Theo ThS.BS Phan Chí Thành - Chánh Văn phòng Trung tâm Đào tạo, Bệnh viện Phụ sản Trung ương, điểm đáng sợ nhất của tiền sản giật là diễn tiến khó lường, nếu không phát hiện và xử trí kịp thời có thể nhanh chóng biến thành sản giật – tình trạng tối cấp cứu trong sản khoa.
Từ tiền sản giật đến cơn sản giật: Ranh giới mong manh
Tiền sản giật là tình trạng tăng huyết áp xuất hiện sau tuần thai thứ 20 kèm theo các dấu hiệu tổn thương cơ quan. Khi tiến triển nặng, nó chuyển sang sản giật - lúc này, người mẹ sẽ lên cơn co giật, mất ý thức, hôn mê, còn em bé trong bụng có thể mất tim thai ngay trong cơn giật. BS Thành nhấn mạnh: "Tiền sản giật là giai đoạn bệnh lý trước khi biến thành cơn sản giật. Cơn sản giật là tối cấp cứu sản khoa".
Vì sao gọi là "thầm lặng"?
Trong 20 tuần đầu thai kỳ, tiền sản giật hầu như không có bất kỳ dấu hiệu nào để người mẹ có thể nhận biết. Đây là giai đoạn bệnh đã âm thầm hình thành từ sự bất thường trong quá trình phát triển bánh nhau, nhưng cơ thể người mẹ vẫn "chịu đựng" được mà chưa biểu lộ ra ngoài. Chỉ từ sau mốc 20 tuần, một số dấu hiệu mới dần xuất hiện như huyết áp tăng cao, phù toàn thân hoặc có đạm trong nước tiểu.
Thế nhưng, như BS Phan Chí Thành nhấn mạnh: "Nếu chúng ta thấy tăng huyết áp, phù nhiều, đái ra protein thì đã là muộn. Khi đó bệnh không còn ở giai đoạn khởi phát mà đã tiến triển nặng, nguy cơ biến chứng cho cả mẹ và thai nhi rất cao".
Tiền sản giật được ví như ‘sát thủ thầm lặng’
Điều làm tiền sản giật trở nên "thầm lặng" chính là sự đánh lừa của triệu chứng. Một số biểu hiện ban đầu như phù nhẹ ở chân, nhức đầu thoáng qua, mệt mỏi hay tăng cân nhanh đôi khi bị coi là bình thường trong thai kỳ. Chính sự nhầm lẫn này khiến nhiều thai phụ chủ quan, bỏ qua giai đoạn cảnh báo quan trọng. Hệ quả là bệnh có thể tiến triển rất nhanh, chuyển sang sản giật với các cơn co giật dữ dội, mất ý thức, hôn mê, và nguy hiểm hơn là thai nhi có thể mất tim thai ngay trong thời điểm đó.
Tiền sản giật vì vậy được ví như "sát thủ thầm lặng", nó không gây ồn ào ngay từ đầu, nhưng lại tiềm ẩn mối nguy khôn lường, có thể bùng phát thành biến chứng tối cấp cứu sản khoa bất kỳ lúc nào. Và một khi đã bước sang giai đoạn muộn, cả người mẹ và thai nhi đều phải đối diện với những rủi ro sống còn.
Nguy hiểm khôn lường cho mẹ và con
Tiền sản giật không đơn thuần là tình trạng tăng huyết áp trong thai kỳ mà là một rối loạn toàn thân, bắt nguồn từ sự bất thường của bánh nhau, khiến các mạch máu bị tổn thương, giảm tưới máu nhiều cơ quan. Chính vì vậy, biến chứng mà nó gây ra cho mẹ bầu có thể diễn tiến nhanh, nặng nề và khó lường trước.
Khi bệnh chuyển sang giai đoạn sản giật, người mẹ có thể lên cơn co giật dữ dội, mất ý thức, thậm chí hôn mê sâu, và trong nhiều trường hợp tim thai cũng có thể mất ngay trong cơn. Đây là tình huống tối cấp cứu sản khoa, nếu không xử trí kịp thời sẽ đe dọa trực tiếp tính mạng cả mẹ lẫn con. Bên cạnh đó, tiền sản giật còn có thể dẫn đến nhau bong non, hội chứng HELLP (tan máu, tăng men gan, giảm tiểu cầu), suy thận cấp, phù phổi, đột quỵ hay xuất huyết não.
Những biến chứng này không chỉ gây tử vong trong thai kỳ mà còn để lại hệ quả lâu dài: phụ nữ từng bị tiền sản giật có nguy cơ cao mắc tăng huyết áp mạn tính, bệnh tim mạch và suy thận về sau.
