1. Tổng quan, nguyên nhân bệnh tiêu chảy cấp
1.1 Tiêu chảy cấp là gì, nguyên nhân gây bệnh tiêu chảy cấp
Tiêu chảy cấp là tình trạng đại tiện phân lỏng hoặc tóe nước trên 3 lần/ngày, kéo dài dưới 14 ngày. Đây là một vấn đề tiêu hóa phổ biến, thường do vi khuẩn, virus, ký sinh trùng.
Nguyên nhân bệnh tiêu chảy cấp: Tiêu chảy cấp có thể được gây ra bởi nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm:
1.1.1Nhiễm trùng
Vi khuẩn: Các vi khuẩn như Salmonella (Thương hàn), Escherichia coli (E. coli), Campylobacter, Shigella (Lỵ trực khuẩn), và Vibrio cholerae (Tả) là những tác nhân phổ biến gây tiêu chảy cấp. Chúng thường lây qua thực phẩm hoặc nguồn nước bị ô nhiễm.
1.1.2 Virus
Các virus như: Rotavirus, Norovirus, và Adenovirus có thể gây tiêu chảy cấp. Rotavirus là nguyên nhân phổ biến của tiêu chảy ở trẻ nhỏ, trong khi Norovirus thường gây ra các vụ bùng phát tiêu chảy ở cộng đồng.
1.1.3 Ký sinh trùng
Những ký sinh trùng như: Giardia, Entamoeba histolytica (Lỵ amip), và Cryptosporidium có thể gây tiêu chảy, đặc biệt là khi nước hoặc thực phẩm bị nhiễm ký sinh trùng.
Tiêu chảy cấp do vi khuẩn hoặc virus có thể gây dịch.
1.1.4 Ngộ độc thực phẩm
Toxins: Các độc tố do vi khuẩn sinh ra, như toxin của Staphylococcus aureus hoặc Bacillus cereus, có thể gây ra triệu chứng tiêu chảy ngay sau khi ăn thực phẩm bị nhiễm độc.
Thực phẩm không an toàn: Thực phẩm không được chế biến hoặc bảo quản đúng cách có thể gây ngộ độc thực phẩm dẫn đến tiêu chảy.
1.1.5 Rối loạn tiêu hóa
Sử dụng thuốc: Một số thuốc, đặc biệt là kháng sinh, có thể gây mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột và dẫn đến tiêu chảy.
Dị ứng thực phẩm: Dị ứng với một số loại thực phẩm hoặc không dung nạp lactose (đường trong sữa) có thể dẫn đến tiêu chảy.
Hội chứng ruột kích thích (IBS): Hội chứng này có thể gây ra tiêu chảy đơn thuần hoặc tiêu chảy xen kẽ với táo bón.
1.1.6 Các nguyên nhân khác
Stress: Căng thẳng hoặc lo âu có thể ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa và gây tiêu chảy.
Các bệnh lý hệ tiêu hóa: Các bệnh như bệnh Crohn, viêm đại tràng, và viêm ruột có thể gây tiêu chảy cấp trong những giai đoạn cấp tính.
2. Triệu chứng bệnh tiêu chảy cấp
Triệu chứng và dấu hiệu của bệnh tiêu chảy cấp có thể bao gồm:
2.1 Phân lỏng
Tính chất phân: Phân thường rất lỏng, có thể như tóe nước. Trong một số trường hợp, phân có thể có lẫn máu hoặc nhầy.
2.2 Đau bụng
- Cảm giác đau: Đau bụng có thể xảy ra dưới dạng co thắt, đau âm ỉ hoặc đau quặn thành cơn. Cảm giác này thường xuất hiện trước hoặc trong khi tiêu chảy.
- Vị trí đau: Thường gặp đau bụng vùng quanh rốn, đôi khi đau bụng vùng hố chậu 2 bên hoặc đau bụng không rõ vị trí.
2.3 Buồn nôn và nôn
- Buồn nôn: Là triệu chứng thường gặp trong giai đoạn đầu của bệnh, đặc biệt là tiêu chảy do virus. Triệu chứng nôn, buồn nôn thường kéo dài trong khoảng 1-3 ngày đầu khi mới mắc bệnh.
2.4 Sốt
- Một số người có thể bị sốt nhẹ hoặc sốt cao tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra tiêu chảy.
