Tiêu chảy do ký sinh trùng đơn bào

Các ký sinh trùng đơn bào xâm nhiễm vào trong tế bào biểu mô ruột gây ra tiêu chảy. Bệnh gây tổn thương ở ruột non, đại tràng, đường mật, có thể dẫn đến xơ đường mật hoặc viêm túi mật.

Biểu hiện lâm sàng

KST đơn bào Cyclospora xâm nhập trong ruột.

Các bệnh tiêu chảy do các vi sinh coccidium và microsporidium gây ra không thể phân biệt được trên lâm sàng. Không những ruột non bị nhiễm khuẩn mà còn các cơ quan khác bị xâm nhiễm như đại tràng, đường mật, có thể dẫn đến xơ đường mật hoặc viêm túi mật không có sỏi.

Đối với bệnh nhân miễn dịch bình thường, bệnh biểu hiện từ không triệu chứng tới tiêu chảy nhẹ kèm đầy hơi và trướng bụng, tiêu chảy phân nước nặng, nhiều lần. Phân có thể chứa nhầy nhưng không có máu. Các triệu chứng kèm theo gồm sốt nhẹ, mệt mỏi, chán ăn, đau bụng, nôn và đau cơ, sút cân kéo dài một vài ngày tới vài tuần.

Ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch tiêu chảy nặng có thể tới 15 lần một ngày, phân nước kiểu bệnh tả, kém hấp thu, rối loạn điện giải, sụt cân nặng, sốt, phân có nhầy, nhưng hiếm khi thấy máu. Tiêu chảy có thể tái phát hoặc kéo dài. Bệnh do nhiều loại ký sinh trùng gây ra, tùy loại mà bệnh có biểu hiện khác nhau:

Bệnh do cryptosporidium: Thời gian ủ bệnh từ  5-21 ngày. Các bào nang thải theo phân có khả năng lây nhiễm, vì vậy những bệnh nhân điều trị trong bệnh viện phải được cách ly và các biện pháp xử lý phân phải được tuân thủ chặt chẽ. Bệnh nhân AIDS có thể nhiễm bệnh ở đường tiêu hóa, đường mật, đường hô hấp, sưng hạch lympho, gan và lách to, có thể bị nhiễm bệnh nhiều hệ cơ quan, phân ít khi có hồng cầu và bạch cầu.  

Bệnh do isospora: Các bào nang của I. belli có thể lây truyền trực tiếp từ người sang người qua tiếp xúc tình dục hậu môn - miệng. Thời kỳ ủ bệnh kéo dài 7-11 ngày. Bệnh gây viêm loét đại tràng xuất huyết. Tìm mầm bệnh qua xét nghiệm phân thường khó khăn do ký sinh trùng gây bệnh có thể rải rác. 

Bệnh do cyclospora: Thời kỳ ủ bệnh dài 2-11 ngày. Sự lây truyền được cho là qua đường tiêu hoá. Nhiễm cyclospora xảy ra ở nhiều vùng trên thế giới, ở người du lịch, là một căn bệnh gây các vụ dịch lây truyền theo đường nước và thực phẩm. Xét nghiệm phân ướt có thể phát hiện các bào nang hoặc bằng phương pháp soi kính hiển vi huỳnh quang cực tím. 

Bệnh do sarcocystis: Là bệnh nhiễm các coccidium hai vật chủ. Bệnh ở người xuất hiện dưới hai hội chứng là: một bệnh đường ruột khi người là vật chủ cuối cùng và bệnh ở cơ khi người là vật chủ trung gian. Trong thể bệnh đường ruột, các kén bào tử (sporocyst) thải theo phân người không gây bệnh trực tiếp cho người mà phải được gia súc móng guốc ăn cỏ hoặc lợn ăn vào. Người bị nhiễm bệnh khi ăn thịt gia súc hoặc thịt lợn chưa chín chứa bào nang của vi khuẩn. Các ký sinh xâm nhập vào các tế bào biểu mô ruột và chuyển dạng thành các bào nang sản sinh ra các kén bào tử thải theo phân ra ngoài. Trên lâm sàng, nhiễm bệnh ở ruột thường không có triệu chứng hoặc gây tiêu chảy nhẹ nhưng kéo dài. Chẩn đoán qua xét nghiệm phân. Người mắc thể bệnh cơ khi ăn phải kén bào tử vi khuẩn. Tại ruột, các kén bào tử giải phóng ra các thoa trùng xâm nhập thành ruột và phát tán tới các cơ vân. Sự phát tán vào cơ vân dẫn tới viêm cơ và tổ chức dưới da kéo dài vài ngày tới hai tuần với biểu hiện phù nề tại chỗ. 

Điều trị và phòng bệnh

Điều trị hỗ trợ cho tiêu chảy nặng và mạn tính bao gồm bù nước và điện giải, nuôi dưỡng qua đường tĩnh mạch. Tùy loại ký sinh trùng mà dùng thuốc đặc trị. Trong nhiễm isospora, điều trị hiệu quả bằng các thuốc: trimethoprim và sulfamethoxazol; sulfadiazin, pyrimethamin.

Đối với các nhiễm khuẩn do E.intestinalis, nên dùng thuốc albendazol.

Các biện pháp phòng bệnh cần thực hiện giống như phòng các bệnh tiêu chảy khác, chủ yếu là thực hiện ăn chín, uống sôi. Làm giảm phơi nhiễm với các ký sinh trùng gây bệnh bằng việc hạn chế bơi lội, dầm nước ở các nguồn nước ngọt.

ThS. Nguyễn Thế Minh