Với thai nhi, hậu quả bắt nguồn từ việc nhau thai không cung cấp đủ oxy và dưỡng chất. Thai thường chậm phát triển trong tử cung, dễ bị suy thai mạn tính, thậm chí mất tim thai đột ngột. Không ít trường hợp bác sĩ buộc phải kết thúc thai kỳ sớm để cứu mẹ, dẫn đến trẻ sinh non với nguy cơ gặp nhiều biến chứng như suy hô hấp, nhiễm trùng, xuất huyết não hay chậm phát triển về lâu dài.
Những ai cần cảnh giác hơn?
Không phải mẹ bầu nào cũng có nguy cơ tiền sản giật. Những phụ nữ thừa cân, béo phì, rối loạn mỡ máu, có bệnh lý nền như tăng huyết áp mạn, tiểu đường, bệnh thận, hoặc từng sinh con nhỏ, suy dinh dưỡng trong tử cung đều nằm trong nhóm nguy cơ cao.
BS Thành cũng chỉ ra mối liên hệ: "Nếu có nguy cơ cao tiền sản giật, mẹ bầu cũng có nguy cơ cao với tiểu đường thai kỳ và thai nhỏ chậm phát triển". Nhận diện sớm các yếu tố nguy cơ này là chìa khóa để có kế hoạch quản lý thai kỳ chặt chẽ hơn.
Sàng lọc từ tuần 12 – chìa khóa dự phòng
Theo BS Thành, ngay ở tuần thai thứ 12, thai phụ có thể thực hiện các xét nghiệm máu, siêu âm kết hợp đánh giá tiền sử và yếu tố nguy cơ để sàng lọc. Kết quả sẽ giúp bác sĩ dự đoán khả năng tiền sản giật khởi phát sớm hay muộn. Nếu phát hiện mẹ bầu có nguy cơ cao, bác sĩ sẽ lập kế hoạch dự phòng ngay từ đầu thai kỳ thay vì chờ đến khi bệnh biểu hiện rõ rệt.
BS Phan Chí Thành nhấn mạnh: "Điều quan trọng nhất trong tiền sản giật là dự phòng. Những thai phụ có bệnh lý nền như tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, béo phì, hoặc từng sinh con nhẹ cân, suy dinh dưỡng đều phải được theo dõi kỹ. Từ tuần 12, bác sĩ sẽ đánh giá nguy cơ và tư vấn chế độ dự phòng phù hợp".
Các biện pháp thường bao gồm điều chỉnh lối sống như tăng cường rau xanh, hạn chế muối và chất béo bão hòa, kiểm soát cân nặng, quản lý tốt bệnh lý nền. Với những trường hợp nguy cơ rất cao, bác sĩ có thể chỉ định dùng aspirin liều thấp hoặc bổ sung canxi.
Không chỉ vậy, từ tuần 20 trở đi, khi bệnh bắt đầu có khả năng biểu hiện, thai phụ cần được theo dõi sát hơn như đo huyết áp thường xuyên, xét nghiệm nước tiểu định kỳ để phát hiện đạm niệu, siêu âm đánh giá sự phát triển của thai. Nhiều nghiên cứu đã khẳng định, nếu dự phòng đúng cách và theo dõi chặt chẽ từ sớm, có thể làm giảm đáng kể tỷ lệ tiền sản giật nặng, đặc biệt là thể khởi phát sớm - vốn gây nhiều biến chứng nguy hiểm nhất.
Khi bệnh đã xuất hiện – không được chậm trễ
Nếu thai phụ được chẩn đoán tiền sản giật, mục tiêu điều trị là bảo vệ tính mạng mẹ, theo dõi sát tình trạng thai và quyết định thời điểm kết thúc thai kỳ an toàn nhất. Khi đã lên cơn sản giật, bác sĩ phải cấp cứu ngay: dùng thuốc chống co giật, hạ huyết áp, hỗ trợ hô hấp và có thể mổ lấy thai khẩn cấp. Chỉ một chậm trễ nhỏ cũng có thể khiến cả mẹ và con rơi vào tình huống nguy kịch.
Tiền sản giật không ồn ào, nhưng luôn rình rập trong thai kỳ, có thể tước đi hạnh phúc làm mẹ chỉ trong khoảnh khắc. Nhưng nếu sàng lọc từ sớm, dự phòng đúng cách và theo dõi thai kỳ chặt chẽ, hầu hết biến chứng đều có thể kiểm soát.
Như BS Phan Chí Thành nhắn nhủ: "Đừng chờ tới khi thấy tăng huyết áp hay đạm trong nước tiểu - lúc đó đã là muộn. Chủ động thăm khám, sàng lọc từ tuần 12, lắng nghe cơ thể và tin tưởng bác sĩ chính là cách bảo vệ tốt nhất cho cả mẹ và bé".