2.5 Mất nước
- Triệu chứng: Mất nước là vấn đề nghiêm trọng trong tiêu chảy cấp. Có thể gây khô miệng, khô da, mệt mỏi, chóng mặt, và giảm lượng nước tiểu. Ở trẻ em, dấu hiệu mất nước bao gồm: kích thích quấy khóc hoặc li bì, khát nước, mắt trũng, da khô sẽ mất tính đàn hồi, khóc không có nước mắt…
- Người bệnh có thể gặp tình trạng mệt mỏi, mất ngủ, sụt cân… do đại tiện liên tục, ăn uống kém, chán ăn, buồn nôn…
3. Bệnh tiêu chảy cấp có lây nhiễm không?
Có, bệnh tiêu chảy cấp có thể lây nhiễm, tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Dưới đây là các nguyên nhân chính gây tiêu chảy cấp:
Tiêu chảy cấp thường gặp ở trẻ nhỏ.
3.1 Nhiễm trùng vi khuẩn và virus
Vi khuẩn: Nhiều loại vi khuẩn gây tiêu chảy cấp như: Salmonella, Campylobacter, và Shigella có thể lây nhiễm qua thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm. Chúng cũng có thể lây qua tiếp xúc với phân của người bị nhiễm. Vi khuẩn có thể tồn tại trong môi trường xung quanh, lây lan qua bàn tay hoặc đồ vật bị nhiễm bẩn.
Virus: Virus gây tiêu chảy, chẳng hạn như rotavirus và norovirus, có thể lây lan rất dễ dàng. Chúng có thể lây qua tiếp xúc với các bề mặt bị nhiễm virus, thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm, và qua tiếp xúc trực tiếp với người bệnh. Rotavirus thường lây qua phân hoặc qua thực phẩm và nước bị ô nhiễm, trong khi norovirus có thể lây qua tiếp xúc trực tiếp.
3.2 Ký sinh trùng
Các ký sinh trùng như: Giardia và Cryptosporidium có thể lây nhiễm qua nước bị ô nhiễm hoặc thực phẩm không được chế biến đúng cách. Chúng cũng có thể lây lan qua tiếp xúc với phân của người hoặc động vật bị nhiễm.
3.3 Ngộ độc thực phẩm
Toxins: Các độc tố từ vi khuẩn như Staphylococcus aureus và Bacillus cereus có thể gây ngộ độc thực phẩm và tiêu chảy. Mặc dù không phải lúc nào các độc tố này cũng lây từ người sang người, nhưng sự lây lan của các tác nhân gây ngộ độc thực phẩm chủ yếu liên quan đến thực phẩm và nước bị ô nhiễm.
4. Cách phòng bệnh tiêu chảy cấp
Để phòng ngừa bệnh tiêu chảy cấp, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau:
4.1 Vệ sinh tay:
- Rửa tay thường xuyên: Rửa tay bằng xà phòng và nước sạch ít nhất trong 20 giây trước khi ăn và sau khi sử dụng nhà vệ sinh. Sử dụng dung dịch sát khuẩn tay chứa ít nhất 60% cồn nếu không có nước và xà phòng.
4.2 Vệ sinh thực phẩm và nước:
- Nấu chín thực phẩm: Đảm bảo thực phẩm được nấu chín hoàn toàn, đặc biệt là thịt, gia cầm và hải sản. Tránh ăn thực phẩm sống hoặc chưa nấu chín kỹ.
- Rửa thực phẩm: Rửa rau củ và trái cây dưới vòi nước sạch trước khi ăn. Sử dụng bàn chải để làm sạch các loại rau củ có vỏ dày.
- Sử dụng nước sạch: Uống nước từ nguồn an toàn, nếu bạn không chắc chắn về chất lượng nước, hãy đun sôi nước trước khi uống hoặc sử dụng các biện pháp lọc nước phù hợp.
- Bảo quản thực phẩm: Lưu trữ thực phẩm ở nhiệt độ thích hợp và tránh để thực phẩm ở nhiệt độ phòng quá lâu. Để thực phẩm trong tủ lạnh hoặc đông lạnh khi cần thiết.
4.3 Vệ sinh môi trường
- Làm sạch bề mặt: Dọn dẹp và khử trùng các bề mặt tiếp xúc thường xuyên như bồn rửa, bếp, và nhà vệ sinh bằng các chất tẩy rửa và khử trùng.
- Xử lý phân: Đảm bảo xử lý phân của trẻ em và người bệnh một cách an toàn và vệ sinh.
4.4 Bảo quản và sử dụng thực phẩm an toàn
- Tránh thực phẩm không rõ nguồn gốc: Tránh ăn thực phẩm từ các nguồn không rõ nguồn gốc hoặc từ các cơ sở không đảm bảo vệ sinh.
