“Chiếc kèn đồng còn đó/Âm thanh sao hơi vơi/ Đã tan vào vách đá/Đã hòa với biển trời…” Đó là những vần thơ do chính nhạc sĩ Huy Sô viết về cây kèn lịch sử mà mình đã từng thổi làm hiệu lệnh tấn công cho các chiến sĩ chiến đấu chống giặc Pháp trên mặt trận sông Quao ngày nào. Ông đã tham gia nhiều cuộc chiến trên quê hương, vùng biển Phan Thiết trong những năm đầu của thập kỷ 50. Người ta đã dựng tượng ông với cây kèn trompet cùng chiến sĩ năm xưa để ghi dấu ấn một thời huy hoàng của lịch sử cách mạng tỉnh Bình Thuận.
Tiếng kèn đâu xa lắm…!?
Ngày lên 10, cậu bé Châu (tên khai sinh của NS) còn học lỏm cách thổi kèn khi đội lính kèn của giặc Pháp đóng tại nhà mình. Cậu lấy trộm cây kèn để thổi bởi đã thuộc rất nhiều điệu nhạc mà chưa có dịp thể hiện. Nhưng mọi chuyện đâu có dễ, tiếng kèn thì như mèo hen và cậu còn bị những tên lính kèn phát vào mông vì tội nghịch ngợm. Thế rồi cậu được chính họ dạy học và tiếng kèn của cậu ngày một lảnh lót, trong veo đến nỗi cậu còn được hiệu trưởng của một trường học tại Phan Thiết vời đến thổi kèn để cho học sinh chào cờ vào thứ hai hàng tuần. Cậu bé Châu có biệt hiệu “Châu kèn” từ đó.
Nhưng mãi đến năm 1941, vào tuổi 13, khi vào Sài Gòn học trung học, cậu bé Châu mới có dịp học nhạc lý cơ bản do thầy Lưu Hữu Phước giảng dạy. Trong 3 năm liền, Châu học được nhiều thứ, rồi lang thang kiếm ăn với bao sự nhọc nhằn, vất vả. Châu làm thêm nhiều nghề như thợ dệt, thợ may, phu hồ nhưng cũng chẳng đủ ăn rồi phải quay về quê hương với cây kèn định mệnh của mình. Ở tuổi 17, Huỳnh Sanh Châu đi theo kháng chiến cùng bút danh Huy Sô mỗi khi sáng tác bài hát để phục vụ cho công tác địch vận.
Huy Sô vừa thổi kèn vừa hát những ca khúc làm mủi lòng những tên lính đã trót theo con đường phản dân hại nước. Những bài hát ru của Huy Sô được truyền đi nhiều miền quê và phổ cập khắp mặt trận miền Nam. Những giai điệu quê hương đã làm cho không ít những người con lầm đường lạc lối, đào ngũ quay về với gia đình.
Mỗi khi vào trận đánh, tiếng kèn Huy Sô luôn vang lên như một hiệu lệnh thúc giục đoàn quân hăng say chiến đấu. Chiến thắng liên tiếp chiến thắng, từ mặt trận sông Quao đến mặt trận Mũi Né, Tánh Linh…, những giai điệu bài ca xung kích của Huy Sô tạo nên âm vang lịch sử cách mạng kháng chiến trên quê hương Bình Thuận. Thế rồi đến 1954, nhạc sĩ Huy Sô được tập kết ra Bắc với nhiệm vụ mới.
Niềm vui bạn bè và ngày gặp Bác
Năm 1962, nhạc sĩ Huy Sô trúng tuyển cuộc sát hạch rất khó khăn để đi học chỉ huy hợp xướng và sáng tác tại Nhạc viện Traicopxki ở Liên Xô (cũ). Không những thế, ông còn được bầu làm bí thư chi bộ của lớp học toàn những nhạc sĩ danh tiếng như Trọng Bằng, Đàm Linh, Nguyễn Đình Tấn, Bùi Gia Tường, Tạ Bôn, Lương Ngọc Trác, Vũ Tự Lân…
Nhưng sau 2 năm học tập, năm 1964, về nghỉ hè tại quê nhà thì giặc Mỹ bắt đầu có âm mưu đánh phá nước ta bằng cuộc chiến hủy diệt, nhạc sĩ Huy Sô đã nhận nhiệm vụ ở lại để tham gia công cuộc chiến đấu chống Mỹ cứu nước. Dù có sự dở dang trong học tập nhưng tiếng kèn Huy Sô lại vang lên trong những trận đánh trả quyết liệt của quân và dân ta chiến đấu chống máy bay Mỹ ném bom tàn phá các nơi trọng điểm. Nhạc sĩ Huy Sô làm Trưởng đoàn Văn công khu 4, rồi sau đó được điều sang làm Trưởng đoàn Ca múa liên khu 5. Đây là mảnh đất ông phát huy được những sở trường của mình về âm nhạc quê hương. Những sáng tác của ông liên tiếp ra đời trong giai đoạn này như: Tiến vào Khe Sanh, Cồn Cỏ anh hùng, Tình đồng chí, Trường Sơn Đông - Trường Sơn Tây, Dũng sĩ Núi Thành… Vẫn những giai điệu kèn ấy, da diết trong veo tiếng của quê hương, rạo rực âm thanh biển trào lấp lánh trong mỗi bài ca của Huy Sô. Và rồi thật vinh dự, nhạc sĩ Huy Sô được lệnh dẫn đoàn ra Hà Nội biểu diễn tại Phủ Chủ tịch năm 1968. Lần này, nhạc sĩ được Bác Hồ tặng kẹo và khích lệ vì những thành tích phục vụ cho các chiến sĩ ngoài tiền tuyến vì cuộc chiến giải phóng dân tộc dài lâu. Một kỷ niệm chẳng bao giờ phai trong ký ức của nhạc sĩ, ông khe khẽ hát lại bài hát mà ngày ấy phổ nhạc bài thơ Mẹ Suốt của nhà thơ Tố Hữu. Tôi lắng nghe, một giọng hát khê khàn theo năm tháng nhưng lại tràn ngập cảm xúc dâng trào. Dưới khóe mắt, những giọt nước mắt rơi trong nụ cười của người nhạc sĩ già đầy sương gió một thời.
