và cột sống. Dị tật về xương cùng là dị tật xương hay gặp nhất. Tỷ lệ xương cùng quan trọng hơn số lượng xương cùng. Bệnh gặp ở 25% các bệnh nhân dị tật hậu môn trực tràng thể cao, 10% ở thể thấp. Ngoài ra, bệnh nhân có thể bị các dị tật về tủy sống như thoát vị màng não tủy, bất thường về nhiễm sắc thể, bất thường về đường tiêu hóa…
Các loại dị tật hậu môn trực tràng thường thấy là hẹp hậu môn và hẹp hậu môn màng; hậu môn màng; hậu môn bịt kín, trực tràng teo thành túi cùng đổ vào bàng quang, trước âm đạo, hoặc tầng sinh môn; teo trực tràng.
Kỹ thuật mới giảm biến chứng
Tại BV. Nhi Đồng 2, mỗi tuần bệnh viện có trung bình từ 1 - 2 trường hợp dị dạng hậu môn trực tràng cần phẫu thuật. Từ trước đến nay, việc phẫu thuật điều trị các dị tật hậu môn trực tràng là để cứu sống bệnh nhân, tạo ra một hậu môn ở vị trí bình thường và đảm bảo cho bệnh nhân có khả năng đi đại tiện bình thường sau mổ. Tuy nhiên, muốn đạt được mục đích này cần phải bảo vệ và sử dụng được tối đa các yếu tố tham gia vào cơ thể đại tiện tự chủ như cơ thắt ngoài, cơ thắt trong, bóng trực tràng và hệ thống thần kinh chi phối.Cần phải chọn các kỹ thuật mổ phù hợp cho từng loại thương tổn.
TS.BS Trần Quốc Việt, Khoa Ngoại nhi, BV. Nhi Đồng 2, thông tin hiện nay, với sự phát triển của y học, nhiều phương pháp chẩn đoán, phẫu thuật, điều trị sau mổ dị tật hậu môn trực tràng đã được ứng dụng và mang lại kết quả tốt cho nhóm bệnh nhân này. Tuy nhiên, kết quả phẫu thuật vẫn còn nhiều khó khăn và thay đổi tùy theo kinh nghiệm của từng trung tâm, của phẫu thuật viên, cũng như những phương pháp điều trị hỗ trợ sau phẫu thuật.
Kỹ thuật mới giảm biến chứng cho bệnh nhi sau mổ
Tùy theo mức độ bệnh mà BS quyết định các ca mổ, thường mỗi bệnh nhân phải trải qua ít nhất 2 cuộc phẫu thuật. Đầu tiên các bác sĩ làm hậu môn tạm, sau 3 - 6 tháng mới làm tạo hình.Biến chứng sau mổ trước đây khá cao, chính vì thế các kỹ thuật mới, ít xâm lấn luôn được giới y khoa quan tâm.
Là người phát triển phương pháp phẫu thuật tối ưu hóa trong điều trị dị tật hậu môn trực tràng, GS.TS.BS. Nguyễn Thanh Liêm, Chủ tịch Hội Ngoại nhi Việt Nam nhận xét, với các ca mổ thị phạm tại BV. Nhi Đồng 2, tất cả các bệnh nhi sẽ giữ được nguyên vẹn cơ thắt hậu môn, đây là bộ phận quan trọng giúp kiểm soát việc đi đại tiện theo ý muốn.
“Cách mổ truyền thống có hai biến chứng rất đáng quan ngại, một là sau khi mổ xong, bệnh nhân đi tiêu không thể kiểm soát; theo thống kê của Mỹ, có đến 47% bệnh nhân mắc phải biến chứng này. Biến chứng thứ hai gặp ở 47% bệnh nhân sau mổ là táo bón, không thể đi đại tiện được”, GS.Liêm nói.
Cũng theo GS. Liêm, phương pháp mới không cắt vào cơ thắt hậu môn mà bảo toàn hoàn toàn cơ thể.Trong phẫu thuật, các BS chỉ tạo một đường hở giữa cơ thắt, sau đó kéo ruột già xuống, rồi tạo hình hậu môn.Đây là phương pháp hoàn toàn của Việt Nam, đã được một số nước có nền y học phát triển ứng dụng.
Dù tiên tiến hơn phương pháp cũ, tuy nhiên, ở phương pháp mới, sau khi mổ bệnh nhi phải được theo dõi các chức năng liên quan, nhất là tình trạng bàng quang co thắt có thể gây nên một số biến chứng sớm như hoại tử, nhiễm trùng, xì; biến chứng muộn như rò, áp-xe, túi thừa… Một số trường hợp bị táo bón, són phân… hoặc chức năng tiết niệu gặp sự cố gây són tiểu, bàng quang thần kinh…
Phát hiện sớm dị tật hậu môn trực tràng là điều cần làm để tránh biến chứng nguy hiểm.
Cần bình tĩnh đưa bệnh nhi đến bệnh viện sớm để được BS khám và tư vấn điều trị, không nên tự tìm cách điều trị tại nhà như tự nong hậu môn cho những trường hợp thấy hậu môn quá bé.