- Tránh ăn thực phẩm để lâu: Không ăn thực phẩm đã để quá lâu hoặc thực phẩm có dấu hiệu bị hỏng.
4.5 Tiêm chủng phòng ngừa tiêu chảy cấp
- Uống vaccine phòng rotavirus: Là một cách hiệu quả để giảm nguy cơ và mức độ nặng khi mắc tiêu chảy do Rotavirus.
4.6 Chăm sóc cá nhân khi phòng bệnh tiêu chảy cấp
- Tránh tiếp xúc với người bệnh: Nếu bạn biết người khác đang mắc tiêu chảy cấp, hạn chế tiếp xúc gần gũi và thực hiện các biện pháp vệ sinh cẩn thận.
- Thực hiện các biện pháp bảo vệ khi chăm sóc người bệnh: Nếu bạn chăm sóc người bệnh, hãy đảm bảo sử dụng găng tay và khử trùng các bề mặt bị nhiễm bẩn.
Chế độ ăn uống lành mạnh:
- Ăn uống cân bằng: Ăn chế độ ăn uống cân bằng và bổ dưỡng để tăng cường sức đề kháng của cơ thể.
5. Cách điều trị bệnh tiêu chảy cấp
Điều trị bệnh tiêu chảy cấp làm giảm triệu chứng, bù nước, điện giải trong một số trường hợp. Dưới đây là các phương pháp điều trị cơ bản:
Nguồn nước thường là nơi chứa tác nhân gây tiêu chảy cấp.
5.1 Bù nước và điện giải giúp nhanh khôi phục do tiêu chảy cấp
Uống dung dịch bù nước: Sử dụng dung dịch bù nước và điện giải, chẳng hạn như Oral Rehydration Solutions (Oresol - ORS), giúp bù đắp lượng nước và muối mất đi do tiêu chảy. Có thể mua các gói ORS và pha chế dung dịch ORS tại nhà theo hướng dẫn.
Uống nước sạch: Uống nước sạch thường xuyên để duy trì mức độ nước trong cơ thể. Tránh uống nước có chứa caffeine hoặc cồn vì chúng có thể làm mất nước thêm.
5.2 Chế độ ăn uống cho người bệnh tiêu chảy cấp
Khi bắt đầu ăn trở lại, hãy chọn các thực phẩm dễ tiêu hóa như cơm, chuối, táo, bánh mì nướng hoặc khoai tây. Tránh các thực phẩm béo, cay hoặc chứa nhiều chất xơ.
Tránh sữa và các sản phẩm từ sữa: Trong một số trường hợp, tiêu chảy có thể dẫn đến tạm thời không dung nạp lactose. Hãy tránh sữa và các sản phẩm từ sữa cho đến khi triệu chứng giảm bớt.
5.3 Sử dụng thuốc
Thuốc chống tiêu chảy: Các thuốc như loperamide (Imodium) có thể giúp giảm triệu chứng tiêu chảy, chỉ nên sử dụng trong một số trường hợp. Không nên dùng nếu tiêu chảy có liên quan đến nhiễm trùng vi khuẩn hoặc có máu trong phân.
Kháng sinh: Nếu tiêu chảy cấp do nhiễm trùng vi khuẩn cần sử dụng kháng sinh. Tuy nhiên không tự ý dùng kháng sinh mà không có sự chỉ định của bác sĩ.
5.4 Chăm sóc cá nhân và theo dõi người bị tiêu chảy cấp
Theo dõi triệu chứng: Theo dõi để đảm bảo không trở nên nghiêm trọng hơn. Nếu triệu chứng kéo dài hơn một tuần hoặc có dấu hiệu mất nước nghiêm trọng, cần tư vấn y tế ngay lập tức.
Nghỉ ngơi: Đảm bảo nghỉ ngơi đầy đủ để giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng.
Nếu có bất kỳ triệu chứng nào như: sốt cao, tiêu chảy có máu, hoặc dấu hiệu mất nước nghiêm trọng (như da khô, mắt trũng, giảm tần suất đi tiểu), nên liên hệ với bác sĩ ngay lập tức.
Chăm sóc trẻ em và người già: Đặc biệt cẩn thận với trẻ em và người già vì họ có nguy cơ mất nước nhanh hơn, nặng hơn.
Điều quan trọng là không tự ý dùng thuốc (trừ Oresol) và nên tìm kiếm sự tư vấn của bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị phù hợp, đặc biệt khi triệu chứng nghiêm trọng hoặc kéo dài.