Kèn ru vang mãi
Những lời hát cuối cùng ngừng lại, nhạc sĩ Huy Sô kể cho tôi nghe đến cái đận năm 1971, ông được điều trở về Hà Nội làm trong buổi phát thanh binh vận CP90 cùng với nhà thơ Tạ Hữu Yên, nhạc sĩ Nguyễn Thành và nhà văn Lê Phương. Thời điểm này, cuộc chiến giải phóng miền Nam đang vào thời kỳ khốc liệt và chuẩn bị cho một thời kỳ tổng tiến công toàn diện nên công tác địch vận quả là quan trọng hơn bao giờ hết. Nhạc sĩ Huy Sô như được trở về với sở trường của mình vì ông có nhiều kinh nghiệm trong thời kỳ làm địch vận ở quê nhà. Đặc biệt, đó là những bài hát ru mang âm hưởng miền Nam. Thời điểm này, nhạc của Huy Sô cùng với ca khúc của Nguyễn Thành đã trở nên quen thuộc với bạn nghe đài. Nhiều bài hát và hợp xướng của Huy Sô được phát sóng hàng ngày với các ca khúc như: Qua những nhịp cầu, Những tên làng gọi chúng ta đi, Tiếng hát người đi xa, Bài ca lao động… Sau khi hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của một nhạc sĩ kiêm phóng viên Đài phát thanh Giải phóng, tiếng nói của Mặt trận giải phóng miền Nam, Huy Sô trở về Phan Thiết với chức danh Trưởng đoàn Ca múa Thuận Hải. Sau thời điểm tách tỉnh, ông làm Phó Giám đốc Sở Văn hóa thông tin kiêm Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ tỉnh Bình Thuận cho đến khi về hưu năm 1991. Trong thời kỳ này, chính quyền thành phố đã dựng một cụm tượng, trong đó có hình ảnh ông thổi kèn, tiêu biểu cho một thời đoạn lịch sử tươi sáng, nằm trong quá trình phát triển cách mạng của tỉnh Bình Thuận. Nhạc sĩ Huy Sô trở thành một biểu tượng gắn liền với cây kèn của quê hương. Hiện cây kèn mà ông đã thổi bài ca xung kích được lưu giữ tại bảo tàng tỉnh như một kỷ vật lịch sử thiêng liêng một thời.
Giải thưởng ở tuổi 85
Thật kỳ lạ cho sức làm việc phi thường của nhạc sĩ Huy Sô. Sau khi về hưu, ông vẫn sáng tác đều đặn với nhiều tác phẩm mới, trong đó là những hợp xướng về quê hương đất nước. Ông được không ít giải thưởng trong thời gian này và có thể nói sức sáng tạo trẻ trung vẫn còn tràn trề trong ông với nhiều dự định táo bạo.
Ngay sau khi nhận giải thưởng của Hội Nhạc sĩ Việt Nam với tác phẩm Nam quốc sơn hà vào đầu năm 2012, nhạc sĩ Huy Sô đã bắt tay vào việc hoàn thành một hợp xướng mới về Bác Hồ có tiêu đề Cả cuộc đời thao thức. Ông cho hay, đây là cảm xúc của ông về hình tượng một lãnh tụ qua những đêm không ngủ, trọn một đời lo cho nước cho dân. Trong hợp xướng này sẽ có những giai điệu kèn xen kẽ, nổi lên như một tình cảm da diết thương yêu Bác, người đã một đời thao thức vì dân tộc. Những âm hưởng dân ca của một vùng đất Chăm, một thời nhạc sĩ đã từng học thuộc qua lời ru của người mẹ thân yêu lúc còn nhỏ được lấy làm chủ đạo cho cấu trúc tác phẩm. Và giờ đây, tiếng kèn và lời ru ấy lại vang lên với ánh sáng mênh mông của biển cả và ánh sáng lung linh, huyền ảo từ những cụm tháp chàm trên mảnh đất Bình Thuận ngàn năm lịch sử đang ngân nga trong con tim dạt dào cảm xúc của người lính thổi kèn năm xưa - nhạc sĩ Huy Sô.
Vương Tâm