Đồ uống có đường và gánh nặng bệnh tật lên sức khoẻ
Theo số liệu thống kê, tình hình tiêu thụ nước ngọt ở Việt Nam đã tăng mạnh, gấp 7 lần trong 15 năm, từ mức trung bình 6,6 lít/người (năm 2002) lên 46,5 lít/người (năm 2017) và 50,7 lít/người (năm 2018). Tiêu thụ đồ uống có đường đang ngày càng gia tăng. Năm 2020, sản lượng đồ uống, nước ngọt có ga tại Việt Nam đạt khoảng 3,3 tỷ lít và 1,5 tỷ lít.
Trong khi đó, WHO chỉ rõ, đồ uống có đường là nguyên nhân gây nên tình trạng thừa cân béo phì, là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây bệnh không lây nhiễm như tim mạch, đái tháo đường... hiện đang có mức tăng bùng nổ trong vài thập kỷ qua.
Tỷ lệ thừa cân đối với người trưởng thành ở Việt Nam (trên 18 tuổi) ở cả hai giới đã tăng 68% trong giai đoạn 2002 - 2016. Theo Bộ Y tế, có bằng chứng gần đây cho thấy mối liên quan giữa tiêu thụ đồ uống có đường với bệnh không lây nhiễm (bao gồm ung thư, bệnh tim, trẻ hóa độ tuổi mắc nhồi máu cơ tim, tăng huyết áp, đột quỵ, đái tháo đường tuýp 2 và liên quan đến tử vong sớm) gây ra tổn thất kinh tế, gánh nặng chi phí y tế và tỷ lệ tử vong.
Trong đó nổi lên là bệnh đái tháo đường – căn bệnh đang trở thành vấn đề sức khỏe cộng đồng cần đặc biệt quan tâm. Ước tính nước ta có khoảng 7 triệu người mắc đái tháo đường, trong đó hơn 55% bệnh nhân đã có biến chứng, trong đó 34% là biến chứng về tim mạch; 39,5 có biến chứng về mắt và biến chứng về thần kinh; 24% biến chứng về thận. Bệnh nhân đái tháo đường bị biến chứng không chỉ làm gia tăng chi phí y tế mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống.
Các chuyên gia cho rằng, căn nguyên gây nên bệnh béo phì và một số bệnh không lây nhiễm (bao gồm đái tháo đường) rất phức tạp, trong đó có nguyên nhân từ tình trạng gia tăng tiêu thụ đường tự do, đặc biệt là từ đồ uống có đường ở cả trẻ em và người lớn.
Sử dụng quá nhiều đồ ăn giàu năng lượng, đồ uống có đường lâu dần tích lũy năng lượng dư thừa dẫn đến béo phì, làm gia tăng các bệnh chuyển hóa, đái tháo đường.
ThS.BS Ngô Thị Hà Phương - Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết, kết quả từ nghiên cứu ước tính mối liên quan giữa tiêu thụ đồ uống có đường và tỷ lệ thừa cân, béo phì và đái tháo đường ở 75 quốc gia, cho thấy: Tiêu thụ đồ uống có đường có liên quan đáng kể đến tình trạng thừa cân, béo phì và đái tháo đường trên toàn thế giới, bao gồm cả ở các nước có thu nhập thấp và trung bình.
Ngoài việc tăng cân, tiêu thụ nhiều đồ uống có đường hơn có liên quan đến sự phát triển của hội chứng chuyển hóa và bệnh đái tháo đường tuýp 2. Nghiên cứu cho thấy, phụ nữ tiêu thụ 1 hoặc nhiều đồ uống có đường có đường mỗi ngày có nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2 gần gấp đôi so với những người tiêu thụ ít hơn 1 trong số các loại đồ uống có đường mỗi tháng.
Tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương, có những trẻ 8-10 tuổi đã mắc đái tháo đường tuýp 2, căn bệnh liên quan nhiều đến chế độ dinh dưỡng, béo phì, lối sống.
PGS.TS Lê Bạch Mai - nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia cảnh báo, sử dụng quá nhiều đồ ăn giàu năng lượng, đồ uống có đường lâu dần tích lũy năng lượng dư thừa dẫn đến béo phì, làm gia tăng các bệnh chuyển hóa, đái tháo đường.
"Điều đáng báo động là hiện nay đồ uống có đường ngày càng được yêu thích. Nhiều gia đình ngày 3 bữa đều cho trẻ uống đồ uống có đường cùng trong bữa ăn. Trong khi đó, nếu một ngày, đứa trẻ chỉ uống 1 lon hoặc 1 chai đồ uống có đường thì cũng đã tiêu thụ lượng đường tự do vượt quá ngưỡng khuyến cáo rất nhiều, với khoảng 36gram đường tự do trong mỗi lon nước ngọt" – PGS.TS Lê Bạch Mai thông tin.
Cần kiểm soát tiêu thụ đồ uống có đường
ThS.BS Ngô Thị Hà Phương cho rằng, để điều trị bệnh đái tháo đường cần "kiềng ba chân" gồm: Chế độ ăn hợp lý; Dùng thuốc theo đơn của bác sĩ điều trị; Hoạt động thể lực theo khuyến cáo. Trong đó, kiểm soát trọng lượng cơ thể, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, giảm tiêu thụ đồ uống có đường và tăng cường hoạt động thể chất đã được báo cáo là có tác dụng tích cực trong việc ngăn ngừa bệnh đái tháo đường.
WHO chỉ rõ, lượng đường tự do trong khẩu phần của mỗi người chỉ nên chiếm không quá 10% và nên giảm xuống dưới 5% năng lượng trong một ngày để có các lợi ích tăng thêm về sức khỏe tương đương dưới 25-50 gram đường tự do mỗi ngày với người lớn và dưới 12-25gram đường mỗi ngày với trẻ em.
Lượng đường trong một số sản phẩm đồ uống có đường.
Để giảm gánh nặng y tế xã hội từ việc thừa cân béo phì, các chuyên gia nhấn mạnh cần thiết phải có chế độ ăn hợp lý, bao gồm cả việc giảm tiêu thụ đồ uống có đường. Việc làm này có thể góp phần làm giảm tỷ lệ thừa cân béo phì, rối loạn đường máu, mỡ máu và tăng huyết áp - là các yếu tố nguy cơ gây tử vong phổ biến tại các nước có thu nhập thấp và trung bình.
WHO đã chính thức khuyến nghị tới Chính phủ các nước để tiến hành nhiều hành động nhằm khuyến khích người dân có chế độ ăn hợp lý/lành mạnh thông qua biện pháp đánh thuế vào đồ uống có đường để định hướng tiêu dùng.
Hiện nay, nhiều nước trên thế giới đã dần bổ sung đồ uống có đường vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt. Đến 2023 có ít nhất 121 quốc gia/vùng lãnh thổ áp dụng hình thức này.
